O‟zbekiston respublikasi xalq ta`lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

Hindistonda matematika 
Hind matematikasi birinchi matematik matnlari eramizgacha II-I ming 
yilliklarda yaratilgan. Bu ishlar, masalan, «Shulva–sutra» da turli madaniy va 
diniy bino va inshootlarni qurish va ularni o’lchash qoidalari ishlab chiqilgan. 
IV asrda astronomiya va matematikaga bag’ishlangan «siddxantlar» paydo bo’ldi. 
Ular sanskrit tilida yozilgan bo’lib, ularda sonlar ustida dastlabki amallar 
algoritmlari, masalalar yechish qoidalari bayon qilingan edi. 
VI asrda braxma raqamlari ko’paydi, ular I dan 9 gacha sonlar uchun maxsus 
belgilar bo’lib, u o’nli pozision sanoq sistemasini yaratish uchun asos bo’ldi. Bu 
sistema haqidagi birinchi ma’lumotlarni xristian yepiskopi Seboxtaning 662 

---

yildagi qo’lyozmasida topish mumkin. Keyingi 876 yilda yozilgan qo’lyozmada 
nol ham paydo bo’ldi -unda 270 soni yozilgan edi. Nolning nomlaridan biri 
«shunya»(bo’sh) ni arab olimlari «sifr» deb atay boshladilar, yevropaliklar esa uni 
lotin tilida kabi yoza boshladilar, shunday qilib, «sifra» atamasi paydo bo’ldi. 
Pozision sanoq sistemasi – hind matematikasining eng buyuk yutug’i 
hisoblanadi. 
Bizning arifmetika shubhasiz Hindistonda tarkib topgan. Hind olimlari o’nli 
pozision sanoq sistemasiga asoslangan arifmetik ammallar qoidalarini ishlab 
chiqdilar, ular to’rtta arifmetik amal, kvadrat va kubga ko’tarish, kvadrat va kubik 
ildiz chiqarish qoidalarini yaratdilar. Hisoblashlar tuproq yoki qum bilan 
qoplangan taxtachalarda bajarilar edi. 
Hind matematikasining yana bir buyuk yutug’i algebraik belgilashlarning 
yaratilishidir. Birinchi marta noma’lumlar, ozod had, darajalar bilan 
shug’ullandilar. 
Hind matematiklari manfiy sonlarni kiritdilar va to’g’ri tavsif-ladilar. 
Masalan, Braxmagupta (598 yilda tug’ilgan) musbat sonlarni mayn, manfiy 
sonlarni borg deb atagan va bu atamalardan foydalanib rasional sonlar ustiga 
amallar bajarish qoidalarni bergan. 
Kalendar-astronomik masalalar hind matematikalarini diofant tenglamalarini 
yechishga olib keldi, u paytda ularni yechish katta axamiyat kasb etar edi.