O'zbekiston respublikasi

Passiv talabdagi tovalar - xaridorlarga notanish yoki ular xususi- da juda kam o‘ylaydigan tovarlardan tarkib topadi. Ishlatish vaqtiga ko‘ra:

• 
  qisqa muddatli foydalanishga oid tovarlar:
  

180

• 
  uzoq muddatli foydalanishga oid tovarlar:
  

Tovarlar va xizmatlar assortimenti - bu foydalanish bo‘yicha bir- biriga juda o ‘xshash tovarlar (xizmatlar) guruhidir.
Sanoatda ishlatiladigan tovarlar. Ular ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishi va yangi qiymat yaratish darajasiga qarab quyidagi gu­ ruhlarga bo‘linadi:

• 
  materiallar va detallar;
  
• 
  kapital shaklidagi mulk (inshootlar, yordamchi dastgohlar);
  
• 
  yordamchi materiallar va xizmatlar.
  

Ular tayyor mahsulotning asosini tashkil etmaydi, uning sifati, ko‘rinishi, xususiyatlarini oshiradi, mahsulotni tayyorlashga xizmat qiladi. Xarajat sifatida mahsulot tannarxiga qo‘shiladi. Masalan, yozuv qog‘ozi, moylovchi yogiar, toshko‘mir - yoqilg‘i sifatida, qalamlar, ip, podkladka materiallari va h.k.
Tovami iste’mol qilishda tovaming iste’mol xususiyatidan tashqari uning sifati ham muhim ahamiyatga ega.
Tovar sifati - bu tovaming o ‘z funksiyalarini bajarishda ko‘rinadi va u quyidagi parametr bilan xarakterlanadi, ya’ni uzoq muddat xizmat ko‘rsatishi, pishiqligi, foydalanishda soddaligi va boshqalar.
Marketing fani bo‘yicha tovar sifati xaridorlar bergan baho bilan oichanadi.

Iste’mol jarayonida tovaming o ‘ziga xos alohida xususiyatlari b o i- gani kabi, xizmat iste’molida ham bir qancha elementlar mavjud. Har qanday servis faoliyati mijozlaming ehtiyojlarini qondirishga yo‘nalti-

55. 
    М аркетинг: Укув кулланма / Ф.Т. Базарова. Узбекистан Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги; - Т .: И ктисод-М олия, 2015.- 424 б
    

181
rilgan. Shu sababli talabni o‘matish servis sohasi mexanizmini tushunish uchun zarur hisoblanadi.
Ehtiyojni qondirish degani - bu biror bir yo‘q narsani bor qilish, kerakli narsani berishdir. Lekin, tadqiqotlar shundan dalolat beradiki, ehtiyoj qiyin strukturaga egadir. Unda ikki asosiy komponent ajralib turadi: obyektiv va subyektiv.
Ehtiyojlardagi obyektivlik - bu insonning tashqi tabiat va ijtimoiy muhit va o ‘z organizmi xususiyatlaridan real bogiiqligidir. Bunday talablar uyquga, ovqatga, nafas olishga va boshqa biologik talablarga boiinadi. Ularsiz hayot mumkin bo‘lmaydi, shuningdek ayrim qiyin ijtimoiy talablar. Ehtiyojlardagi subyektivlik - bu subyekt tomonidan taqdim etiladi, u tomonidan belgilanadi, unga bo g iiq boiadi. Ehtiyoj laming subyektiv komponenti - bu inson tomonidan o‘zining obyektiv muhtojligini anglashidir (to‘g‘ri yoki illyuziyali). Obyektiv muhtojlik va ushbu muhtojlikni subyektiv tushunish o‘rtasidagi qiyin munosabatlar, servis faoliyati uchun juda keng imkoniyatlar yaratadi (9.2.2-chizma).
Xizmatlar aynan o‘sha ehtiyojlami qondirish funksiyasini bajaruv- chi xususiyatga ega. Ulami iste’mol jarayonida 4 ta xarakteristika orqali farqlash mumkin (9.2.2-chizma).