O'zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo'llab quvvatlanishi. Reja

O ‘zbekistonda kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishning


Davlat dasturi Mamlakatimizning agrar sektorida bozor munosabatlarini shakllantirish va uning nazariy jihatlarini o ‘rganish orqali kichik biznesni rivojlantirishning iqtisodiy muammolarini hal etish muhim rol o‘ynaydi. Agrar sektomi isloh qilishda bozor munosabatlarini o‘matish va mulkiy munosabatlami tashkil etish, yer resurslaridan foydalanish, yerga qanday munosabatda boiish 0 ‘zbekiston Respublikasining «Yer to 'g ‘risidagi kodeks» bilan tartibga solinadi. Yer o‘z egasini topgandagina undan yaxshi foydalaniladi. Respublikamiz qishloq xo‘jaligida tadbirkorlik shakllari oila pudrati, fermer xo‘jaligi, dehqon xo‘jaligi faoliyat yuritib, qishloqda mulkchilik munosabatlari shakllandi. Agrar sektorda fermer xo‘jaligini rivojlantirish ustivor vazifasi qilib belgilanib, fermerlik qishloq xo‘jaligidagi asosiy ishlab chiqarish subyektiga aylanadi. Bundan tashqari, agrar tarmoqda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga katta e ’tibor qaratilayotganligini 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning 2011 -yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2012- yilga mo‘ljallangan eng muhim ustivor yo‘nalishlariga bagishlangan 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisida so'zlagan nutqidan ham ko‘rish mumkin. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik Iqtisodiyotning tez o‘zgarib turadigan bozor talablariga javob berishni ta’minlaydigan zamonoviy tuzilmalami shakllantiradigan, yangi ish o‘rinlarini tashkil qilishda va aholi daromadini oshirish manbai bo‘lib 2011 -yilda yalpi ichki mahsulotdagi ulushini 54 foizga yetkazdi. 0 ‘zbekistonda kichik biznes korxonalarini rivojlantirishning asosiy to‘rtta ustivor yo'nalishlari ko'rsatib beridi. 1. Mamlakatimizning barcha mintaqalarida biznesni rivojlantirish uchun yanada qulay muhit yaratish, kichik biznesga erkinlik berish, byurokratik tusiq va g‘ovlami bartaraf etish bo‘yicha zarur chora-tadbirlami amalga oshirish; 307 2.Vazirlar Mahkamasiga kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari faoliyatini tartibga soladigan qonun hujjatlarini tanqidiy tahlil qilish vazifasi; 3. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning kreditlar, xomashyo resurslari, shuningdek, davlat xaridlari tizimidan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish; 4. Kichik biznes eksport solohiyatini rivojlantirish uchun zarur tashkiliy, huquqiy, moliyaviy mexanizm va sharoitlarini tug‘dirib berish ko‘zda tutilgan. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning asosiy yo'nalishlari bo‘yicha Prezidentning 7- fevral 2011 -yildagi «Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili» Davlat dasturi qabul kilindi. Dasturda mulkdorlaming o‘rta sinfini shakllantirish, ichki bozomi raqobatdosh va sifatli mahsulotlar bilan toidirish, yangi ish o‘rinlari yaratish va shu asosda aholi daromadini ko‘paytirish, mamlakat taraqqiyotida faol tizim sifatida rivojlanishi uchun shart sharoitlar yaratishdan iborat. Agrar sektorda kichik biznesni rivojlantirishning asosiy maqsadi qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ko‘paytirish uning sifatini oshirish, tovar assortimentini, yangi ish o ‘rinlarini ochish va tadbirkorlik faoliyatini kengaytirishdan iborat. Hozirgi kunda qishloq joylarda ishlovchlami ish bilan band qilish, ulami daromad manbalari bilan ta’minlash asosiy muammo b o iib turishining sababi yer va suv resurslarining cheklanganligi va ishlab chiqarish subyektlarida tadbirkorlikning yetarli darajada rivojlanmaganligidan dalolat beradi. Qishloq joylarida yirik sanoat komplekslarini barpo etish o‘ta murakkab boiib, kutilgan samara bermaydi. Shuning uchun agrar sektorda tadbirkorlik va kichik biznesni jadal rivojlantirish uchun barcha shart-sharoitlami yaratish muhimdir. Hozirgi kunda Respublikada sug^riladigan 4,3 million gektar yeming 49,6 foizi sho‘rlangan bo iib , shundan 31,3 foizi kam, 15,0 foizi o‘rtacha, 3,3 foizi kuchli darajada sho‘rlangan. 