O‘zbеkiston rеspublikаsi

umumiy daromad
(
TR
) firma tomonidan ma'lum 
miqdordagi ne’matni sotishdan olgan daromadiga teng. 
O‘rtacha daromad
(
AR
)- 
sotilgan bir birlik mahsulotga to‘g‘ri keladigan daromaddir. 
Chekli daromad
(
MR
) - 
bu qo‘shimcha bir birlik ‘ni sotish natijasida umumiy daromadning o‘sgan qismi. 
Qisqa muddatli oraliqda firma kapitali razmeri o‘zgarmaydi, shuning uchun u 
foydani maksimallashtiradigan o‘zgaruvchan ishlab chiqarish omillari hajmini
tanlashi lozim bo‘ladi. 
Q 
Q
e
 
MC
 
 P
ATC
 
AVC
 
P
e
 
0 

---

173 
Raqobatlashgan bozorda,
 
qisqa muddatli oraliqda firmaning chekli daromadi 
bilan chekli xarajati bir-biriga teng bo‘lganda foyda maksimal qiymatga erishadi. 
MR
MC

foydani maksimallashtirish sharti bo‘lib, firma qaysi bozorda 
(raqobatlashgan, monopolistik yoki oligopolistik) faoliyat ko‘rsatmasin, u o‘z kuchini 
saqlab qoladi. Raqobatlashgan bozorda narx bozor tomonidan belgilanadi va unga 
firma ta’sir qila olmaydi. Bunday bozorda harakat qilayotgan firmaning talab chizig‘i 
gorizontal chiziqdan iborat bo‘lib, uning chekli daromadi narxga teng, ya’ni 
P
MR

. 
Demak, raqobatlashuvchi firma foydasini maksimallashtirish sharti (qoidasi) shundan 
iboratki, firma ishlab chiqarish hajmini shunday tanlashi kerakki, bu hajmda narx 
chekli xarajatga teng bo‘lsin: 
MC
P

.
Narx o‘rtacha o‘zgarruvchan xarajatdan yuqori bo‘lib, o‘rtacha umumiy 
xarajatdan past bo‘lganda firma kelajakda foydaga chiqish maqsadida ishlab 
chiqarish zarar ishlasa ham o‘z faoliyatini davom ettiradi va shu bilan birga umumiy 
zararni minimallashtirishga harakat qiladi. 
Ishlab chiqarishni to‘xtatish qoidasiga ko‘ra firmaning iqtisodiy foydasi har 
qanday ishlab chiqarish hajmida noldan kichik bo‘lsa, ya’ni 
)
(
Q
AVC
P

, firma 
yopiladi (ushbu bozordan ketadi, faoliyatini tugatadi).