O’zbekiston Respublikasi Xalq

Botanikadan ayrim о‘quvchilar bilan tashkil etiladigan mashg‘ulotlar rejasi
12-jadval 
N 
Mashg‘ulot mavzusi 
Mashg‘ulot 
о‘tkaziladigan joy 
Bajaradigan 
shaxs 
1
. 
Biologiyadan qо‘shimcha о‘quv 
adabiyotlari ustida mustaqil ishlash, 
muayyan mavzularda matn, ma’ruza 
tayyorlash. 
Kutubxona, 
biologiya о‘quv 
xonasi 
О‘quvchilar
2
. 
EHMning ta’lim beruvchi, model-
lashtirilgan, nazorat dasturlari yorda-
mida 
bilimlarini 
sinab 
kо‘rish, 
multimedialar 
vositasida 
ijodiy 
izlanishlarni tashkil etish. 
Informatika 
о‘quv xonasi 
О‘quvchilar 
3
. 
“Dorivor о‘simliklar” multimediasi 
vositasida 
о‘quvchilarning 
ijodiy 
izlanishlarini tashkil etish.
Informatika 
о‘quv xonasi 
О‘quvchilar 
4
. 
О‘zbekiston 
“Qizil 
kitobi”ga 
kiritilgan о‘simliklarning biologiyasini 
о‘rganish. 
Biologiya 
о‘quv xonasi 
О‘quvchilar 

---

148 
5
. 
Turli muddatlarda ekilgan о‘simlik-
larning biologiyasini о‘rganish. 
Maktab 
tajriba 
maydonchasi 
О‘quvchilar 
6
. 
Issiqxonalarda о‘stiriladigan man-
zarali, sabzavot, sitrus va boshqa 
ekinlarning 
о‘sishii, 
rivojlanishiga 
ekologik omillarning ta’sirini о‘rganish 
Maktab 
tajriba 
maydonchasi va 
issiqxonalar 
О‘quvchilar 
7
. 
О‘simliklar ustida kuzatish va 
tajribalar о‘tkazish. 
Maktab 
tajriba 
maydonchasi, 
tirik tabiat 
burchagi. 
О‘quvchilar 
8
. 
О‘simliklardan 
gerbariy 
va 
kolleksiyalar tayyorlash 
Maktab 
tajriba 
maydonchasi, 
biologiya о‘quv 
xonasi 
О‘qituvchi va 
о‘quvchilar 
“Odam va uning salomatligi” о‘quv fani bо‘yicha ayrim о‘quvchilar bilan olib 
boriladigan sinfdan tashqari mashg‘ulotlar о‘quvchilarning о‘zlashtirgan 
bilimlarini mustahkamlash, uni amaliyotga qо‘llash, kasbga yо‘llash, tajriba va 
kuzatishlar о‘tkazish, mantiqiy, mustaqil va ijodiy fikr yuritish kо‘nikmalarini 
rivojlantirish, sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Ushbu mashg‘ulotlarda о‘quvchilarning mustaqil о‘qishlari uchun sog‘lom 
turmush tarzi, turli kasalliklarning kelib chiqish sabablari, sport va jismoniy 
mashqlarning inson salomatligiga ta’siri haqidagi ilmiy-ommabop nashrlar, “Sihat-
salomatlik”, “Fan va turmush” va boshqa jurnal sahifalarida chop etilgan 
maqolalar, odam organizmining tuzilishi bо‘yicha tayyorlangan multimedia, inson 
salomatligi ensiklopediyalarini о‘rganish tavsiya etiladi. 

---

149 
О‘quvchilarning о‘z salomatliklarini asrash, sog‘lom turmush tarzini 
shakllantirish maqsadida muayyan mavzularda kuzatishlar о‘tkazish tavsiya etiladi. 
Jumladan, о‘quvchilarga “Sport va jismoniy mashqlarning odam organlar 
sistemasiga ta’sirini о‘rganish” bо‘yicha kuzatish о‘tkazish tavsiya etiladi. 
Kuzatish natijalarini ushbu jadvalga yozish va xulosa chiqarish zarurligi uqtiriladi. 
Sport va jismoniy mashqlarning odam organlar sistemasiga ta’sirini о‘rganish. 
13-jadval 
Organlar 
sistemasi 
Ertalab Normal 
holatda 
Yugurganda 
10 kg gantel 
kо‘targanda 
Xulosa 
50 m 100m 5min 
10 
min 
Yurak 
ishi 
(puls soni) 
Qon bosimi 
Bir minutda 
olingan nafas 
soni 
О‘quvchilar guruhi bilan olib boriladigan sinfdan tashqari mashg‘ulotlarga 
biologiya о‘quv xonasini jihozlash, tabiatga mavzuli ekskursiyalar tashkil etish, 
о‘quv jarayoni uchun zarur bо‘lgan kо‘rgazmali vositalar tayyorlash va “Yosh 
biologlar” tо‘garagining ishi misol bо‘ladi. 
Mazkur tо‘garakning didaktik maqsadi о‘quvchilarning о‘quv fanlariga 
bо‘lgan qiziqishlarini orttirish, ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, qо‘shimcha 
о‘quv adabiyotlari ustida mustaqil ishlash, tabiat va jamiyatga nisbatan ongli 
munosabatni tarkib toptirish, ongli ravishda kasb tanlashga yо‘llash, mustaqil va 
ijodiy fikr yuritish, tajriba qо‘yish va kuzatishlar о‘tkazish kо‘nikmalarini 
rivojlantirish sanaladi. 
Biologiyadan tashkil etiladigan tо‘garak umumiy nom “Yosh biologlar” deb
ataladi va о‘quvchilarning о‘rganayotgan о‘quv fani, yoshlik va psixologik 

