O‘zbеkiston rеspublikаsi

W
chizig‘ining yotiqligi o‘zgaradi. 7.1-rasmdagi koordinata 
A
5
 
A
4
 
A
3
 
A
2
 
A
1
 
Y
 
X
 
W
 
E
5
 
E
4
 
TU
5
 
E
3
 
TU
4
 
TU
3
 
E
2
 
TU
2
 
E
1
 
TU
1
 
X
1
 
X
2
 
X
3
 
X
4
 
X
5
 
Y
1
 
Y
2
 
Y
3
 
Y
4
 
Y
5
 

---

98 
boshida
 Y
tovarni xarid qilish
X
tovarga nisbatan tezroq sur’atda o‘sadi, keyinchalik 
Y
tovarni xarid qilish susayib, 
X
 
tovar bilan barqarorlashadi.
XIX asrdayoq real daromad oshishi bilan birlamchi ehtiyoj ne’matlariga talab 
qisqarib borib, ikkilamchi ehtiyoj ne’matlariga talab oshib borishi isbotlangan. Nemis 
olimi Ernst Engel (1821-1896) birinchi bo‘lib daromad o‘zgarishining iste’mol 
tarkibiga ta’sirini tadqiq qilgan. Tovarlar tarkibining daromadga nisbatan o‘zgarishini 
ifodalovchi chiziqlar, 
Engel egri chiziqlari 
deyiladi (7.2-rasm). 
 
 
 
 
 
7.2-rasm. Engel egri chiziqlari
 
 
Gorizontal o‘q bo‘ylab iste’molchi daromadini (
R
) va ordinata o‘qi bo‘ylab
xarid qilinadigan tovarlar miqdorini (
Q
) belgilangan. Iste’molchi ehtiyoji birinchi 
navbatda kundalik zaruriy ehtiyoj tovarlari (
Q
1
), ikkinchi navbatda standart sifatli 
sanoat mahsulotlari (
Q
2
)
va nihoyat, keyinchalik oliy kategoriyali tovarlar (
Q
2
) bilan 
to‘yinadi. Yana shu holat aniqlanganki, oliy sifatli tovarlar va xizmatlarga talab 
oshganda ham, kundalik hayotda foydalaniladigan standart sifatli sanoat 
mahsulotlariga talabning kuchayishi qonuniyati kuzatilgan.
 
 
 
7.2. “Narx-iste’mol” chizig‘i tahlili 
Yuqorida “
daromad-iste’mol
” chizig‘i tahlil qilinganda, ne’matlar narxi 
o‘zgarmaydi deb faraz qilingan edi. Endi daromadni o‘zgarmas deb qabul qilgan 
holda, ne’matlardan birini, masalan, 
X
ne’matning narxini o‘zgaruvchan, 
Y
ne’matnikini esa o‘zgarmas deb qaraymiz. Faraz qilaylik, 
X
ne’matning narxi (
P
)
pasayib bormoqda, ya’ni 
P P
P
P



1
2
3
. Grafikda narxning bunday o‘zgarishi, 
byudjet chizig‘ini 
AB
holatdan 
AB
1
,
AB
2
va 
AB
3
holatlarga siljitadi (7.3-rasm). 
Masalan,