23 foiz yerlarimizning bonitet bali pastligicha qolmoqda. Yerlaming meliorativ holatini yaxshilash bo‘yicha investitsiya m ablagiarini jalb etishga, joriy yilda kichik biznesni rivojlantirishga ajratilgan m ablagiar hajmi 1,4 baroborga va 2 tirrilion 700 milliard soinni tashkil etdi. Iqtisodiyotning strategik tarmoqlarini modemizatsiya qilish, xususiy tadbirkorlik subyektlarini qoilab-quw atlash uchun 308 ko‘plab investitsiya loyihalarini moliyalashtirish, qishloqda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ishlab chiqarish infrastukturasini ustuvor rivojlantirish amalga oshiriladi. Xususiy tadbirkorlikni va kichik biznesni qoilab-quw atlash fondi (Biznes-fond)ning xususiy tadbirkorlarga va kichik biznesga kreditlar berish, shu jumladan, imtiyozli kreditlar berish asosida investitsiya loyihalarini mablag1 bilan ta’minlashni, ularning ustav sarmoyalarida ishtirok etishni, maslahat va axborot xizmatlari shaklida texnik yordam ko‘rsatishni, sug‘urta y o ii bilan himoya qilish bo‘yicha hududiy agentliklar tashkil etiladi. Bu agentliklar tadbirkorlik tavakkalchiliklarini imtiyozli shartlarda sug‘urta y o ii bilan himoya qilgan, toianm agan qarzlar uchun qarzdorlarning javobgarligini sug'urta qilgan, xususiy tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirishga yo'naltirilayotgan chet el investitsiyalan sug'urta y o ii bilan himoya qilinishini ta’minlagan holda kichik va xususiy korxonalaming kreditlar, shu jumladan, imtiyozli kreditlar olishlari uchun investitsiya loyihalarini baholaydilar va ekspertizadan o‘tkazadilar. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qoilab-quw atlovchi boshqa fondlar, sug‘urta muassasalari, bozor konyunkturasini o‘rganishda, axborot-tahliliy materiallami tayyorlash va tarqatishda, korxonalarni ro‘yxatga olishda yangidan tashkil etilayotgan korxonalar ta’sis hujjatlarini tayyorlashda, yuridik va texnik maslahatlar berishda ko‘maklashadigan “Tadbirkorlar palatasi”, resurs ta’minotida, mahsulotni sotishda va transport xizmati ko'rsatishda yordam beradigan, mahsulotni saqlash, qayta ishlash va sotishni amalga oshiradigan, xususiy qo‘yilmalarga asoslangan, ilg‘or texnalogik asbob-uskunalar, xomashyo va qishloq xoialigi mahsulotlarini qayta ishlash uchun butlovchi buyumlami sotib olish uchun m ablagiam i birinchi navbatda maqsadli ayirboshlash huquqiga ega boigan agroinvestitsiya fermalari tashkil etiladi. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hosili nobutgarchiligiga y o i qo‘ymaslik, uning tusivsiz qabul qilinishi, saqlanishi va keyinchalik iste’mol tarm ogida taqsimlanishini ta’minlash maqsadida kichik va xususiy ulgurji-vositachilik tuzilmalari, ixtisoslashgan bozorlar, ulgurji do'konlar, bazalar, saqlash joylari, 309 omborxonalar jadallik bilan rivojlantirilmoqda. Dehqon (fermer) xo‘jaliklarini qishloq xo‘jaligi ekinlarining yuqori nav urugiari va ekish materiallari bilan o‘z vaqtida ta’minlash uchun qishloq joylarda urug‘ yetishtiriladigan hamda ulami sotadigan urug‘chilik korxonaiari tashkil etilmoqda. Qishloqdagi tadbirkorlarga tuzatishtiklash, agrokimyo, zoovcterinariya va xizmatlaming boshqa turlarini ko‘rsatadigan agroservis korxonaiari tashkil etilmoqda. Chet el tajribasida kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish muhim ahamiyat kasb etadi, chunki yaratiladigan yangi ish o‘rinlarining soni oshishi hisobiga ishsizlik darajasini kamaytirish, aholi daromadlari va xalq farovonligini uzluksiz oshib borishi ko‘p tomonlama ushbu sohani davlat tomonidan qoilab-quvvatlanishi bilan bogiiqdir. