O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
5.
Bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagoglarini kreativ qobiliyatlarini rivojlantirish 
mazmuni.
 
 
Jahon mamlakatlari ichida AQShning Garvard universitetida tashkil etilgan Career Services 
markazi tomonidan ish beruvchilar o‘rtasida o‘tkazilgan ijtimoiy so‘rov natijalariga ko‘ra 
ishtirokchilarning 74,8% qismi malakali mutaxassisning kasbiy kompetentligini belgilovchi muhim 
mezon sifatida kreativlik va nostandart tafakkur tarzi bilan bog‘liq sifatlarni belgilagan. 
Singapurdagi Nan’yang Texnologiya universiteti Biznes maktabida ham aynan shunga o‘xshash 
so‘rovnoma natijasida 62,5% ish beruvchilar bitiruvchining kreativlik sifatlarini muhim sifatlar 
qatoridagi uchlikka kiritishgan.
Demak, bugungi kundagi bo‘lajak o‘qituvchida kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirish 
nafaqat ulardagi ijodiy salohiyatni balkim, kasbiy faoliyatga tayyorlashdagi o‘ziga xos dolzarb 
yo‘nalishlardan biri sanalmoqda. 
 Kreativlik:
(ingliz tilida 
create
— yaratish, 
creative 
— yaratilgan, ijodiy)– shaxsning 
yaratuvchilik, ijodiy faollik qobiliyati sifatida tushuniladi. Shuningdek, kreativlik insonning 
borliqni bilish va o‘zgartirishga yo‘naltirilgan ongli, maqsadli faoliyati bo‘lib, uning natijasida 
yangi, betakror, ilgari mavjud bo‘lmagan jamiyatning moddiy va ma’naviy hayotini yaxshilashga 
qaratilgan buyumlar va boshqalar yaratiladi. 

---

43 
 Pedagogik kreativlik: 
bu– pedagogik jarayonni muvaffaqiyatli tashkil etish, amalga 
oshirishdagi muhim sifat bo‘lib, u o‘qituvchining bilish faoligi, nostandart tafakkur tarzi, mustaqil-
ligi va kasbiy mahorati sifatida namoyon bo‘ladi.
Aytib o‘tilganidek, barcha shaxslarda bo‘lgani kabi pedagoglarda ham kreativlik sifatlari 
o‘z-o‘zidan rivojlanmaydi. Shunga ko‘ra tadqiqotlarda shaxs (jumladan, pedagoglar)da kreativlik 
sifatlarini muvaffaqiyatli rivojlantirishning bir qator yo‘llari yoritiladi. Patti Drepeau tomonidan 
ham shaxs (jumladan, pedagoglar)da kreativlik sifatlarini muvaffaqiyatli rivojlantirishning to‘rtta 
yo‘li ko‘rsatilgan: 
 1-yo‘l: kreativ fikrlash ko‘nikmasini shakllantirish.
 
Bunda asosiy urg‘u kreativ fikrlash 
ko‘nikmalarini shakllantirish asosiy e’tibor markazida bo‘lib, talabalar fe’llar yordamida kreativ 
xarakterdagi harakatlarning mohiyatini ifodalashga yo‘naltiriladi. Xususan, o‘qituvchilar kreativ 
fikrlash ko‘nikmasini samarali shakllantirish maqsadida talabalarga ularni fikrlashga undovchi 
savollar tarkibida zarur fe’llarning bo‘lishiga e’tibor qaratiladi. Bu holat misollar bilan tushuntirilsa, 
talabalardan “yurak va qon aylanish tizimi o‘rtasidagi bog‘liqlikni ta’riflab bering” mazmunidagi 
nazorat savoli ularda kreativlikni shakllantirmaydi. Zero, savol tarkibidagi “ta’riflab bering” 
tushunchasi o‘z mohiyatiga ko‘ra “mavjud bilimlaringizni birma-bir aytib o‘ting” deyish bilan teng.
Nazorat savollarini berishda talabalarni fikrlashga undovchi so‘z (fe’l)lardan foydalanish 
ularning kreativ fikrlashlarini osonlashtiradi. Shu sababli shaxsda kreativ sifatlarni 
shakllantirishning birinchi yo‘liga ko‘ra pedagoglar turli, antiqa, noan’anaviy hamda puxta javobni 
berishga majbur qiluvchi so‘z (fe’l)lardan foyalanishlari maqsadga muvofiqdir. M: “
bog‘liqlikni 
toping”
, “
yarating”, “bashorat qiling”
, “
fikrni mantiqan bayon eting”, “tasavvur qiling” 
kabi so‘z 
(fe’l)lardan foydalanish amaliy jihatdan samarali sanaladi.
Pedagoglar birinchi yo‘lni qo‘llash – talabalarda kreativlik ko‘nikmasini shakllantirishda 
yosh o‘qituvchilarning “Kreativlik xaritasi”dan foydalanishlari maqsadga muvofiqdir.
 2-yo‘l: amaliy kreativ harakat ko‘nikmalarini rivojlantirish.
 
