O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

ShAXS
Ishlab chiqarish jarayoni 
Ilm-fanning turli sohalari 
Hozirgi vaqtda ijtimoiy pеdagogika faniga zaruriyat va uning ahamiyati. 
Rahmdillik va xayr-sahovat ijtimoiy-pеdagogik faoliyatning madaniy-tarixiy 
an'anasi sifatida.
Bugungi kunda ijtimoiy pedagogikaga qiziqish jamiyat taraqqiyotining 
ehtiyojlari va davlatning ijtimoiy buyurtmasi asosida paydo bo’ldi.
Hozirda respublika siyosiy, iqtisodiy, ta’lim va ma’rifiy-madaniy islohotlarni 
boshdan kechirmoqda. Ijtimoiy tuzilmalarni insonparvarlashtirishning yangi 
tamoyillari, bozor iqtisodiyoti munosabati qonunlari, mafkuraviy va axloqiy 
tamoyillarning o’zgarishi ishsizlik, moddiy yetishmovchilik, bolalarning 
nazoratsizligi, oilalarning ajralib ketishi, g’ayri ijtimoiy xodisalar-alkogolizm, 
narkomaniya, jinoyatchilik, fohishalik kabi ijtimoiy muammolarni keskinlashuviga 
sabab bo’lmoqda. Bu holatda birinchi navbatda bolalar, so’ngra esa kattalar 
ijtimoiy yordamga muxtojdirlar. Bunday sharoitlarda jamiyatning ijtimoiy 
muammolariga bog’liq bo’lgan pedagogik masalalarni hal qiluvchi, uning 
ijtimoiylashuvi jarayonida shaxsga yordam beruvchi mutaxassis sifatida ijtimoiy 
pedagogga talab paydo bo’ladi. 
Ijtimoiy pedagogikaning zarurligini quyidagi holatlar talab etayotgan edi:
Birinchidan, Bugungi kunda ta'lim va tarbiya maqsadi bilan uning ba'zi
natijalari o`rtasidagi qarama-qarshilik sabablarini aniqlash va ularni bartaraf
etish yo`llarini aniqlash zarurligi talab etilmoqda. Ushbu talab pedagogika
olamiga jamiyatdagi munosabatlar bilan shug`ullanuvchi sotsiologiyani olib
kirish zaruriyatini uyg`otdi. Chunki ongli xususiyatga ega bo`lgan inson
faoliyati, sotsiologiya fanining o`ziga xos ob'ektini tashkil etadi. Har bir
shaxsning jamiyatdagi o`z o`rnini, o`zligini anglashi, hayotiy-axloqiy
me'yorlarni o`zida mujassam etishi jamiyatda shu ma'naviy-axloqiy sifatlarni
namoyon etib, ijtimoiy hayotimiz, zamonamiz bilan hamnafas yoshlarni
tarbiyalashda Pedagogika va sotsiologiya fanlarining hamkorligi alohida
ahamiyat kasb etadi. Vaholanki ta'lim-tarbiyaning o`zi ijtimoiy hodisa va 
pedagogik jarayondir. 
Ikkinchidan, ba'zi jamiyat a'zolarining ongidagi ma'naviy bo`shliqning
ijtimoiy kelib chiqishi sababalrini aniqlash, ularni hal qilish mexanizmini
yaratish kabi yangi muammolarning yechimini topish uchun pedagogik va 
sotsiologik tushunchalarning tutashligiga asoslangan yangi metodologiyani
talab etmoqda. Inson shaxsini shakllantirishda undagi tabiiy (irsiy) va ijtimoiy 
xususiyatlarini, uning oliy nerv faoliyati imkoniyatlarini hisobga olib
yondashmoq lozim. Inson organizmining biologik va sub'ektiv (shaxsiy 
tomonlari) asosida o`z-o`zini tarbiyaga olish, sharoitga moslashish, ma'lum
ob'ektga yo`naltirish qonunlarini bilish asosida uning tarbiyasini tashkil etish
lozim. Shaxs shakllanishi jarayonida ichki va tashqi ta'sir imkoniyatlari o`zaro 
omuxta qilish, tarbiya jarayonini yoshlar faoliyatining xususiyatlari, qzini 
anglash kabi muhim xususiyatlari asosida shaxsning erkinligi va g`ururini 

---

139 
paymol qilmasdan, demokratik, insonparvarlik va milliy tamoyillarga tayanib,
ularda ma'naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirish davr talabidir. Jamiyatga
insonlar ongini, tafakkurini ijobiy tomonga o`zgartirish ijtimoiy- ma'rifiy
jarayonlar bilan bog`liq bo`lib. Uni ilmiy jihatdan o`rganish muhimdir.
Pedagogika va sotsiologiyaning tutashganligi tufayli yuzaga kelgan
muammolar o`zbekistonlik olimlarning diqqat e'tiborini ham o`ziga tortmoqda. 
Uchinchidan, bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy munosabatlar va
bunda davlatning roli, axborotlar, ustoz-shogird munosabatlari, kadrlar
muammolari, yoshlarning ma'naviyatida ro`y berayotgan zaiflikning sabablari, 
ularni aniqlash, tekshirish, hal etish, ijtimoiy faollik kasbiy mahorat,
shuningdek mustaqil O`zbekistonda kechayotgan ma'naviy va mafkuraviy
islohatlarni, umuman, jamiyatni «pedagog so`zi» bilan qrganish ijtimoiy
pedagogikaning muammolaridan bo`lib hisoblanadi. Eng asosiysi, ijtimoiy
hayotda shunday holatlar uchraydiki, bunda bolalar o`smirlar, tarbiyachilar
bunday og`ir vaziyatda o`zlariga ruhan malham bo`ladigan sotsial
pedagogning yordamiga muhtoj bo`ladi. Demak, bugungi jamiyatimiz
asoslariga sotsial psixolog bilan bir qatorda ijtimoiy pedagogga bo`lgan
ehtiyoji ham sezilmoqda. 
Hayotdan umid uzgan, o`ziga ishonmaydigan, hayotiy muammolarni
mustaqil hal eta olmaydigan shaxslar insoniy yordam, tushunish, uning 
qayg`usiga sherik bqlishlarini kutadilar. O`z so`zi va faoliyati bilan shu kabi
shaxslarda o`ziga ishonch uyg`otish, o`z imkoniyatlarini anglab yetishlariga
yordam berish sotsial pedagogning asosiy vazifasidir. Ijtimoiy hayotimizdagi
voqelikning insonlarga bo`lgan ta'siri ularning ongida yuz berayotgan
jarayonlar haqida bahs yuritadigan mazkur fan yo`nalishi bugungi kunda
ijtimoiy buyurtma sifatida vujudga kelmoqda.
Demak ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zarurat asosida
namoyon bo`ldi.