O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

tizimiy
shaxslararo

---

129 
3) barcha ishlab chiqarish subyektlari faoliyatini yagona maqsad atrofida 
birlashtrish ham ishlab chiqarish jarayonlarida nizolarning sodir etilmasligini 
kafolatlaydi. Bunday sharoitda rahbarlar va guruh liderlarining roli katta bo`ladi; 
4) rag`batlantirish tizimini joriy etish samarali ish usullaridan hisoblanadi. Bunday 
sharoitda odamlarning xulq-atvoriga ta‟sir etish, paydo bo`lishi mumkin bo`lgan nizoli 
vaziyatlarga barham berish yoki sodir bo`lgan bo`lsa, uni baratarf etish uchun 
tashakkur bildirish, mukofotlash, xizmat lavozimni ko`tarish kabilarni qo`llash ijobiy 
samara berishi mumkin. 
Nizolarni bartaraf etishning shaxslaro munosabatlarga aloqador usullariga 
quyidagilar kiradi: 
1) bosh tortish – nizoga nisbatan shunday reaktsiyaki, bunda nizoga guvoh 
bo`lganlar aslida uning mavjudligini tan olmaydilar, unga aralashishdan bosh tortadilar. 
Odatda bunday sharoitda rahbar yo ayni paytda vaqti yo`qligini, imkoniyat yo`qligini, 
nizoning sababi arzimas holat ekanligini vaj qilib, uni xal qilishga aralashishdan bosh 
tortadi. Yoki u vaziyat taqozosi bilan paydo bo`lgan nizo vaqt o`tishi bilan o`z o`zidan 
yechimini topadi, odamlar insofga kelib qolishiga umid qiladi; 
2) tekislash – bu nizolashuvchi tomonlardan birini mavjud holatga “ko`ndirish”, 
moslashtirish va shu yo`l bilan o`zining ham muayyan manfaatlarini himoya qilishdir. 
“Mayli men yutqazsam ham, sening ishing bitib keta qolsin” degan naqlda nizoga 
aralashgan shaxs vaziyatni yumshatishga erishadi, go`yoki “o`zni qurbon qilib” bo`lsa 
ham tomonlarning yarashib ketishi uchun barcha imkoniyatni yaratadi; 
3) kompromiss – bu ochiq muloqot va vaziyatni, nizokashlarning xulq-atvori va 
fikrlarini muhokama qilish yo`li bilan ikkala tomon uchun ham mahqul bo`lgan 
yechimni qidirishdir. Bu usulning samaradorligi shundaki, nizoga aralashgan shaxs 
ikkala tomonning ham aybini, ular tomonidan yo`l qo`yilgan xatolarni ochiq, holis 
o`rtaga tashlaydi va eng mahquli – o`ar bir shaxs o`z burch va mashuliyatlarini taroziga 
solib olishlari ekanligini uqtiradi. Natijada ikkala tomonda xosil bo`lgan tanglik 
ma‟lum ma‟noda yumshaydi va oqilona qarorlar qabul qilish imkoniyati tug`iladi. 
Nizokashlar janjal bo`lgandan ko`ra yomon bo`lsa ham bir qarorga kelinganligidan 
xursand bo`lib, o`z fikrlaridan ma‟lum ma‟noda qaytadilar, vaqt o`tgach esa vaziyat 
umuman yumshab, tomonlar yarashib ketishi mumkin.
Odatda oilaviy nizolarda kompromiss yo`lini tutgan oilaning katta a‟zosi yoki erkak 
kishi nizoning oldini olishga erishadi, bunda biror tomonning “bir gapdan qolishi” katta 
rolg‟ o`ynaydi; 
4) raqobat – odatda bir tomonning ikkinchisi ustidan ustun kelishi hisobiga 
boshqasining batamom yengilishini nazarda tutadi. Ya‟ni, bunda “Men yutishim uchun 
sen mutloq yengilishing shart” degan tamoyil ustivor bo`ladi. Bunday usul albatta, 
psixologik nuqtai nazardan samarasiz va noto`g`ri bo`lsa ham, ayrim holatlarda 
masalaning aynan shu tarzda yechilishi boshqalarning iqtidori yoki irodasining 
kuchayishiga sabab bo`lishi mumkin. Masalan, oilaviy majoroda kelin agar nohaq 
bo`lib, yoshligi tufayli arazlab, barchaning dilini xira qilishi va ushbu vaziyatda baribir 

---

130 
qaynonaning sabr bilan ustun kelishi, baribir aytganini qildirishi yosh kelinchakning 
kelgusini shu kabi xatti-harakatni boshqa qaytarmasligi uchun saboq bo`lishi mumkin; 
5) hamkorlik – bu nizoni xal qilishning shunday usuliki, bunda ikkala tomonning 
shaxsiy manfaatlari nizoni keltirib chiqargan muammodan ustun qo`yiladi. Bunday 
holatlarda nizokashlar bir tomon manfaatining inobatga olinmasligi, ikkinchi 
tomonning boshqa manfaatini yerga urishini tushungani uchun ham murosa yo`li 
to`g`ri ekanligi, yaxshisi mavjud muammmoni yechishga teng kirishish lozimligi 
fikriga kelib to`xtaydilar. 
Shunday qilib, real hayotda nizoning kelib chiqishi, uning qanday kechishi va 
yechimi uni keltirib chiqargan vaziyatdan ham ko`ra, ushbu vaziyatda ishtirok 
etayotgan insonlarning unga nisbatan subyektiv munosabatlariga bog`liq bo`ladi.