Pedagoglar talabalarda kreativ 
harakat ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishda ko‘rsatmali metod va usullardan 
foydalanadi. Bu o‘rinda savollardan foydalanish faqat qisqa muddatda yordam berishi mumkin, 
biroq, talabalarga interfaollik va kirishimlilikni rivojlantirmaydi. 
 3-yo‘l: kreativ faoliyat jarayonlarni tashkil etish.
 
Mazkur yo‘l talabalarni muammoni 
yechish va innovatsion g‘oyalarni ilgari surish jarayonida kreativ, ijodiy fikrlashga urg‘u beradi. 
Mazkur jarayonlarda kreativ metod va usullar faol qo‘llanilmasa-da, kreativ fikrlash yuz beradi. 
Topshiriqni bajarar ekan, talabalar mavzuga bog‘liq muammolarni tahlil qiladi. Natijada ushbu 
jarayonda ko‘p tomonlama fikrlash, mushohada yuritish ro‘y beradi.
 4-yo‘l: kreativ mahsulot (ishlanma)lardan foydalanish.
 
Bu yo‘lni tutishda pedagog 
talabalarga “Pedagogik kreativlik” mavzusida Power Point dasturi yoki multimediya yordamida 
taqdimotni yaratish topshirig‘ini berishi mumkin. Taqdimotni tayyorlash jarayonida talabalarda 
kreativ fikrlash ko‘nikmalari faol rivojlanadi.
Talabalar o‘zlarining kreativ fikrlash qobiliyatlarini qulay muhitda to‘la namoyon qilishlari 
mumkin. Agar talabalarda muvaffaqiyatsizlikka uchrash qo‘rquv hissi mavjud bo‘lsa, fikrni 
noto‘g‘ri ifodalashdan hadiksirasalar, tanqidga uchrasalar bunday vaziyatda ularda kreativ fikrlash 
ko‘nikmalarini samarali shakllantirish yoki rivojlantirish mumkin bo‘lmaydi. Talabalarda 
kreativlikni odatga aylantirish orqaligina kreativ fikrlash ko‘nikmasini muvaffaqiyatli shakllantirish 
mumkin.
Bu jarayonda ular tomonidan mavzu mazmunining puxta anglanishi va kreativ fikrlash 
ko‘nikmalarini baholashda qo‘llaniladigan metod va vositalar muhim ahamiyat kasb etadi.
Kreativ xarakterga ega muhitdagina talabalar o‘rganayotgan mavzuning mazmuni, o‘quv 
axborotlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqani tushunish imkoniyatiga ega bo‘ladi va bu haqida fikrlash 
boshlashadi (Anderson et al., 2000). M: talabalar “Immigratsiya hodisasining mohiyati”ni “Aqliy 

---

44 
hujum” strategiyasi asosida o‘rganish jarayonda, eng avvalo, strategiyaning o‘zi nimaligini, uni 
qanday qo‘llash zarurligi haqidagi tushunchalarga ega bo‘lishlari lozim.
Muayyan omillar talabalarda kreativlik sifatlari, malakalarini rivojlantirishga to‘sqinlik 
qiladi. Shu sababli pedagogik jarayonda o‘qituvchilar ushbu omillarni bartaraf etishga e’tibor 
qaratishlari lozim. Quyidagi omillar shaxsda kreativlikni rivojlantirishga to‘sqinlik qiladi: 
1) o‘zini tavakkaldan olib qochish;
2) fikrlash va xatti-harakatlarda qo‘pollikka yo‘l qo‘yish;
3) shaxs fantaziyasi va tasavvurining yuqori baholanmasligi;
4) boshqalarga tobe bo‘lish;
5) har qanday holatda ham faqat yutuqni o‘ylash.
Talabalarni kreativ fikrlashga o‘rgatish, ularda kreativ tafakkurni shakllantira olish uchun 
avvalo o‘qituvchining o‘zi kreativ, ijodkor shaxs bo‘lishi zarur. Bordi-yu, uning o‘zi kreativlik 
sifatlariga ega bo‘lmasa, u holda qanday qilib, talabalarni kreativ fikrlashga rag‘batlantira oladi. 
Chiqariladigan yagona xulosa quyidagicha: o‘qituvchining o‘zi kreativ, ijodkor bo‘lsagina, talabalar 
ham shunday bo‘la oladi.