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida kichik biznes va tadbirkorlikni qishloqda jadal rivojlantirish tufayli, iqtisodiy o‘sishga erishish, yangi ish o ‘rinlari tashkil qilish va yoshlami ish bilan ta’minlash, aholining daromadlari va farovonligini oshirishning muhim omili sifatida qaralmoqda. Aholi real daromadlarining o‘sishi, ichki bozoming mahalliy ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan to ‘yinish darajasining yuksalishi, mahalliylashgan ishlab chiqarishlar va kichik tadbirkorlikning, shuningdek, aholiga xizmat ko‘rsatish sohasining rivojlanishi Iqtisodiyotning iste’mol sektori nisbatan barqaror rivojlanishini, aholi real daromadlarining o‘sishi va tovar aylanishi o‘sishini rag‘batlantirdi. Ayniqsa, mamlakat aholisining ko‘pgina qismi yashaydigan qishloq joylarida ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish aholi turmush darajasini oshirish nuqtai-nazaridan muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. Qishloqda bozor infratuzilmalarini amalda yangidan barpo etish, qishloq joylarida tadbirkorlikni, ishlab chiqarishni tashkil etish va rag‘batlantirish va bu sohani boshqarishda jahon tajribalaridan foydalanishni sifat jihatdan mutlaqo yangicha tamoyillar asosida y o ig a qo‘yilishi lozim. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojlantirish: - kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishninhududiy dasturlarini ishlab chiqish; 310 - kichik biznes subyektlari, kasanachilikni, shu jumladan oilaviy tadbirkorlikni iqtisodiy faoliyatlari uchun keng qulayliklar yaratish. -qishloq aholisi va tadbirkorlikning iqtisodiy, huquqiy bilimlarini oshirib borishda zamonaviy axborot va kommunikatsion texnologiyalar hamda internet tizimini keng joriy etish; tadbirkorlikni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash dasturlarini amalga oshirishning samarali boshqaruvini tashkil etish; qishloqda bozor infratuzilmalari va xizmat turlarini barpo etish; kichik biznes subyektlarini texnik va texnalogik modemizatsiyalashga erishish; - mahsulotlaming yangi turlarini o‘zlashtirish va barqaror talabga ega boigan tayyor mahsulotlar tayyorlaydigan kichik korxonalar tashkil etish; - Iqtisodiyot tarmoqlarining turli korxonalar o‘rtasidagi kooperatsiya aloqalarini rivojlantirish; Qishloq xo‘jaligidagi iqtisodiy islohotlaming yo'nalishlari besh turdan iborat: 1. Yerdan foydalanish islohoti - 2004 yildan boshlab barcha qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari yer uchastkalaridan foydalanishning ijara shakliga oikazildi; yer uchastkalari xo'jalik yurituvchi subyektlarga faqat tuman hokimi tomonidan ijaraga berilishi belgilab qo'yildi; yer uchastkalari fermer xo‘jaliklariga ijaraga 30 yildan 50 yilgacha berilishi belgilab qo‘yildi; yer uchastkalaridan foydalanish huquqini meros qilib qoldirish tizimi joriy etildi; 0 ‘z m ablagi hisobidan yer o‘zlashtirishni iqtisodiy rag‘batlantirish tizimi joriy etildi. 