O‘zbеkiston rеspublikаsi

Yakka mulk egaligi
o‘z manfaatlari yo‘lida biznesni mustaqil tashkil etish 
imkonini beradi. Yakka mulk egaligidagi firmalarning mulki bir kishiga tegishli 
bo‘lib, bo‘linmasdir. 
Afzalliklari: 
- yakka mulk egaligiga asoslangan tadbirkorlikni tashkil etish nisbatan oson 
kechadi, ya'ni ularni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va hisobga qo‘yish hamda 
tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirish 
tartibi yengil; 
- yakka mulk egasi o‘z biznesiga o‘zi xo‘jayin va mustaqil xo‘jalik yuritish 
hamda qarorlar qabul qilish imkoniyatiga ega; 
- olinadigan foyda bir kishiga tegishli ekanligi biznesni samarali yuritishga 
kuchli iqtisodiy rag‘batni vujudga keltiradi. 
Nuqsonlari: 
- ko‘p holatlarda yakka tadbirkorning keyinchalik o‘z biznesini kengaytirish 
va ko‘proq daromad topish imkoniyatlari moliyaviy jihatdan cheklangan bo‘ladi; 
- moliyaviy resurslarning cheklanganligi sababli tijorat banklari va boshqa 
moliyaviy muassasalar ko‘p holatlarda yakka tadbirkorlar bilan hamkorlik qilishga 
moyil bo‘lmaydi; 
- yakka mulk egasi tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va boshqarish bilan 
bog‘liq barcha vazifalarni (xodimlarni yollash va boshqarish, moddiy ta'minot, 
mahsulotni sotish, ishlab chiqarishning texnologik jarayonlarini tashkil etish, 
mablag‘larni jalb etish, buxgalteriya hisobi va hisobot shakllarini yuritish va boshq.)
bir o‘zi bajarishiga to‘g‘ri keladi va bular uning ko‘p vaqtini band etadi; 
- yakka tadbirkorlik sub'ekti cheklanmagan moddiy javobgarlikka ega bo‘ladi, 
ya'ni noto‘lovlar vujudga kelganda kreditorlar uning shaxsiy mulkiga ham da'vo 
qo‘zg‘atishi mumkin. 
Hamkorlik
biznesni tashkil etishning yakka tadbirkorlikka nisbatan 
mukammalroq shakli hisoblanadi. Hamkorlikda ikki yoki undan ortiq sheriklar firma 
tashkil etish va uni birgalikda boshqarishga kelishib oladilar. Bunda ular firmani ta'sis 
etish jarayonida o‘zlarining moliyaviy mablag‘larini va ishbilarmonlik qobiliyatlarini 
ham birlashtiradilar. Shu bilan birga biznesni yuritish bilan bog‘liq tadbirkorlik xatari 
hamda foyda yoki zararlarni o‘zaro taqsimlaydilar. 
Firma faoliyatida ishtirok etishiga ko‘ra, hamkorlar turlicha mavqega ega 
bo‘ladi. Ayrim hollarda hamma sheriklar biznesni boshqarishda birdek faol ishtirok 
etishsa, boshqa holatlarda bir nechta sheriklar boshqaruvda ishtirok etmasligi 
mumkin (masalan, kommandit shirkatda).
Hamkorlikning afzalliklari: 
- yakka tadbirkorlikdagi kabi hamkorlikdagi biznesni tashkil etish ham 
birmuncha oson kechadi;
- ishtirokchilar sonining ko‘pligi boshqaruvda ixtisoslashuv imkoniyatini 
yaratadi; 

---

122 
- bir nechta sheriklarning resurslarini birlashtirish oqibatida firmaning 
moliyaviy barqarorligi kuchayadi va kredit beruvchi muassasalardan qarzga 
mablag‘lar jalb etish imkoniyati kengayadi. 
Nuqsonlari: 
- firmani boshqarishda bir nechta kishi ishtirok etganda boshqaruv qarorlari 
qabul qilishda fikrlar va manfaatlarning mos kelmasligi, o‘zaro kelishmovchiliklar 
hamda ayrim sheriklarning mas'uliyatsizligi biznesning muvaffaqiyatli rivojlanishiga 
xalaqit qilishi mumkin; 
- garchi yakka mulk egaligiga nisbatan moliyaviy imkoniyatlar kengroq 
bo‘lsada, biznes doirasini kengaytirish va yirik loyi?alarni amalga oshirish uchun 
mablag‘ yetishmasligi mumkin; 
- hamkorlikning davomiyligini oldindan bashorat etib bo‘lmaydi, bir yoki bir 
nechta sherikning biznesdan chiqishi firma faoliyatini tugashiga olib kelishi yoki 
unga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin; 
- hamkorlikda biror bir sherikning uquvsizligi yoki mas'uliyatsizligi natijasida 
ko‘rilgan zarar uchun barcha sheriklar birdek moddiy javobgar bo‘ladi.