O‟zbekiston respublikasi xalq ta`lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

 
 
 
2. Alifbo sanoq sistemalari. 
Bunda sonlar maxsus alifbo harflari bilan 
belgilangan. Masalan, Ionik alifbo sanoq sistemasida sonlar quyidagicha yozilgan. 
1
10
i
100
2
20
x
200
v
3
30
300
r

---

4
40
400
u
5
f
50
500
6
G
60
600
7
z
70
700
8
80
800
w
9
70
ь
100
Sonlarning yozilishiga misollar:
,
11
i
,
69
125
xf
Qadimgi Rus sanoq sistemasi 
 
 
Arab hisobi (abjad hisobi). 
Alif 
Be 
Jim 
Dol 
Hye 
Vov 
Ze 
Xe 
Itki 
ا 
ب 
ج 
د 
ץ 
و 
ز 
ه 
ط 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
yo 
Kof 
Lom 
Mim 
Nun 
Sin 
A’in 
Fe 
Sod 
ﻯ 
ﻙ 
ﻝ 
ﺢ 
ﻥ 
ﺱ 
ﻍ 
ﻒ 
ﺹ 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 

---

kof 
Re 
Shin 
Te 
Se 
Xe 
Zol 
Zod 
Izki 
G’a’in 
ﻕ 
ﺭ 
ﺵ 
ﺕ 
ﺙ 
ﺡ 
ﺫ 
ﺽ 
ﻅ 
ﻉ 
100 
200 
300 
400 
500 
600 
700 
800 
900 
1000 
Masalan, 12 = ﻯ ب avval 10, keyin o’ng tomoniga 2 yoziladi: 
539 = ﺙ ﻝ ط
4000 = د ﻉ 
50000 = ﻥ ﻉ 
(4 va 1000 ko’rinishda) (50 va 1000 ko’rinishda)
Ko’rinib turibdiki bu usulda alfavit 9 ta harfdan qilib ajratiladi. Bulardan 
birinchi 9 tasiga birliklar, ikkinchi 9 tasiga o’nlar, uchinchi 9 tasiga yuzlar mos 
qo’yiladi. Bunda har bir harf son ko’rinishini olishi uchun ma’lum belgi qo’yiladi. 
Demak, alfavitli sistema yozuv uchun qulay, lekin amallar bajarish uchun 
noqulay. 
Bobil (Vavilon) va mayya sanoq sistemalari
. Bobil oltmishlik sistemasida 
sonlar 1 dan 59 gacha bo’lgan o’nlik sistemasida yozilgan. Lekin bobil 
matematikasida oltmishlik sistema ba’zisi 60, 60
2
, ... ,60
n
, ... sonlaridan iborat 
bo’lgan.
Xuddi shunga o’xshash sanoq sistemasi Janubiy Amerika hindularining 
qadimgi mayya qabilasida ham yuritilgan. Agar bobil sanoq sistemasi o’nlik — 
oltmishlik sistemasi bo’lsa, mayya sistemasi beshlik-yigirmalik sistemasidan iborat 
edi.

---

1 va 20 dan so’ng uchinchi asosiy son
360
20
18
bo’lib, qolgan asosiy 
sonlar
2
20
18
, 
3
20
18
va h.k. Nol soni uchun belgi maxsus belgi ishlatilgan.
Mayya sanoq sistemasida sonlarning yozilishiga misollar:
3607
7
360
10
7113,
13
20
13
360
19
20,
0
20
1
Bobil va mayya sanoq sistemalarining rim sanoq sistemasidan farqi 
shundaki, rimliklarda I va V harflari ularning yozuvdagi o’rnidan (pozisiyasidan, 
qat’i nazar mos ravishda 1 va 5 sonlarini ifodalasa, bobil va mayya sistemalarida 
raqamlarning ahamiyati uning yozuvda tutgan o’rniga bog’liq. Bunday sanoq 
sistemalari (bunga VIII-IX asrlarda Hindistonda yaratilgan o’nlik sanoq sistemasi 
ham kiradi) pozision sanoq sistemalari deb ataldi.