O‘zbеkiston rеspublikаsi

 
26.1-rasm. Real pul vositalari 
zahirasi taklifi grafigi 
26.2-rasm. Pul bozorida muvozanat 
modeli 
Banklar, Ms> Md bo‘lgani uchun foiz stavkasini pasaytira boshlaydi. Asta-
sekin iqtisodiy agentlar o‘z avtivlari tarkibini o‘zgartirishi va banklar tomonidan foiz 
stavkasining o‘zgartirilishi oqibatida pul bozorida muvozanat tiklanadi. Foiz stavkasi 
pasayib ketgan holatda teskari jarayon ro‘y beradi. 
Foiz stavkasi va pul massasi muvozanatli darajasining o‘zgarib turishi pul 
bozorining ekzogen o‘zgaruvchilari – daromadlar darajasi va pul taklifining 
o‘zgarishi natijasida ham ro‘y beradi. 
26.3-rasm. Daromadlar darajasining 
oshishi natijasida pulga talabning 
o‘zgarishi 
26.4-rasm. 
Pul 
taklifining 
kamayishi 
natijasida 
pul 
bozorida muvozanatning 
o‘zgarishi 
Grafik ko‘rinishda, bu, pul talabi va pul taklifi egri chiziqlarining siljishi 
sifatida namoyon bo‘ladi (26.3, 26.4-rasmlar). 

---

334 
 
Daromadlar darajasining Y1dan Y2ga qadar o‘sishi (26.3-rasm) pulga talabni 
M1d dan M2d gacha oshishiga va foiz stavkasini R1dan R2ga qadar ko‘tarilishiga 
olib keladi. Pul taklifining kamayishi ham foiz stavkasining ko‘tarilishiga va 
muvozanat nuqtasining o‘zgarishiga olib keladi. 
Pul bozorida muvozanatni o‘rnatish va saqlab turish mexanizmi qimmatli 
qog‘ozlar bozori rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida muvafaqqiyatli amal qiladi. 
Pul bozoridagi muvozanat tovarlar va xizmatlar bozoridagi muvozanat singari 
makroiqtisodiy muvozanatning muhim tarkibiy qismidir. 
Qisqа хulosаlаr 
Pul to‘lov, jamg‘arish va qiymat o‘lchovi funksiyalarini bajaruvchi, yuqori 
likvidli tovardir. Pul tushunchasi vaqatgina naqd pullar bilan cheklanib qolmasdan , 
uning tarkibiy elimentlari likvidlilik darajasi tushib borishiga qarab agregatlarga 
ajratilgan. Makroiqtisodiy tahlilda e’tibor ko‘proq M1 va M2 agregatlariga 
qaratiladdi. 
Pul emissiyasi faqat Markaziy bank vakolatiga kirsada, tijorat banklari ham kredit 
berib pul taklifini ko‘paytirish qobiliyatiga ega. 
Tijorat banklarining pul taklifini keltirib chiqarish imkoniyati majburiy zahira 
normasini belgilash orqali tartibga solib turiladi. 
Umumiy pul taklifi nafaqat joriy hisoblardagi mablag‘lardan, balki aholi qo‘lidagi 
naqd pullardan ham tashkil topadi. Pul taklifi miqdori majburiy zahira normasi, 
deponentlash koefitsenti va pul bazasi miqdoriga bog‘liq. 
Mahsulotlar bozoridagi kabi pul bozorida ham pulga bo‘lgan umumiy talab va taklif 
muvozanat nuqtada kesishadi. Mahsulotlar bozorida muvozanat nuqtani narxlar 
tengligi asoslasa, pul bozorida esa bunday tenglikni foiz stavkasi belgilaydi.