O‘zbеkiston rеspublikаsi

6.2.
Iste’molchi talabining alohida xususiyatlari 
Ratsional iste’molchiga xos tanlovning umumiy qoidalari bilan birga ayrim 
iste’molchilarning didi va afzal ko‘rishlari ta’sirida shakllanadigan alohida tanlov 
xususiyatlari ham mavjud. Ayrim iqtisodiy adabiyotlarda iste’molchi talabi 
funksional va nofunksional guruhlarga ajratiladi (6.5-rasm).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.5-rasm. X. Leybenstayn bo‘yicha
iste’molchi talabining turkumlanishi
8
 
 
Funksional talab
iqtisodiy ne’matning o‘ziga (tovar yoki xizmat turiga) xos 
bo‘lgan iste’mol xususiyatlari ta’sirida shakllanadi. 
8
Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: учебник/ 2-е изд. – М.: Норма, 2012. – с. 125. asosida 
tuzilgan. 
Iste′molchi talabi 
Funksional talab 
Nofunksional talab 
Iqtisodiy ne′matga
xos bo`lgan 
iste′mol 
xususiyatlari 
ta′sirida shaklla-
nadigan talab 
Ijtimoiy 
Spekulyativ 
Noratsional 
Ko`pchilikka 
ergashish 
samarasi 
Snob 
samarasi 
Veblen 
samarasi 

---

86 
Nofunksional talab 
iqtisodiy ne’matga xos bo‘lmagan iste’mol xususiyatlari 
ta’sirida shakllanadi. Unga 
ijtimoiy
, 
spekulyativ
va 
noratsional omillar
ni kiritish 
mumkin.
Ijtomoiy omillar iste’molchilarning ne’matga bo‘lgan munosabati bilan uzviy 
bog‘liqlikka ega. Ayrim iste’molchilar ko‘pchilikka taqlid qilishni yoqtiradi va ko‘pchilik 
nimani xarid qilsa, o‘shani olishni ma’qul ko‘radi. Ikkinchi turdagi iste’molchilar 
boshqalardan ajralib turishni xohlashadi va nihoyat yana bir toifasi yuqori darajadagi 
turmush farovonligi ta’sirida obru-e’tibor talab namoyishkorona iste’molni xush ko‘radi. 
Shundan kelib chiqib amerikalik iqtisodchi X. Leybenstayn ijtimoiy omillar ta’sirida 
shakllanadigan talabni uch toifaga ajratgan: 
1.