O‘zbеkiston rеspublikаsi

Narx-iste’mol
”
chizig‘i bo‘ladi (a rasmdagi 
V
chizig‘i). “Narx-iste’mol” chizig‘iga ko‘ra talab 
chizig‘ini aniqlash mumkin (b) rasm. Bu holda ordinata bo‘yicha narx (
P
), absissa 
o‘qi bo‘yicha 
X
ne’mat miqdori belgilanadi. 
 
 
a) 
b) 
X
D
 
Y
 
A
E
1
 
E
4
 
E
3
 
E
2
 
TU
4
 
TU
3
 
TU
1
 
TU
2
 
X
 
B
1
 
B
4
 
B
3
 
B
2
 
P
1
P
2
 
P
3
 
P
4
 
P
X
1
 
X
2
 
X
3
 
X
4
 
V
 

---

100 
7.3. Daromad samarasi va almashtirish samarasi 
“Daromad-iste’mol” chizig‘ini tahlil qilganimizda, daromad o‘zgarishini 
(narxlar o‘zgarganda) iste’molga ta’sirini o‘rgangan edik. “Narx-iste’mol” chizig‘i
orqali narxlarning o‘zgarishini bir ne’mat bilan boshqa bir ne’matni nisbiy
almashtirishga ta’siri o‘rganiladi. Endi biz 
X
ne’matga bo‘lgan talabni o‘zgarishining 
qancha qismi narx bilan bog‘liq va qancha qismi daromad bilan bog‘liqligini ko‘rib 
chiqamiz (7.4-rasm).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7.4-rasm. Normal tovarlar uchun daromad samarasi 
Narxning har qanday pasayishi, birinchidan: real daromadni oshiradi, natijada 
befarqlik egri chizig‘i suriladi va iste’molchi sotib olishi mumkin bo‘lgan ne’matlar 
tarkibini o‘zgartiradi; ikkinchidan - narxlar nisbatini o‘zgartiradi va bir ne’matni (
Y
) 
boshqa ne’mat (
X
) bilan almashtiriladi. 
Ne’matlar majmuasiga (
X
 
va 
Y
 
ne’matlar) bo‘lgan talab o‘zgarishining qancha 
qismi real daromad ta’siri va qancha qismi narxning pasayishi bilan bog‘liq 
ekanligini aniqlamoqchimiz. 7.4-rasmda byudjet chizig‘ining boshlang‘ich holati 
YX
va 
X
ne’mat narxi pasaygandan keyingi holati 
YX’
keltirilgan. Boshlang‘ich byudjet 
chizig‘ida 
1
TU
befarqlik egri chizig‘iga mos keluvchi optimal majmua 
E
1
nuqta bilan 
ifodalangan. 
E
1
nuqtada iste’molchi 
Y
ne’matdan 
Y
1 
miqdorda, 
X
ne’matdan 
X
1 
miqdorda sotib oladi. 
X
ne’matning narxi tushgandan keyin, yangi optimal majmua 
YX
’ byudjet chizig‘i bilan 
2
TU
befarqlik egri chiziqlari kesishgan 
2
E
nuqtaga o‘tadi. 
2
E
nuqtada iste’molchi 
X
ne’matdan 
X
2
miqdorda va 
Y
tovardan
Y
2 
miqdorda sotib 
oladi. Demak, 
X
ne’mat narxining pasayishi iste’molchining real daromadini, uning 
tovar sotib olish imkoniyatini oshiradi, ya’ni uning o‘z ehtiyojini qondirish darajasini
oshiradi.