O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti transport huquqi asoslari toshkent-2022 kenjayeva barno otabayevna
Transport xavfsizligi sohasidagi himoya choralari va huquqiy javobgarlik
Yüklə 493,13 Kb.
|
|
6.3. Transport xavfsizligi sohasidagi himoya choralari va huquqiy javobgarlik
choralari O’zbekiston qonunchiligi transport xavfsizligi sohasida huquqbuzarliklar sodir etilgan taqdirda shaxsiy va jamoat manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimini nazarda tutadi. Xavfsizlik talablarini buzganlik uchun ham davlat (jinoiy, ma'muriy, ekologik va boshqalar), ham xususiy (fuqarolik, intizomiy, moddiy) javobgarlikka tortilishi mumkin. 71
javobgarlik choralari davlat qonunlar normalarining sanksiyalarida mavjud. Transport xavfsizligi sohasida huquqbuzarliklarni sodir etganlik uchun sanktsiya sifatida qo'llaniladigan himoya choralari o'zlarining yuridik kuchi va tartibga solish predmeti bo'yicha har xil bo'lgan normativ-huquqiy hujjatlarda nazarda tutilgan. Himoya choralari, xususan: - transport xavfsizligini ta'minlash maqsadida yo'lovchini tekshirish, qo'shimcha tekshirish va takroriy ko'rikdan o'tkazishdan bosh tortish uchun bir tomonlama tartibda tashish shartnomasini bekor qilish; - transport vositalarini boshqarish huquqini bekor qilish va boshqalar. Yuridik javobgarlik deganda aybdor shaxsning huquqbuzarlik sodir etganligi munosabati bilan mulkiy va (yoki) shaxsiy xarakterdagi noqulay choralarni qo'llash majburiyati tushuniladi. Yuridik javobgarlikka tortilgan taqdirda, huquqbuzar "javobni o'z zimmasiga oladi" - aybi uchun davlat majburlov choralarini ko'radi va shuning uchun ma'lum mashaqqat va yo'qotishlarga duchor bo'ladi. Mulkiy va (yoki) shaxsiy xususiyatga ega bo'lgan qo'shimcha noqulay og'irliklarni qo'llash bilan yuridik javobgarlik choralari himoya choralaridan farq qiladi. Ikkinchisidan foydalanish faqat buzilgan huquq-tartibotni tiklashga qaratilgan, masalan, bitimni haqiqiy emas deb topish, davlat organi yoki mahalliy o'zini o'zi boshqarish organining hujjatini haqiqiy emas deb topish va hokazo. Yuridik javobgarlik uchun asos bo'lib, sodir etilgan huquqbuzarlikda huquqbuzarlik predmetini, tajovuz ob'ektini, qilmishning ob'ektiv va subyektiv tomonini tavsiflovchi jinoyat tarkibi belgilarining mavjudligi hisoblanadi. Xavfsizlik sohasidagi huquqbuzarlik uchun javobgarlik turlari: a) yuridik shaxs yoki fuqaroning (ish beruvchining) o'z xodimi tomonidan etkazilgan zarar uchun javobgarligi. Bunda yuridik shaxs yoki fuqaro o‘z xodimining mehnat (xizmat, mansab) majburiyatlarini bajarish chog‘ida 72
yetkazgan zararni qoplaydi; b) boshqalarga xavf tug'diradigan faoliyat natijasida yetkazilgan zarar uchun javobgarlik. Faoliyati atrofdagilar uchun xavfning kuchayishi (transport vositalari, mexanizmlardan foydalanish) bilan bog‘liq bo‘lgan yuridik shaxslar va fuqarolar, agar zarar yengib bo‘lmas kuch ta’sirida yuzaga kelganligini isbotlamasalar, ortib borayotgan xavf manbai yetkazgan zararning o‘rnini qoplashlari shart. Yuqori xavf manbai egasi deganda undan mulk huquqi, xo'jalik yuritish, tezkor boshqarish huquqi yoki boshqa qonuniy asoslar (masalan, ijara, ijara asosida) foydalanadigan yuridik shaxs yoki fuqaro tushunilishi kerak. Majburiyatdan ozod qilish uchun quyidagilar asos bo'ladi: a) fors-major holatlari; b) jabrlanuvchining niyati; v) boshqa shaxslarning noqonuniy xatti- harakatlari natijasida mulkdorning (egasining) egaligidan ortib borayotgan xavf manbasini tasarruf etish. Majburiyat bunday manbaga qonunga xilof ravishda egalik qilgan shaxsga o'tadi yoki agar birinchisi aybdor bo'lsa, qonuniy va noqonuniy mulkdorning birgalikdagi javobgarligini ko'rsatadi. Xavfning kuchayishi manbai tufayli yetkazilgan zararni qoplash majburiyati nafaqat uning egasiga, balki boshqa qonuniy egasiga ham yuklanishi mumkin. Yuqori xavf manbalarining ularning egalariga o'zaro ta'siri natijasida yetkazilgan zarar umumiy asosda qoplanadi. Shartnomaviy javobgarlik - bu fuqarolik shartnomasi taraflarining majburiyatlarni bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun javobgarligi. Xodimlarning javobgarligi to'g'risidagi umumiy qoidalar xavfsizlik bo'yicha bir qator davlat qonunlarining yakuniy bo'limlarida keltirilgan. Transport xavfsizligi sohasidagi talablarni buzganlik uchun jinoiy javobgarlik agar bu qilmish ehtiyotsizlik oqibatida huquqbuzarliklar sodir etilishiga olib kelgan bo'lsa belgilanadi. Jinoyat subyekti faqat jismoniy shaxs bo‘lishi mumkin 73
mavzu nazarda tutilgan. Jinoyatning maxsus subyekti deganda subyektning umumiy belgilari (jinoiy javobgarlik va aqli raso yoshga yetgan) bilan bir qatorda jinoyat tarkibi uchun majburiy bo‘lgan qo‘shimcha belgilar ham mavjud bo‘lgan shaxs tushuniladi. |