O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi toshkent tibbiyot akademiyasi

Mavjud 
bo’lgan 
muammola
r
: 
yo’tal 
Balg’amda 
qon bo’lishi 
Nafas 
siqishi 
AQB 
pasatishi 
Bo’lishi 
mumkin 
bo’lgan 
muammola
r
: 
-Yo’talning 
kuchayishi 
- 
nafas 
siqishi 
- 
bosh 
aylanishi 
- 
AQB 
tushishi 
(kollaps) 
1.Qulay 
sharoit 
yaratish, jismoniy va 
psihologik 
osoyishtalik, bemorni 
tinchlantirish 
2.Toza havo kirishini 
ta’minlash 
3.Sovuq ichimlik
4.Bemorga 
alohida
tufdon berish 
5.Yo’tal kuchayganda 
yo’talga 
qarshi 
preparatlar 
yayyorlab 
qo’yish
6.qon ketganda qon 
to’xtatuvchi vositalarni 
tayyorlash 
7.AQB, 
nafas 
soni, 
pulsni o’lchab turish 
8.Arterial
gipertenziyani 
normallashtirish uchun 
preparatlar tayyorlash 
9.Bemorning umumiy 
ahvolini nazorat qilib 
turish 
10.Shifokor 
ko’rsatmalarini 
bajarish 
1.Bemorga qulay sharoit 
yaratildi Bemorni orqa 
tomoniga bir nechta yostiq 
qo’yildi yoki funksional 
kravatni bosh tomonini 
biroz ko’tarildi. 
2.Oynalar ochilb, toza 
havo kirishi ta’minlandi 
3.Oz 
miqdorda 
sovuq 
ichimlik ichirildi 
4.Dez.eritma 
solingan 
alohida tufdon berildi 
5.Shifokor ko’rsatmasiga 
binoan : 
Kodein 
1tab 
yoki 
Dionin 
Kalsiy 
xlorid 
10%-
10ml 
v/I, 
Disenon 
12,5%-2ml 
m/o 
fizeritma bilan Vikasol 
1%-2ml m/o
6.Har 
10-15 
daqiqada 
AQB va puls o’lchab 
turildi 
7.Bemorda 
bo’layotgan 
o’zgarishlar 
haqida 
shifokorga xabar berib 
turildi
Yo’tal 
kamaydi 
Qon qusish 
to’xtatildi 
Nafas 
siqishi 
kamaydi 
AQB 
va 
puls 
normal-
lashdi 
Bemorning 
umumiy 
ahvoli 
yaxshilan-di 
 
 
 
 
 
 

---

34 
 
 
 
 
 
O’t qopi sanchig’ida hamshiralik jarayoni 
 
Hamshira 
tekshiruvi 
Bemor 
muammolari 
Hamshiralik 
parvarish 
rejasini tuzish 
Rejani amalga oshirish 
Natija 
Bemor 
shikoyatlari
:
O’ng qovurg’a 
ostida Intensiv 
og’riq 
-og’riq 
o’ng 
qo’l, yelka va 
kurakka ba’zida 
yurakka beradi 
-ko’ngil aynishi 
-qayd qilish 
-tana 
haroratining 
ko’tarilishi
Obyektiv 
ko`ruvda: 
-
bemor 
o’zi 
uchun 
qulay 
vaziyat yaratish 
uchun 
harakat 
qilmoqda 
-teri 
rangi 
oqargan 
-ba’zida 
nafas 
olishi 
tezlashgan ko’z 
sklerasi 
subyektirik, Ps 
yuzaki, 
tili 
quruq 
karash 
bilan qoplangan 
-palpasiyada 
qorinining dam 
bo’lishi, 
Og`riq 
ong 
qovirg`a ostida, 
qorin 
mushaklarini 
taranglashishi, 
symptom 
Ortner, 
Merfi, 
Kera, 
frinikus 
musbat. 
Mavjud 
bolgan 
muammolar: 
O`ng qovirg`a 
osti 
kuchli 
og`riq, ko`ngil 
aynish 
qayt 
qilish 
tana 
haroratining 
ko`tarilishi 
bezotalik teri 
rangining 
oqarishi. 
Bo`lishi 
mumkin 
bo`lgan 
muammolar: 
Og`riq shoki
Asoratlar (o`t 
qopi 
perforatsiyasi) 
va boshqalar 
Qisqa muddatli reja: 
1.Bemorga 
jismoniy 
va 
ruhiy osoyishtalik yaratish, 
qulay sharoit yaratish 
2. Bemorni tinchlantirish va 
shifokorni chaqirish 
3.Og`riq 
qoldirish 
maqsadida spazmalitik va 
analgetiklarni 
ineksiyaga 
tayyorlash 
4.Qayt 
qilganda 
kerakli 
jixozlarni tayyorlash 
5.SHifokor ko`rsatmalarini 
bajarish 
va 
bemorni 
umumiy ahvolidan habar 
olish 
1.Bemor 
chalqancha 
yotqaziladi,
2.Bemor tinchlantiriladi va 
shifokor chaqiriladi 
3.SHifokor 
ko`rsatmasiga 
binoan dori vositalari: no-
shpa 2% 4ml m/o, ketonal 
2ml 
v/I, 
papaverin 
gidroxlorid 2%-2-4ml m/o 
Platifillin gidrotartat 0,2%-
1ml b/I, baralgin 5ml m/o 
4.Bemor qusganda boshini 
yon tomonga burib og`ziga 
latok tutish/ 
5.bemorning 
umumiy 
ahvolidan habardor bo`lib 
shifokorga 
ma`lumot 
yetkazib turish 
O`t 
qopi 
sanchig`I 
bartaraf 
qilindi 
Kongil 
aynishi 
qusish 
to`xtadi. 
Tana 
xarorati, teri 
rangi 
puls 
normallashdi. 
Bemor 
tinchlandi 
umumiy 
ahvoli 
yahshilandi 

