Parazitoloji
Yüklə 296 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Classis: Insecta (=Hexapoda) (Böcekler) • Vücut tipik olarak baş, göğüs ve karın olmak üzere üç bölgeden oluşur. • Ergin bir böcekte bu üç bölge çoğunlukla kolayca birbirinden ayırt edilir. Bununla birlikte gelişimi metamorfozlu olanların larva ve nimf safhalarında segmentler kaynaşmış veya kısmen değişikliğe uğramıştır. • Embriyonik dönemde vücut 20 segmentlidir. Erginde 6'sı birbiriyle kaynaşarak başı (Cephalon), 3'ü göğüs (Thorax) bölgesini, geri kalan 11'i ise karın (Abdomen) bölgesini oluşturur. 11. segment çoğunlukla bir çıkıntı halindedir. • Başta bir çift anten (duyarga), gözler ve değişik şekillerde ağız aletleri bulunur. • Antenler tek sıra halinde dizilen değişik sayıdaki parçalardan yapılmıştır. Bu parçaların şekli ve dizilişi taksonlara göre değişir. Böylelikle değişik anten tipleri [pektinat (=taraklı), serrat (=testere), monofiliform (tesbih), filiform (=iplik), lamellat (=yaprak), plamoz (=saçaklı) klavat (=topuzlu) v.s.] meydana gelir. • Ağzı oluşturan eklenti yahut ekstremiteler ise şunlardır: Labrum (=üst dudak), bir çift Mandibül (=üst çene), bir çift Maksil (=alt çene) ve Labium (=alt dudak). • Besin alma biçimlerindeki farklılığa dayalı olarak, bu parçalar değişikliğe uğrar. Bu nedenle böceklerde değişik ağız tipleri meydana gelmiştir: © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! (a) Çiğneyici (=Isırıcı) Ağız: Hamam Böcekleri dahil tüm Düz Kanatlılar (Orthoptera), Kın Kanatlılar (Coleoptera), Tüy- Post Bitleri (Mallophaga) ve çoğu böcek takımında. (b) Sokucu-Emici (=Delici- Emici) Ağız: Sivrisinekler (Diptera, Nematocera), Pireler (Siphanoptera), Tahta Kuruları (Hemiptera, Cimicidae) Kıl Bitleri (Anoplura) ve diğer kan emen böcekler ile Hemiptera ve Homoptera (Ağustos Böcekleri ve Bitki Bitleri) takımlarına dahil bitki öz suyu emen böceklerde. (c) Yalayıcı-Emici (=Çiğneyici- Emici) Ağız: Arılar ve Karıncalar (Hymenoptera)'da. (d) Emici Ağız: Kelebekler (Lepidoptera)'de. Besin alma kanalı Tükrük verme kanalı © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Ordo: Mallophaga (Tüy-Post Bitleri veya Çiğneyici Bitler) Ordo: Anoplura (=Siphunculata) (Kıl Bitleri veya Emici Bitler) Ortak Özellikleri: - