O‘zbekiston respublikasi

Tajriba-1 natijalari.

Jadval-7

Tuzning formulasi	Molyar massasi M(tuz), g/mol	Suv massasi m(H2O) g	Tuz massasi m(tuz) g	Harorat		Tuzning nazariy erish issiqlik effekti
				t1 ^0S	T2^0C

Hisoblash natijalari

Jadval-8

	Hisoblash formulasi	Hisoblash	Natija
Harorat farqi t°S
Eritma massasi m(er-ma), g
namunaning erish issiqlik effekti Q(namuna), J.
Tuzning erish issiqlik effekti Qerish(tuz), kJ/mol
Aniqlik xatosi: a) Absolyut Q b) Nisbiy Q

Tajriba-2 natijalari

Jadval-9

Termokimyoviy tenglama	Berilgan hajm Vishqor=Vkis ml	Umumiy hajm V(er-ma) ml	Harorat		neytrallanish reaksiyasining nazariy issiqlik effekti nazar kJ/mol
			t1 ^0S	T2^0C
					+57,54

Hisoblash natijalari

Jadval-10

	Hisoblash formulasi	Hisoblash	Natija
Harorat farqi t°C
Eritmaning umumiy hajmi, V ml
Neytrallanish reaksiyasining kuzatish issiqlik effekti Q(kuzat), J.
berilgan hajmdagi io‘qorning miqdori (mol), n
Neytrallanish reaksiyasining issiqlik effekti Q(tajr), kJ/mol
Aniqlik xatosi: a) Absolyut Q b) Nisbiy Q

Nazorat savollari:

1. 3,5 g Na(kat) suv mo‘lligida quyidagi reaksiya:

2Na(kat) + 2H₂O(s) 2NaOH (suvli) + H₂ g, H=-368k

Amalga oshganda yuzaga keluvchi issiqlik effektini hisoblang. J: -56,0kJ

2. Quyidagi berilgan issiqlik effektidan foydalanib

Н₂(g) +CL₂(g)  2НCL(g) Н=-53 Kj
C(kat) + 2F₂(g)  CF₄(g) H=-680 Kj

Etilenning ftor bilan reaksiyasi issiqlik effektini hisoblang:

C₂H₄(g) + 6F₂(g)  2C2 F₄(g) + 4HF(g)

3. Stratosferada quydagi reaksiya

NO(g)+C1₂(g) NOC1₂(g) + C1₂(g)

amalga oshuvi mumkin deb taxmin qilinmoqda. Quyidagi ma’lumotlarga tayanib, yuqoridagi reaksiya uchun entalpiya o‘zgarishini hisoblab toping:

C1₂(g)  2C1(g) H=242Kj

N₂O₂(g)  2NO(g) H=134Kj

2CO(g) + C1₂(g)  2COC1 (g) H=-209Kj

4. Daraxtdan yangi uzilib olingan olmaning massasi 120g ga teng bo‘lib, kalloriyaligi 62 kall ni tashkil etadi. Bu kalloriyalik uglevod tufayli ekanligini hisobga olib, olmadagi suv miqdorini prosent da hisoblang.

5. CH₃OH(g) ning hosil bo‘lishi issiqligi - 201,3 kJ/molga teng. 25°Sda CH₃OH(s) ning bug‘lanish issiqligi 37,4 kJ/molni tashkil etadi. Ushbu jarayonlar tenglamasini tuzing va quydagi reaksiya uchun N ni hisoblang:

2C(kat)+O₂(g)+4H₂(g)  2CH₃OH(s)

6. Standart hosil bulish issiqligi jadvalidan foydalanib quyida keltirilgan har bir reaksiya uchun entalpiyaning o‘zgarishni hisoblang:

1) CaO(k)+H₂O(s)  Ca(OH)₂(k)

2) CO₂(g) + 2HC1(g)  H₂O(g) + COC1₂(s)

LABORATORIYA MASHG‘ULOTI – 5

Kimyoviy kinetika va muvozanat

Kimyoviy reaksiyalarning tezligini moddalarning agregat holatiga, temperaturasisiga bog‘liqligini tajribada aniqlash, uning grafigini tuzish

Ishning maqsadi: Kimyoviy kinetika haqidagi tushunchalarni o‘zlashtirish, kimyoviy reaksiyalarni tezligini, unga turli omillarning ta’sirini va muvozanat siljishini o‘rganish.

