Oʻzbekiston respublikasi

92

8	Cho’l va chalacho’l ekosistemalarning tuzilishi.	96
9	Adir va tog’ ekosistemalarining tuzilishi	101
10	Agroekosistema ekosistemalarining tuzilishi	102
11	Okean ekosistemalari tuzilishi	104
12	Chucuk suv ekosistemalarining tuzilishi.	108
13	Botqoqlik, buloqlar, muzliklar ekosistemasining tuzilishi	113
14	Daryo va ko‘llar ekosistemalarining tuzilishi	116
15	Ekosistemalar dinamikasi	112
16	Barqaror va beqaror ekosistemalar klimaks	124
17	Ekosistemalarda boradigan o’zgarishlar.	124
18	Qaytar va qaytmas sutkalik, mavsumiy va yillararo o’zgarishlari Atmosfera global ifloslanishining ekologik oqibatlari	127
19	Atmosfera global ifloslanishining ekologik oqibatlari	132
20	Ifloslanish klassifikatsiyasi	135

Laboratoriya mash’ulotlari


1-mashg’ulot: Laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazishda texnika xavfsizlik qoidalari. Laboratoriya idishlari va asboblari. Laboratoriyada ishlash qoidalari, laboratoriya idishlari va asboblarining tuzilishi har bir jihozning xarakteristikasi.
Ishdan maqsad: Talabalarda laboratoriya ishlari va xavfsizlik texnikasi haqida tushunchalar hosil qilish va tanishtirish.
Darsning obyekti: Auditoriya, darslik, qo’llanmalar va ilmiy-metodik jurnallar.
Ishning bajarilish tartibi: Talabalar eng avvalo ishning nazariy qismini o’qib o’rganadilar, so’ngra daftarga yozib oladi, xavfsizlik texnikasi oid rasmlarga izoh berish orqali tushunchalar hosil qiladilar va misollar keltiradilar hamda qisqacha hisobot yozishga hozirlik ko’radi.
Umumiy ma’lumotlar
Laboratoriyada talabalar quyidagi ishlarni biliishi lozim:

• 
  Laboratoriya ishlari bilan tanishish va xavfsizlik texnikasi
  
• 
  Sanoat korxonalari va muassasalarida mikroiqlim sharoitlarini aniqlash
  
• 
  Ishlab chiqarish xonalarining zararli changlar bilan ifloslanganlik darajasini aniqlash
  
• 
  Ish joylarini zararli gaz bilan ifloslanganlik darajasini aniqlash
  
• 
  Ishlab chiqarish korxonalarida va inshootlarda tabiiy yorug’likni aniqlash
  
• 
  Sanoat korxonalarida shovqinni va titrashni aniqlash
  
• 
  Materiallarning yonish haroratini aniqlash
  
• 
  Avtomatik yong’indan darak beruvchi ogohlantirish qurilmalarini o’rganish
  
• 
  Birlamchi o’t o’chirish vositalarining turlari va ulardan foydalanish usullari
  

Talabalar laboratoriyada fanni o’rganish bilan birga quyidagilarni bilish kerak:

