Paralel kampiyuterlar

5-rasm. Yulduzsimontopologiya
Tarmoqmarkazidashutopologiyalikompyuteremas, balkikonsentrator, yokixab (HUB), repitergao‘xshabo‘shafunksiyanibajaradiganjoylashtiriladi. U kelayotgansignallarnitiklaydivaularniboshqaaloqaliniyalargauzatadi. Kabellarnijoylashtirishhaqiqiyyokiaktivyulduzgao‘xshasa ham, haqiqatda biz shinalitopologiyasigao‘xshabishyuritamiz, chunkiharqaysikompyuterdanaxborotbirvaqtdaboshqaqolganlargauzatiladi, markaziyabonentesabo‘lmaydi. Tabiyiki, passivyulduzoddiyshinagaqaragandaqimmatroqbo‘ladi, chunkibundayanakansentrator ham kerakbo‘ladi. Ammo u yulduzningafzalliklaribilanbog‘liqbirqatorqo‘shimchaimkoniyatlarnitaqdimetadi. Huddishuninguchunoxirgivaqtdapassivyulduzhaqiqiyshinaniko‘proqsiqibchiqarayapti, chunki u kamperspektivalitopologiyahisoblanadi. Aktivvapassivyulduzo‘rtasidatopologiyaningoraliqturini ham ajratishmumkin. Bu holdakonsentratorgatushadigansignallarnifaqatretranslyatsiyaqilmasdan, o‘ziqatnashmasa ham, almashuvboshqarishinibajaraoladi. Yulduzning (ham aktivva ham passiv) kattaustunligishundaki, hammaulanadigannuqtalarbirjoydayig‘ilgan. Bu tarmoqishiniosonnazoratqilishga, markazdan u yokibuabonentlarnioddiyo‘chirishyo‘libilannosozliklarnilokalizatsiyaqilish (masalan, shinaholatdabajaribbo‘lmaydi), shuningdektarmoquchunxayotiymuhimbo‘lgan ula-nishnuqtalarigabegonashaxslarkirishinicheklabqo‘yishdir.
Yulduz holatidaxarbiratrofdagiabonentgabittakabelkelishixammumkin (undauzatishikkitomonlamaketadi) vaikkitaxam (Ularningharbiri-birtomongauzatadi), buningustigaikkinchiholatko‘proquchraydi. “Yulduz” turidagibarchatopologiyalarningumumiykamchiligiboshqatopologiyalargaqaragandajudakattakabelsariflanishidir. Masalan, Agar kompyuterlarbirchiziqdajoylansa, “yulduz” topologiyasitanlanganda “Shina” topologiyasigaqaragandabirnechamartako‘pkabel talab qilinadi. Bu hammabutuntarmoqningnarxigasezilarlita’sirko‘rsatishimumkin. “Halqa” – butopologiya, bundaharbirkompyuterfaqatikkitasiboshqalaribilanaloqaliniyalaribilanulangan. Faqat u biridanaxborotoladi, ikkinchisigaesa – faqatuzatadi. Har biraloqaliniyasida, yulduzholatigao‘xshab, faqatbitta (peredatchik) uzatuvchivabitta (priyomnik) qabulqiluvchiishlaydi. Bu tashqiterminallarniqo‘llashdanozodqiladi. Halqanimuhimxususiyatishundaki, harbirkompyuterungakeladigansignalnitiklaydi, yanirepiterrolinio‘ynaydi, shuninguchunhalqaninghammajoyidasignalniso‘nishihechqandayahamiyatiyo‘q, muhimifaqathalqaningqo‘shnikompyuterlarorasidagiso‘nishidir. Bu holatdaaniqajratilganmarkazyo‘q, hammakompyuterlarbirxilbo‘lishimumkin. Ammo ko‘pinchahalqadamaxsusabonentajratiladi, u almashuvniboshqaradiyokinazoratqiladi. Tushunarliki, bundayboshqaradiganabonentniborligitarmoqishonchliliginipasaytiradi, chunkiuningishdanchiqishitezdabarchaalmashuvni falaj qilibqo‘yadi.
Qa’tiyatbilanaytganda, halqadagikompyuterlarto‘liqtenghuquqliemas (masalan, shinalitopologiyagaqaraganda). Ulardanbirlarikompyuterdan, shumomentdauzatishniolibborayotgan, albattaaxborotnioladi, oldinroq, boshqalaresakeyinroq. Topologiyanihuddishundayxususiyatlarigako‘ra “halqa”gamaxsushisoblangantarmoqdagialmashuvniboshqarishusullardakeyingiuzatishhuquqi (yoki, yanaaytilishicha, tarmoqniqurshabolish) keyingihalqadagikompyutergaketma – keto‘tadi. Yangi abonentlarni “Halqaga” ulashmutloqobeziyon, lekinulanishvaqtidabutuntarmoqniishlashinito‘xtatish talab qilinadi. “Shina” topologiyaliholatgao‘xshabhalqadagiengko‘pabonentlarsonianchamunchabo‘lishimumkin (minggachavaundanko‘proq).
Halqalitopologiyaortiqchayuklanishlargaengmustaxkam, u uzatiladigantarmoqbo‘yichaaxborotlarniengkattaoqimlaribilanishonchliishlashnita’minlaydi, chunkiundajanjallaryo‘q (shinagaqaraganda), shuningdekmarkaziyabonentyo‘q (yulduzgaqaraganda). Halqadagi signal tarmoqdagihammakompyuterlardano‘tganisababli, lokalulardanbittasiniishdanchiqishi (yokiuningtarmoqdagiasbob-uskunalarini) yaxlitbutuntarmoqniishdanchiqaradi. Huddi shunga o‘xshabhalqadagiharqaysikabellarniuzilibqolishiyokiqisqatutashuvibutuntarmoqniishdanchiqaradi. Kabelnibuzilishlarigahalqako‘proqshikastlanadiganbo‘ladi, shuninguchunbutexnologiyadaikkita (yokiko‘proq) parallel aloqaliniyalariqo‘yibborishniko‘zdatutiladi. Shunda ularningbittasizahiradaturadi. Shu bilanbirvaqtdahalqanikattaustunligishundaki, harbirabonenttomonidansignallarniretranslyatsiyaqilishbutuntarmoqo‘lchamlarinisezilarliko‘paytirishgayordamberadi (gohidabirnechao‘nkilometrgacha). Halqabutomonidanboshqaharbirtexnologiyalardanko‘proq (sezilarli) ustunlikqiladi. Halqanikamchiliklaridan (yulduzgataqqoslanganida) shunihisoblashkerakki, tarmoqdagiharbirkompyutergaikkitakabelolibkelinishikerak. Ba’zan “Halqa” topologiyasiaxborotniqarama-qarshiyo‘nalishlaridauzatilishiniikkitahalqalialoqaliniyalariasosidabajariladi. Masalanibundayhaletilishi – axborotniuzatishtezligini (ideal holatdaikkimarotaba) oshirilishi. Kabelnibittasibuzilgandatarmoqboshqakabelbilanishlashimumkin (albattacheklangantezlikkamayadi). Yuqoridako‘rilganuchtaasosiy, bazaviytopologiyalardantashqari, qo‘shimchayana “daraxt” (tree) tarmoqlitopologiyaishlatiladi, u birnechtayulduzlarkombinatsiyasidaniborat. Yulduzgao‘xshashdaraxtaktiv, yokihaqiqiy, passivbo‘lishimumkin. Aktivdaraxtgabirnechtaaloqaliniyalaribirlashtirilganmarkazlardamarkaziykompyuterlarjoylashgan, passilidaesakonsentratorlar (Xablar). Kombinatsiyalitopologiyalar ham anchako‘pishlatiladi, ularorasidaengko‘ptarqalganyulduz-shinalivayulduz-halqalilaridir.