Reaktivlar: H₂O-distillangan suv, Ca(OH)₂-oxakli suv (rangsiz eritma), CaCO₃-kalsiy karbonat (bo‘r), NaCl-natriy xlorid (oq kristall modda), FeCl₃-temir xlorid (qizg‘ish ko‘ng‘ir rangli eritma), KSCN - kaliy radonid (rangsiz eritma), NH₄SCN-ammoniy radonid (rangsiz eritma), Na₂S₂O₃-natriy tiosulfat(rangsiz eritma), H₂SO₄- sulfat kislota (rangsiz eritma), 10%-li HCl-xlorid kislota (rangsiz eritma). Indikatorlar - neytral lakmus (siyox rang eritma), fenolftalein (rangsiz eritma), metiloranj (sarg‘ish eritma), universal indikator va lakmus qog‘ozlari.

Asbob uskunalar: Probirkalar, shisha stakanlar, o‘lchov byuretkalari, shtativlar, harorat termometri, issiq suv, vaqt o‘lchash uchun sekundomer.
Tajriba-1. Kimyoviy reaksiyalar tezligiga haroratning ta’siri

Ikkita probirkaning biriga natriy tiosulfat eritmasidan 2 ml , ikkinchisiga sulfat kislota eritmasidan 2 ml quyiladi. Bitta stakan 1/3 hajmigacha suv quyib, ikkala probirkani suvli stakanga solib ko‘yiladi va probirkalardagi eritmalar suvning haroratini o‘ziga qabul qilguncha 4-5 minut kutiladi. Stakandagi suvning haroratini termometr yordamida o‘lchab yozib olinadi. Natriy tiosulfatli probirkaga sulfat kislota eritmasi quyiladi va loyiqalanish vaqti belgilab olinadi. Stakandagi suvning haroratini issiq suv yordamida boshlang‘ich haroratga nisbatan 10° va 20 S ga oshirib tajribani yana ikki marta qaytariladi.

Olingan natijalarni 2-jadvalga yozing. Harorat koeffisientini tezlik qiymatlaridan foydalanib hisoblang. Reaksiya tezligining haroratga bog‘liqligini grafigini chizing.
Tajriba - 2 Geterogen kimyoviy reaksiyalar tezligiga chegara sirtning ta’siri

CaCO₃ dan (bo‘r) tarozida tortib, har biri tahminan 0,5 g bo‘lgan ikkita namuna oling. Namunalardan birinchisi kukun xoligacha maydalangan, ikkinchisi esa kichkina bo‘lakchalar xolida bo‘lsin. Ikkita probirkaga1/4 hajmigacha 10% xlorid kislota eritmasidan quying va ularga bir vaqtda bo‘r namunalarini soling. Probirkalarning qaysi birida reaksiya tezroq tugaydi.

Reaksiya tenglamasini yozing. Nima uchun ikkala xolda ham reaksiya tezligi har xil bo‘lish sababini izohlang.
Nazorat savollari:

1. Quyidagi reaksiyalar tezligining matematik ifodasini yozing:

а) 2СО + О₂=2СО₂ g) 2А1 + 3С1₂=2А1С1₃

b) СаО + СО₂=СаСО₃ d) 2SО₂ + О₂ + 2Н₂О=2Н₂SО₄

v) 2Н₂ + О₂=2Н₂О е) 4NH₃ + 5О₂ = 4N O + 6Н₂О

2. 
   2A+B=C reaksiyaning tezlik konstantasi 0,510^-3 ga teng. [A]=0,6 mol/l va [B]=0,8 mol/l bulgandagi reaksiya tezligini hisoblang.
   

