O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 12- son ilmiy tadqiqotlar jurnali
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
O‘ZBEKISTONDA
FANLARARO INNOVATSIYALAR VA 12- SON ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI 19.10.2022 1085 faqat ko’rish orqali emas, balki eshitish, xid, ta’m bilish organlari yordamida idrok qilinadi. Tabiiy ko’rgazmali vositalar o’rniga tasviriy ko’rgazmali vositalar ba’zan chunonchi hujayra, organizm ekosistemalar tuzilishi, moddalarning davriy aylanishiga oid jadvallar, sxemalar, moddalar, fotosuratlardan foydalaniladi. Kompyuter, multimedialar, tasviriy ko’rgazmali vositalarning alohida guruhi sanaladi. Og’zaki yoki verbal vositalar – bular darsliklar, ilmiy-ommabop kitoblar, o’qituvchining so’zi, televideniya yoki kinokadrlardagi diktor matni, kompyuter dasturlari (videokadrlar, modellar,) testlar, didaktik kartochkalardir. Tabiiy yoki tasviriy vositalarni o’quvchi tomonidan idrok qilinishi, ular ustida kuzatish, o’tkazish yoki faoliyat harakati yordamida amalga oshadi. Maktablarda o’tkazilgan maxsus psixolog pedagogik tadqiqotlar o’qitish samaradoligi oshishi ko’p jihatdan o’quvchi sezgi organlarini dars jarayonida jalb etishga bog’liq ekanligini ko’rsatmoqda. o’quv materialini idrok etishda o’quvchining qanchalik ko’p sezgi organlari ishtirok etsa, uni o’zlashtirish shunchalik puxta bo’ladi. Bu jarayon allaqachon didaktikaning ko’rsatmali prinsipida o’z ifodasini topgan. Y.A. Komenskiy o’qitishda o’quvchining barcha sezgi organlarini jalb etish didaktikaning “Oltin qoidasi” deb aytgani bejiz emas. O’rta umumiy ta’lim o’quv yurtlarida biologiya o’qitishning barcha bosqichlarida ko’rgazmalilik ta’lim berish vositasi ekanligini unitmaslik kerak. Lekin “ko’rgazmalilik” atamasiga tabaqalashgan holda yondashish kerak, chunki, u har xil pedagogik tushunchalarni o’zida ifoda qiladi. Masalan “ko’rgazmalilik prinsipi”, “ko’rgazmalilik o’qitish vositasi”, “ko’rgazmali qurol” tushunchalarni farqlash kerak. Ko’rgazmalilik pirinsipi deyilganda biologiyani o’qitish jarayonida o’qituvchi amal qiladigan didaktik prinsip tushuniladi. Ko’rgazmalilik bir vaqtning o’zida sezish, mantiq, konkret, abstrak yo’li bilan bilishni o’zida birlashtirib abstrakt tafakkurni rivojlanishiga yordam beradi va ko’p hollarda uning tayanchi hisoblanadi. Ko’rgazmalik o’qitish vositasi sifatida o’quvchilardan statistik va dinamik obrazlar hosil qilishga qaratilgan bo’ladi. Ko’rgazmali o’qitish vositasi o’z mazmuniga ko’ra ko’rgazmali qurol tushunchasiga yaqin, lekin hajmiga ko’ra unga nisbatan keng. Masalan bug’lanishga oid tajriba yoki teleko’rsatuv, sinf taxtasida ishlangan rasm ko’rgazmali vositasi bo’lib ko’rgazmali qurol hisoblanmaydi. Ko’rgazmali qurol – bu darsda o’qituvchi tomonidan qo’llanilgan konkret narsadir. U tulum, kolleksiya, gerbariya, tirik o’simlik, hayvon, jadvaldagi rasm, sxemalar, shuningdek, mulyajlar diafilmlar, tarqatma material, didaktik kartochkalar shaklida bo’ladi. O’rganilayotgan narsa va hodisalarning biologik mazmunini ifoda qiluvchi ko’rgazma qurollar o’qitish asosiy vositalar, har xil asboblar, chunonchi, probirka, kolba, tarozi va shu singarilar qo’shimcha vositalar hisoblanadi. O’qitish samaradorligini oshirishda amaliy mashg’ulot va namoyish qilinadigan tajribalarni o’tkazishga yordam beruvchi xususan, mikroskoplar, lupalar, shtativlar, reaktivlar asboblar isituvchi asboblar, pinset, preparoval ninalar, o’qitishning texnik vositalari – kodoskoplar, televizorlar, kompyuterlar, ovoz yozuvchi va eshittiruvchi – apparatlar, magnitofonlar ham o’qitish |