---

150 
xususiyatlari, qiziqishlari, ehtiyojlari hisobga olingan holda 5-6 sinflarda “Yosh 
botaniklar”, 7-sinfda “Yosh zoologlar”, 8-sinfda “Yosh fiziologlar” va 9-11 
sinflarda“Yosh biologlar” tо‘garagi tashkil etiladi. 
5-6 sinf о‘quvchilari bilan tashkil etiladigan “Yosh botaniklar” tо‘garagida 
quyidagi masalalarga e’tiborni qaratish tavsiya etiladi. “О‘zbekistonda botanika 
fanining taraqqiyoti”, “Ulug‘ alloma ibn Sinoning dorivor о‘simliklar haqidagi 
fikrlarini о‘rganish”, о‘simliklarning ahamiyati va ularni asrash tо‘g‘risidagi 
hikmatli hikoyalar va hadislarni о‘rganish, xona о‘simliklarini tasniflash, parvarish 
qilish va kо‘paytirish, dorivor о‘simliklarning biologik va ekologik xususiyatlarini 
о‘rganish, О‘zbekiston “Qizil kitobi”ga kiritilgan о‘simliklar va h.q.
1
Quyida 
“Yosh 
zoologlar” 
tо‘garagining 
namunaviy 
ish 
rejasi 
berilmoqda.Mazkur tо‘garakning namunaviy ish rejasini о‘qituvchi о‘z bilimi, 
pedagogik mahoratiga tayanib tо‘ldirishi va о‘zgacha sayqal berishi, mahalliy 
sharoit va о‘quvchilarning qiziqishi va ehtiyojini hisobga olib tegishli 
о‘zgartirishlar kiritishi va amaliyotda qо‘llashi mumkin.
8-sinf о‘quvchilari bilan о‘tkaziladigan “Yosh fiziologlar” tо‘garagida 
hujayra va tо‘qimalardan mikropreparatlar tayyorlash, qonning tuzilishi va 
xossalari, yurakning tuzilishi va ishi, Abu Ali ibn Sinoning tibbiyot fanining paydo 
bо‘lishi va rivojlanishiga qо‘shgan hissasi, salomatlikni asrash bо‘yicha hikmatli 
hikoyalar va hadislarni о‘rganish, “Chekmasdan – yoshlik gashtini sur”, 
“О‘zbekistonda fiziologiya fanining rivojlanishi va istiqbollari” kabi mavzularda 
kechalar о‘tkazishga tayyorgarlik masalalarini kiritish maqsadga muvofiq. 
Quyida 9-sinf о‘kuvchilari bilan о‘tkaziladigan “Yosh biologlar” 
tо‘garagining namunaviy ish rejasi keltirilmoqda. 
Ommaviy ravishda olib boriladigan mashg‘ulotlar boshqa turdagi 
mashg‘ulotlardan kо‘p sondagi о‘quvchilarning ishtirok etishi bilan farqlanadi. 
Ommaviy mashg‘ulotlar о‘zining ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi funksiyasi 
bilan о‘quvchilarning jamoasiga ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. Shu sababli biologiya 

---

151 
о‘qituvchisi ommaviy mashg‘ulotlarni talab darajasida tashkil etilishiga e’tiborini 
qaratishi lozim.
Botanikani о‘qitishda “Gullar bayrami”, “Mehrjon bayrami”, “О‘simliklar 
sо‘zlaydi”, “Biz ibn Sino vorislarimiz”, zoologiyani о‘qitishda “Qushlar bayrami”, 
“Qanotli dо‘stlarimiz”, “О‘zbekiston baliqlari”, “Hayvonot olamining eng kichik 
va eng katta vakillari”, “Uy pashshasi va uning zarari”, “Parazit chuvalchanglar”, 
“Tinib tinchimas asalarilar”, odam va uning salomatligini о‘qitishda turli 
mavzulardagi kechalar, bayramlar, ma’ruzalar, “О‘tkir zehnlilar mushoirasi”,
viktorinalar о‘tkazish, О‘zbekiston Qahramonlari va olimlari bilan uchrashuvlar 
tashkil etish, umumiy biologiyani о‘qitishda, “О‘zbekiston ekolog olimlarining
fan taraqqiyotiga qо‘shgan hissalari”, “О‘zbekistonda biotexnologiya va genetik 
injeneriya fani yutuqlari, kelajagi”, “Allomalar nazmida ekologiya”, “Orol dardi - 
olam dardi” mavzulari bо‘yicha kechalar о‘tkazish tavsiya etiladi. 
Jumladan, “Allomalar nazmida ekologiya” mavzuidagi ommaviy kecha 
quyidagi reja asosida olib boriladi: 
О‘qituvchining kirish sо‘zi. U о‘z sо‘zida ulug‘ allomalar Abu Rayhon 
Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Sohib-qiron Amir Temur, Mirzo 
Ulug‘bek, Zahiriddin Muhammad Boburlarning boy ma’naviy meroslari, ularning 
jahon sivilizatsiyasiga qо‘shgan hissalarini qayd etib, о‘quvchilarni ularning 
munosib vorislari bо‘lishga undaydi va ularning asarlarida ekologik muammolarga 
katta e’tibor berilganligi, bugungi kecha ulug‘ allomalarning ekologik qarashlarini 
о‘rganishga bag‘ishlanishini ma’lum qiladi.