J: 1,4410^-4 mol/lsek

3. A+2B=Creaksiyaning tezligi [A]=0,5 mol/l va [B]=0,6 mol/l bo‘lganda 0,018 mol/l sek ga teng. Reaksiyaning tezlik konstantasini hisoblang.

J:0,1

4. Quyidagi reaksiya CO + H₂O <=> CO₂ + H₂ uchun olingan moddalarning dastlabki konsentrasiyasi [CO]=0,6 mol/l, [H₂O]=0,4 mol/l, CO ning konsentrasiyasi 2,4 mol/l ga, suvniki esa 0,8 mol/l ga ortganda to‘g‘ri reaksiyaning tezligi necha marta ortadi?

J: 8 marta.

5. 2NO + O₂ = 2NO₂ reaksiyada qatnashuvchi moddalarning 3 marta kamaytirilsa, reaksiya tezligi qanday o‘zgaradi?

6. Agar temperatura koeffisienti 2 ga teng bo‘lib, temperatura 40°S dan 70°S gacha ko‘tarilsa, reaksiya tezligi necha marta ortadi?

J:8 marta.

7. Harorat 40 S dan 70°S gacha ko‘tarilganda reaksiya tezligi 54 marta ortishi ma’lum, shu reaksiya tezligining harorat koeffisientini hisoblang.

J:4

8. Harorat koeffisienti 2,5 ga teng bulsa, harorat 25°S dan 45°S ga oshirilganda reaksiya tezligi necha marta ortadi?

J: 6,25 marta

9. Harorat 50°S ga kutarilganda reaksiya tezligi 1200 marta ortishi ma’lum. Shu reaksiya tezligining harorat koeffisientini hisoblang.

J:4,18
Kimyoviy reaksiyalarning tezligini konsentratsiyasiga bog‘liqligini tajribada aniqlash, uning grafigini tuzish.

Ishning maqsadi: Kimyoviy reaksiyalarning tezligini konsentrasiyasiga bog‘liqligini tajribada aniqlash.

Reaktivlar: H₂O-distillangan suv, Ca(OH)₂-oxakli suv (rangsiz eritma), CaCO₃-kalsiy karbonat (bo‘r), NaCl-natriy xlorid (oq kristall modda), FeCl₃-temir xlorid (qizg‘ish ko‘ng‘ir rangli eritma), KSCN - kaliy radonid (rangsiz eritma), NH₄SCN-ammoniy radonid (rangsiz eritma), Na₂S₂O₃-natriy tiosulfat(rangsiz eritma), H₂SO₄- sulfat kislota (rangsiz eritma), 10%-li HCl-xlorid kislota (rangsiz eritma). Indikatorlar - neytral lakmus (siyox rang eritma), fenolftalein (rangsiz eritma), metiloranj (sarg‘ish eritma), universal indikator va lakmus qog‘ozlari.

Asbob uskunalar: Probirkalar, shisha stakanlar, o‘lchov byuretkalari, shtativlar, harorat termometri, issiq suv, vaqt o‘lchash uchun sekundomer.
Tajriba-1. Reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyasining reaksiya tezligiga ta’siri

Kimyoviy reaksiya tezligiga konsentrasiyaning ta’siri natriy tiosulfat bilan sulfat kislota o‘rtasidagi reaksiya misolida o‘rganiladi:

Na₂S₂O₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + SO₂ + S + H₂O
Bunda avval kuchsiz opalessensiya xodisasi sodir bo‘lib, so‘ngra oltingugurt cho‘kmaga tushishi natijasida eritma loyqalanadi.

Tajribani boshqarish vaqtida eritmalarni o‘zaro aralashtirish reaksiyaning boshlanishi, oltingugurt cho‘kmasi hosil bo‘lishi esa reaksiyaning tugashi deb hisoblanadi. Shuning uchun reaksiya boshlanishidan to oltingugurt cho‘kmasi hosil bo‘lgunga qadar ketgan vaqt kimyoviy reaksiya tezligini xarakterlaydi.