6-rasm.Tugunlar

7-rasm.2 tugunliulanish

8-rasm.Konsentratorliulanish

9-rasm.

Yulduz-shinalitopologiyada (star-bus) shinavapassivyulduzlarkombinatsiyasiishlatiladi. Bunda konsentratorgaalohidakompyuterlar ham vabutunshinalisegmentlar ham ulanadilar, ya’nitarmoqdagibarchakompyuterlarkiritilganfiziktopologiyaamalgaoshiriladi. Bu topologiyadabirnechtakonsentratorlar ham ishlatilishimumkin, ularbirbirovigaulanibmagistrali, tayanchli deb nomlanganshinanitashkilqiladi. Konsentratorlarningharbirigaalohidakompyuterliyokishinalisegmentlarulanadi. Shundayqilib, foydalanuvchio‘zigaqulayqilibshinalivayulduzlitopologiyalarniavzalliklarinikombinatsiyaqilishimkoniyatlaridanfoydalaniladi, shuningdektarmoqgaulangankompyuterlarsoniniosono‘zgartiradi. Yulduz-halqalitopologiyaholatidakompyuterlarnio‘zibirlashmaydi, balkimaxsuskonsentratorlar, ulargao‘znavbatida, yulduzshaklliikkitalialoqaliniyalariyordamidakompyuterlarulanadi. Haqiqatdatarmoqninghammakompyuterlari berk halqagaulanadi, chunkikonsentratorlarichidagibarchaaloqaliniyalari berk konturnitashkilqiladi. Bu topologiyayulduzlivahalqalitopologiyaniustunliginikombinatsiyalashgaimkonyaratadi. Masalan, konsentratorlarbarchaulanadigannuqtalarnibirjoygayig‘ishgaimkonyaratadi. Tarmoqtopologiyasikompyuterlarnifaqatfizikaviyjoylanishlariniifodalamasdan, lekinundanmuhimrog‘i, ularorasidagialoqalarxarakteri, tarmoqbo‘yichasignallarningtarqalganishxususiyatlariifodalaydi.
Huddishualoqalarxarakteritarmoqningbuzilishigamustaxkamlikdarajasinibelgilaydi, Tarmoqdagiapparatlarningkeraklimurakkabligini, almashuvboshqarishusuliniengto‘g‘rikeladiganini, uzatishmuxitiningmumkinturlarining (aloqakanallari), tarmoqningmumkinbo‘ladigano‘lchamlari (aloqaliniyalaruzunligivaabonentlarsoni), elektrmuvofiqlashtirishnikerakligivah.k.Tarmoqbilanbirlashgankompyuterlarnifizikjoylanishitopologiyanitanlashda, umumanolganda, ta’sirikamharqaysikompyuterlarni, ularqandayjoylashganidanqa’tiynazar, harqandayoldindantanlangantopologiyayordamidahardoimulashmumkin (8-rasm).