- O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi asoslari bilan tanishi.
- Ta’lim muassasalarida mehnat muxofazasi buyicha ishlarni tashkil qilishni o’rganish.
- Har xil turdagi darslarni kabinetlarda, sinflarda, ishlab chiqarish xonalarida, ekskursiyalarda utishda asosiy xavfsizlik talablarini bilish.
- Yong’in xavfsizligi va Yong’in profilaktikasi metodlari bilan tanishish.
- Baxtsiz xodisalarni tekshirish tartibini bilishi xamda jaroxatlanuvchiga birinchi yordam kursatishni kullay olishni bilish.
- Kasbiy kasallanish va travma sabablari, tegishli texnologik protsesslarda yuz berish mumkin bo’lgan xavflar to’g’risida yaqqol tasavvurga ega bo’lishi kerak.
- Yong’inga qarshi tadbirlar va xavfsiz mehnat sharoitlarini yaratib berish usullari bilan tanishish.
Kelajak avlodni xar tomonlama garmonik rivojlangan shaxs ilmga, tafakkurga ega kadrlar kilib yetishtirishda, mehnat muxofazasi fanining roli katta.
Mehnat muhofazasi – mehnat protsessida insonning xavfsizligi, sog’ligi va ish kobiliyatini saklab kolishni ta’minlaydigan konunlar akti va ularga tegishli iktisodiy, texnikaviy va tashkiliy tadbirlar sistemasidir.
Ekosistemalar ekologiyasi o’quv predmeti qo’yidagi asosiy bo’limlardan iborat: mehnat muxofazasi konunchiligi, xavfsizlik texnikasi, ishlab chiqarish sanitariyasi xamda Yong’inga qarshi tadbirlar.
Mehnat muxofazasi qonunchiligi – mehnat qilish va dam olishning huquqiy normalarini o’z ichiga oladi xamda ularning ximoya kilinishini garantiyalaydi.
Xavfsizlik texnikasi – xavfli ishlab chiqarish faktorlarining, ya’ni xavfsizlik qoidalari bo’zilganda baxtsiz xodisalar, shikastlanishlar keltirib chiqaradigan faktorlarning insonga ta’sir etishining oldini oladigan tashkiliy va texnikaviy tadbirlar hamda vositalar sistemasidir. Ishlab chiqarish sanitariyasi – zararli ishlab chiqarish faktorlarining, ya’ni kasalliklar keltirib chiqaradigan faktorlarning insonlarga ta’sirining oldini oladigan tashkiliy, gigiyenik va sanitariya-texnikaviy tadbirlar xamda vositalar sistemasidir.
Yong’in profilaktikasi – ishlovchilarni olovdan va portlashdan ximoya qilishi qaratilgan texnikaviy va tashkiliy tadbirlar kompleksidir. Korxona va tashkilot ma’muriyati xavfsizlik texnikasini ishlab chiqarishda jaroxatlanishga yo’l qo’ymaydigan zamonaviy vositalarini joriy qilishga xamda ishchi va xizmatchilarning kasb kasalliklari bilan og’rishning oldini oladigan sanitariya-gigiyena sharoitlarini yaratib berishga majbur. Xavoning changlanish va gazlanishini, shovqin, tebranish, nurlanish va boshqa zararli ta’sirlarni kamaytirish xamda yo’qotish maqsadida ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur.



Ishlab chiqarishda xavfsizlikni ta’minlash asosan qo’yidagi tadbirlar yordamida amalga oshiriladi:
а) texnikalarni xavfsizlik talablari asosida loyihalash va tayyerlash;
b) xavfdan ximoyalanishning injener-texnik vositalaridan foydalanish;
v) xavfsiz texnologik jarayenlarni tadbik etish;
g) ishchilarni xavfsizlik texnikasi bo’yicha malakali o’qitish;
d) xavfsiz ish joyi va ish sharoitini tashkillashtirish
Yuqorida ta’kidlangan tadbirlar amalda komleks xolda qo’llanilgandagina ijobiy natijalarga to’liqrok erishiladi. Vaholanki, ushbu tadbirlarni ishlab chiqish, birinchi navbatda xavfning turini, uning kelib chiqish sabablarini o’rganishni talab etadi
Ekosistemalar ekologiyasining asosiy vazifalaridan biri, ishchilarga xavfsiz ish sharoitini yaratib berishdan iboratdir. Xavfsiz ish sharoiti, ya’ni, mehnat xavfsizligi-bu ishlab chiqarish sharoitida ishchilarga barcha xavfli va zararli faktorlar ta’siri bartaraf etilgan mehnat sharoiti xolatidir.
Ishlab chiqarishdagi jaroxatlanishlar ishlab chiqarish sharoitida ko’pgina fizik va kimeviy faktorlar ta’sirida yuz beradi. Bunday xavfli faktorlarni yuzaga kelishi texnologik jarayenning xarakteriga, ish jihozlarining konstruksiyasiga, mehnatni tashkillashtirish darajasiga va shu kabi bir qancha omillarga bog’liq bo’ladi. Xavfli faktorlar yuzaga kelish xarakteriga bog’liq holda real va yashirin bo’lishi mumkin. Real xavf aniq, ko’zga ko’rinarli tashqi belgilari bilan xarakterlanadi. Masalan, mashinaning xarakatlanuvchi qismi, ko’tarilgan yuk va boshqalar. Yashirin xavf mashina, mexanizmlar va ish jihozlarida yashirin nuqsonlar, nosozliklar bo’lishi bilan xarakterlanib, ma’lum bir sharoitda xavfli holatga, avariyaga olib keladi. Yashirin xavflarga ish joyining tartibsizligi, iflosligi, xavfsizlik talablariga javob bermasligi, ish jihozlari va moslamalardan noo’rin, ya’ni boshqa maqsadlarda foydalanish, o’zilgan elektr simlari, ishchining xato va noto’g’ri xarakati kabilar xam kiradi.



Izoh bering ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________



Izoh bering ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________



Izoh bering
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________________

Izoh bering ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Izoh bering ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________