2. Suvdan foydalanish islohoti - Irrigatsiya tizimiarini boshqarishning m a’muriy hududiy prinsipidan havza prinsipiga oikazildi; Respublika bo‘yicha 10 ta irrigatsiya tizimlari havza boshqarmalari va 1 ta Farg‘ona vodiysi bo‘yicha birlashtirilgan dispetcherlik Markaziga ega boigan magistral kanallari tizimi boshqarmasi tashkil etildi; Fermer xo‘jaliklariga xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash uchun Suvdan foydalanuvchilar uyushmalari 311 tashkil etish y o ig a qo‘yildi. (SFUlar 2010-yilda Suv iste’molchilari uyushmalariga aylantirildi); Suv resurslaridan mukammal foydalanishni ta’minlash uchun sohada bozor prinsiplariga o‘tish belgilandi (Respublikaning barcha hududlarida tanlab olingan ikkitadan SlUlarda bozor prinsiplarini joriy etish bo ‘yicha eksperiment o ‘tazilmoqda). 3. M ulk islohoti - Qishloq xo‘jaligida davlat mulki (qishloq xo‘jaligida foydalanadigan yerlar bundan mustasno) to iiq tugatildi; Qishloq xo‘jaligida xususiy mulk egasi sifatida fermer xo‘jaliklari shakllandi; Shirkat mulki boigan bog‘ va tokzorlar, chorva fennalari va mollari, texnikalar va boshqa mol-mulklar xususiylashtirildi; Respublika bo‘yicha 105 ta qorakoichilikka ixtisoslashtirilgan xo‘jaliklari shirkat xo‘jaliklari sifatida faoliyat ko‘rsatmoqda. 4. M oliya-kredit va soliq islohoti - Davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan mahsulotlami yetishtirishni moliyalashtirishda bo‘naklash tizimidan imtiyozli kreditlash tizimiga o‘tkazildi; Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini nodavlat jam g‘armalar va kredit uyushmalari kabi tizimlardan moliyalashtirishni rivojlantirish belgilandi; Qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqamvchilar uchun yerlarni kadastr bahosini hisobga olgan holda yagona yer soligini toiash tizimiga o‘tkazildi; Respublikada qishloq xo‘jaligi texnika vositalarini lizingga berish tizimi joriy etildi; Fermer xo‘jaiiklari uchun boshlangich sannoya va kredit ajratish, shuningdek, nodavlat jam g‘annalar tomonidan imtiyozli kredit ajratish tizimi yaratildi; yer ijarasi huquqini va bo‘lg‘usi hosilni garovga qo‘yib kredit ajratish joriy qilindi. 5. Narx-navo islohoti - Davlat ehtiyoji uchun xarid qilinayotgan paxta xomashyosining narxi jahon bozoridagi narxdan kelib chiqqan holda belgilash tizimi joriy etildi; Davlat ehtiyoji uchun xarid qilinayotgan g‘alla narxi mintaqaviy bozorlardagi narxlardan kelib chiqqan holda belgilash tizimi joriy etildi; Boshqa turdagi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining narxlari bozordagi talab va taklif asosida belgilash tizimi joriy etildi. Ushbu vazifalaming amalga oshirilishi jahon moliyaviyiqtisodiy inqirozi sharoitida mamlakatimizda qishloq taraqqiyoti va 312 farovonligini oshirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning hissasini yanada oshirgan b o ia r edi. Qishloq xo‘jaligini barqaror rivojlantirish, aholi yetishtirgan (fermer, dehqon va shaxsiy tomorqa ) mahsulotini qayta ishlash va sotish shaxobchalarini tashkil etish, yangi texnika va texnologiyalami olib kelish evaziga eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarish orqali aholi turmush darajasini ko‘tarishga katta e’tibor qaratilmoqda. Mamlakatning kelajagini, siyosiy-ijtimoiy qurilishini belgilashda, davlat mulki, korporativ va xususiy mulkning tengligi, ta’minlanadi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bugungi kunda jamiyatimizdagi ijtimoiy-siyosiy barqarorlikning kafolati kuchga aylanib bormoqda. Agar 2000-yilda malakatimiz yalpi ichki mahsulotining 30 % kichik biznes subyektlari tomonidan ishlab chiqarilgan boisa, 2010-yil yakuni bilan bu ko‘rsatkich qariyb 53% ga yetishi kutilayotgan ishlarimizni mantiqiy samarasidir. 2010-yilning o‘zida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojlantirish hisobidan 480 mingta yangi ish o ‘mi ochilgan, bu jami ish o‘rinlarining 60%ini tashkil etmoqda. Mamlakatimiz aholisining 65% ga yaqini qishloq sharoitida yashashini hisobga olib, kichik biznesning rivojlanishiga katta imkoniyatlar yaratadi.