10-rasm. Tarmoqtopologiyalari
Agarulanadigankompyuterlarnidoiranikonturibo‘yichajoylashganbo‘lsa, ularyulduzyokishinabo‘libbemalolulanishimumkin. Agar kompyuterlarqandaydirmarkazatrofidajoylansa, ularbirbirovibilanshinaliyokihalqalibo‘libulanishimumkin. Kompterlarbirchiziqbo‘yichajoylashganbo‘lsalar, ularyulduzyokihalqabo‘libulanishimumkin. Boshqa gap, buninguchunkabelningkerakliyig‘indisiuzunligiqanchabo‘lishidir. Adabiyotdatarmoqtopologiyalarito‘g‘risida gap ketsa, tarmoqarxitekturasiningharxildarajalarigategishlito‘rtmutloqoharxiltushunchalaro‘ylashmumkin. Fizikkaviytopologiya (ya’nikompyuterlarnijoylanishsxemasivakabellarniyotqizilishi). Bu ma’noda, masalan, passivyulduzaktivyulduzdanhechqandayfarqqilmaydi, shutufayliuniko‘pinchaoddiy “yulduz” deb ataladi.

• 
  Mantiq topologiyasi (ya’ni, aloqalartuzilishi, signallarnitarmoqbo‘yichatarqalganishxarakteri). Bu engto‘g‘ritopologiyaniifodalashbo‘lsakerak.
  
• 
  Almashuvniboshqarishtopologiyasi (ya’ni, harbirkompyuterlarorasidagitarmoqnio‘rabolishhuquqiniuzatishprinsipivaketma-ketligi).
  
• 
  axboratviytopologiya (ya’ni, tarmoqdauzatilayotganaxborotoqiminingyo‘nalishi).
  

Masalan, fizikaviyvamantiqlitopologiyasibilan “shina” boshqarishusulisifatidatarmoqnio‘rabolishhuquqiuzatishestafetasi (ya’ni, buma’nodahalqabo‘lishi) vabirvaqtdabitaajratilgankompyuterorqalibarchaaxborotniuzatishdir (Bu ma’nodayulduzbo‘lish). Mantiqli “shina” topologiyalitarmoq “yulduz” passivfiziklitopologiyasigaegayoki “daraxt” (passiv) bo‘lishimumkin. Har qaysifiziktopologiyali, mantiqtopologiyali, almashuvboshqaradigantopologiyalitarmoqaxborotlitopologiyama’nosidayulduzli deb hisoblasabo‘ladi, agar u yagona server vabirnechtakliyentlarasosidaqurilganbo‘lib, faqatshu server bilanmulog‘otdabo‘lsa. Bu holatdabarchamulohozalarmarkazningnosozliklaritarmoqnibuzilishigamustahkamligi past bo‘lishigato‘g‘rikeladi. (ya’niserverni). Xuddi shunga o‘xshabharqandaytarmoqaxborotlima’nodashina deb atalishimumkin, agar u birvaqtda server ham, kliyent ham bo‘libkompyuterlardantuzilganbo‘lsa, harbirboshqashinaholatida ham, bundaytarmoqalohidakompyuterlarningnosozliklarigakamsezgirlibo‘ladi. Kabel bo‘lmagantizimlardasharoitboshqacha. Ularningasosiyustunligishundaki, hechqandaysimlarnio‘tqazishkerakbo‘lmaydi (devorlardateshiklarqilishkerakemas, quvurlardavatalablardakabelnio‘tqazishkerakemas, unifalshpollartagidao‘tqazish, osilganpotoloklarustidayokiventiliyatsiyalishaxtalardakabelnosozliklarniqidirishvatuzatishkerakemas). Yana shunga o‘xshabtarmoqkompyuterlarinixonava bino chegarasidajoyinio‘zgartirishoson, chunkiularhechnarsagabog‘langanemas.