O‘zbеkiston rеspublikаsi

Umumiy 
bozor talabi, 
birlikda 
 
A 
 
B 
 
V 
1000 
4 
6 
8 
18 
2000 
3 
5 
7 
15 
3000 
2 
4 
6 
12 
4000 
1 
3 
5 
9 
5000 
0 
2 
4 
6 
Manba: shartli raqamlar 
Oxirgi ustunda umumiy bozor talabi keltirigan va ular iste’molchilarning 
individual talablarini qo‘shish orqali aniqlangan. Masalan, oziq-ovqat narxi 1000 
so‘m bo‘lganda, umumiy bozor talabi quyidagicha hisoblanadi:
4 6 8 18
  
.
Quyidagi 7.6-rasmda ushbu iste’molchilarning yakka talab chiziqlari va bozor 
talab chizig‘i keltirilgan.

---

103 
 
 
 
7.6-rasm. Iste’molchilar talab chiziqlari va bozor talabi chizig‘i 
Bozor talabi chizig‘i har bir iste’molchining berilgan narxlardagi talablarini 
qo‘shish orqali hosil qilingan. Bozor talabi chizig‘ining har bir nuqtasi berilgan 
narxda uchta iste’molchi uchun qancha oziq-ovqat birligi kerakligini ko‘rsatadi. 
Masalan, narx 3000 so‘m bo‘lganda, bozor talabi 12 birlik bo‘lib, u 
A
, 
B
va 
V
iste’molchilarning narx 3000 so‘m bo‘lgandagi talablari yig‘indisiga teng 


2 4 6
12
  
.
Iste’molchilarning individual talablari chiziqlari to‘g‘ri chiziqlardan iborat 
bo‘lgani bilan bozor talab chizig‘i ham to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lishi shart emas. 
Nima uchun deganda, yuqori narxlarda ba’zi bir iste’molchilar tovarni sotib olmasligi 
ham mumkin yoki ular har xil miqdorda sotib olishi mumkin. 
Yana shuni ta’kidlash lozimki, iste’molchilar talablariga ta’sir qiluvchi barcha
omillar bozor talabiga ham ta’sir qiladi. Masalan, iste’molchilar sonining oshib 
borishi bozor talab chizig‘ini o‘ngga, tepaga siljitadi yoki bo‘lmasa, iste’molchilar 
daromadlarini ortishi, ularning oziq-ovqatga bo‘lgan talabini oshiradi. Bu o‘z 
navbatida bozor talab chizig‘ini o‘ngga-tepaga surilishiga olib keladi. 
Umuman olganda, bozor talabini aniqlashda har xil demografik guruhlarga 
qarashli iste’molchilar talablarini yig‘ishga, har xil hududlarda yashovchi 
iste’molchilar talablarini yig‘ishga to‘g‘ri keladi. Masalan, muzqaymoqqa bo‘lgan 
bozor talabi o‘rganilganda yosh bolalar talabi, o‘smirlar talabi, ayollar talabi, 
nafaqaxo‘rlar talabi to‘g‘risidagi axborotlarni olishga va ularni jamlashga to‘g‘ri 
keladi. Xuddi shu masalani hududlar bo‘yicha aniqlash ham mumkin. 
Bozor talabi chizig‘ini va shu bilan birga individual talab chizig‘ini ifodalashda 
tovarlarning narx bo‘yicha elastiklik koeffitsiyentidan foydalanish mumkin. Biz 
yuqorida ko‘rgan edikki, agar talab narx bo‘yicha elastik bo‘lsa, narxning pasayishi 
iste’molchini tovardan ko‘proq sotib olishga undaydi. Natijada iste’molchining tovar 
sotib olishga sarfi o‘sadi, narx oshganda iste’molchi sarfi kamayadi. Agar talab 
elastik bo‘lmasa, narx oshganda iste’molchi sarfi ham oshadi, narx pasayganda 
Bozor talabi 
5 
4 
3 
D
V
 
D
А
 
1 
2 
D
B
 
20 
18 
16 
14 
12 
10 
8 
6 
4 
2