---

35 
 
 
Keksa va qariyalar siydik ajratish tizimining anatomik - fiziologik xususiyatlari. 
Geriatrik bemorlar siydik ajratish organlari kasalliklarida hamshiralik ishi. 
 
GERATRIK BEMORLARDA SIYDIK YULI, BUIRAKLARDA YOSH BILAN 
BOQLIK O’ZGARISHLAR VA KASALLIKLAR 
Yosh o’tishi bilan buyraklar parenximasida nefronlar miqdori kamayib, o’rnini 
biriktiruvchi to’qima egallay boshlaydi, nefroskleroz avj oladi. 70 yoshli keksalar 
organizmida faoliyat ko’rsatayotgan nefronlar sonining 1/3-1/2 qismi atrofiyaga uchraydi. 
20 - 30 yoshdan boshlab buyrak arteriyalarida atrofik o’zgarignlar paydo bo’ladi. 
Buyraklarning barcha funksiyalari pasayib, buyrak gipofunksiyasi rivojlanadi. Buyraklar 
faoliyatining nerv va gumoral yo’l bilan idora etilishi keksalarda pasayadi. 
Buyrak to’qimasi, siydik yo’llari yosh o’tishi bilan qattiqlashib elastikligini yo’qotadi. 
Siydik pufagi qalinlashib, dag’allashib, sig’imi kichrayadi, shuning uchun qariyalar tez-tez 
siyishga shoshiladilar. 
O’tkir glomerulonefrit
- ikkala buyrak koptokchalarining diffuz yallig’lanishi bo’lib, 
immunologik kasallikdir. Buyraklar diffuz yallig’lanishining 40 yoshdan keyin kam 
uchrashiga organizm immunologik xususiyatining pasayishi sababdir. 
Kasallik 
qattiq 
sovqotishdan, 
respirator 
infeksiyalardan, 
terining 
yiringli 
kasalliklaridan kelib chiqib, qo’zqatuvchilari asosan streptokokklar hisoblanadi. 
Bemorlarda kasallik belgilari sust ifodalangan bo’ladi, shishlar kam paydo bo’ladi, 
juda tez o’tib ketadi, anasarka deyarli kuzatilmaydi. Siydikdagi o’zgarishlar katta miqdorda 
bo’lmaydi. Ammo yurak sindromi aniq ifodalanadi, arterial gipertenziya, yurak va koronar 
yetishmovchiligi kuzatiladi. Bemorlar tez charchab qolishi, darmonsizligi, bosh og’rib 
turishi, hansirash, kam siyishdan noliydilar.
60 yoshdan o’tgan bemorlarda bu kasallik surunkali shaklga o’tib ketadi. Bemorni 
o’rnidan turg’izmay yotqizib qo’yish, parhez buyurish kerak. Kasallar ovqatlarida 
oqsillarni, tuzlarni keskin cheklash maqsadga muvofiq emas. 
Dorilar bilan davolashda antibiotiklar, desensibillovchilar va simptomatik vositalarni 
qo’llash zarur. Kortikosteroidlar esa faqat 2-3 haftada buyuriladi va asta-sekin dozasini 
kamaytirib boriladi. 
Yurak tomirlari yetishmovchiligida strofantin, gipertoniyaga qarshi rezerpin, 
gipotiazid, depressin tayinlanadi. Davo kompleksiga dekamevit, undevit kabi polivitaminlar 
ko’shiladi. O’tkir nefritning oldini olish uchun infeksiya o’choqlari sanasiya 
qilinadi.Surunkali glomerulonefrit 18% keksalarda uchraydi va kasallik ko’proq arterial 
gipertenziya, anemiya, buyrak yetishmovchiligi kabi asoratlar tufayli aniqlanadi. Bu 
kasallikda buyrak koptokchalarida degenerativdistrofik o’zgarishlar avj oladi va ko’pincha 
o’tkir glomerulonefrit oqibatida paydo bo’ladi. Kasallik avvalida buyrak funksiyalari uzoq 
vaqt saqlanib turishi mumkin, keyin esa xronik buyrak yetishmovchiligi bilan tugaydi. 
Kasallik 3 xil shaklda kechishi mumkin. 
1). Latent. 
2). Gipertonik. 