Bitta quruq probirkaga tajriba uchun 1 jadvalda (hisobotga qarang) ko‘rsatilgan millilitrda natriy tiosulfatdan va suvdan, ikkinchi probirkaga sulfat kislotadan quyiladi. Natriy tiosulfat eritmasiga sulfat eritmasini tezda quyib vaqt belgilanadi, probirkada qancha vaqtdan so‘ng (sekund xisobida) loyqalanish hosil bo‘lishini sekundomer yordamida aniqlanadi. Shu tartibda jadvalda ko‘rsatilgan № 2,3 hajmda eritmalardan olib tajriba yana qaytariladi. Olingan natijalarni 1-jadvalga yoziladi.

Bajarilgan reaksiya uchun massalar ta’siri qonunining matematik ifodasini yozing. Kuzatish natijalarini grafik tarzida ifodalang.

5-laboratoriya ishini

HISOBOTI

Quyidagi tushunchalarni izohlang:

Massalar ta’siri qonuni ________________________________________

___________________________________________________________

va uning matematik ifodasi _____________________________________

___________________________________________________________

Vant-Goff qoidasi ____________________________________________

____________________________________________________________

va uning matematik ifodasi _____________________________________

Aktivlanish energiyasi _________________________________________

____________________________________________________________

Katalizator __________________________________________________

qaytar kimyoviy reaksiyalar ____________________________________

____________________________________________________________

Kimyoviy muvozanat __________________________________________

____________________________________________________________

Tajriba-1. Reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyasining reaksiya

tezligiga ta’siri
Reaksiya tenglamasi __________________________________

Kuzatish ____________________________________________

Reaksiya tezligining matematik ifodasi ____________________

Jadval-11

Tajriba №	Eritmalar hajmi V(ml)			Na2S2O3 ning shartli konsentrasiyasi	Cho‘kma hosil bo‘lish vaqti (sek) 	Reaksiyaning shartli tezligi V=100/
	Na2S2O3	H2O	H2SO4
1	1	2	1	1 C
2	2	1	1	2 C
3	3	-	1	3 C

Konsentrasiya ta’siri xaqida xulosa ______________________

____________________________________________________
Grafikni izohlang



Nazorat savollari:
1. Quyidaga reaksiyalar tezligining matematik ifodasini yozing:

а) 2СО + О₂=2СО₂ g) 2А1 + 3С1₂=2А1С1₃

b) СаО + СО₂=СаСО₃ d) 2SО₂ + О₂ + 2Н₂О=2Н₂SО₄

v) 2Н₂ + О₂=2Н₂О е) 4NH₃ + 5О₂ = 4NO + 6Н₂О

2. 2A+B=C reaksiyaning tezlik konstantasi 0,510^-3 ga teng. [A]=0,6 mol/l va [B]=0,8 mol/l bo‘lgandagi reaksiya tezligini hisoblang.

J: 1,4410^-4 mol/lsek

3. A+2B=C reaksiyaning tezligi [A]=0,5 mol/l va [B]=0,6 mol/l bo‘lganda 0,018 mol/l sek ga teng. Reaksiyaning tezlik konstantasini hisoblang.

J:0,1

4. Quyidagi reaksiya CO + H₂O <=> CO₂ + H₂ uchun olingan moddalarning dastlabki konsentrasiyasi [CO]=0,6 mol/l, [H₂O]=0,4 mol/l, CO ning konsentrasiyasi 2,4 mol/l ga, suvniki esa 0,8 mol/l ga ortganda to‘g‘ri reaksiyaning tezligi necha marta ortadi?

J: 8 marta.

5. 2NO + O₂ = 2NO₂ reaksiyada qatnashuvchi moddalarning 3 marta kamaytirilsa, reaksiya tezligi qanday o‘zgaradi?

6. Agar temperatura koeffisienti 2 ga teng bo‘lib, temperatura 40°S dan 70°S gacha ko‘tarilsa, reaksiya tezligi necha marta ortadi?

J:8 marta.
LABORATORIYA MASHG‘ULOTI – 6