---

36 
3). Nefrotik. 
Latent kechishida kasallik belgilari kam ifodalanib, faqat asorat berganda aniqlanadi. 
Gipertonik shaklda yurak va tomir yetishmovchiligi, gipertenziya kabi belgilar yurak 
xastaligini eslatadi.
Nefrotik shaklida siydik bioximik ko’rsatkichlarida patologiya aniqlanadi. Xronik 
nefritni davolashda parhez, osh tuzini sut1sasiga 56 gr. gacha cheklash, mevalar, tarvuz, 
qovun, uzum buyuriladi. Doridarmonlardan nefrotoksik xususiyati bulmagan antibiotiklar, 
antigistaminlar, zamburuqlarga qarshi vositalar, yurak glikozidlari, gipotenziv vositalar, 
kasallik qo’zigan davrida kortikosteroidlar, vinominoterapiya buyuriladi. Iqlimi quruq va 
issiq bo’lgan kurortlarda davolanish tavsiya etildi.
Barcha geriatrik bemorlarning 15-25% ida pielonefrit kasalligi uchraydi. 
Buyraklardagi yosh bilan boqliq o’zgarishlar pielonefrit kasalligining kupayishiga sabab 
bo’ladi. qolsizlanish, ko’ngil aynishi, darmonsizlik, subfebril qarorat o’tkir gshelonefrit 
belgilari qisoblanadi. Qonda leykositoz va EChT oshib ketadi. Bel soqasida simillagan 
oqriqlar va dizurik belgilar sust ifodalanadi, ammo kasallik oqir kechadi, buyrak 
yetishmovchiligi rivojlanishi mumkin.
O’tkir pielonefrit klinikasi sust ifodalanib, zimdan kechadi, ko’p qollarda asoratlar 
davrida diagnostika qilinadi. Xronik pielonefritda Kakovskiy Addis yoki Ambyurje usuli 
bo’yicha siydik cho’qmasi miqdorini tekshirib ko’riladi, pielonefritning eng tipik belgisi 
bo’lmish leykosituriya aniqlanadi. Rentgenologik, radioizatop yo’li bilan tekshirish 
o’tkaziladi. 
Xronik pielonefritning oldini olish uchun siydyk yo’llaridagi infeksiya o’choqlarini 
bartaraf etish, organizm qarshilik qobiliyatini kuchaytirish lozim. 
Parhez buyurilganda spirtli ichimliklar ichish, o’tkir taomlar iste'mol qilish taqiqlanadi. 
Siydik haydovchi o’tlar damlamasi, sabzavot mevalar tayinlanadi. Ovqat kaloriyali va 
vitminlarga boy bo’lib, osh tuzi cheklanadi. 
Kasallikka qarshi antibakterial preparatlar (gentamisin, levomisetin, karbenisillin, 5 
NOK), uroseptiklar (nitrofuranlar, sulfanilamidlar), glyukokortikoidlar tayinlanadi. 
Shuningdek yurak glyukozidlari, biostimulyatorlar, fizioterapiya buyuriladi. Bemorlarga 
mineral suvlar ichish, sanatoriy va profilaktoriylarda balneologik va fizioterapevtik davo 
tayinlanadi.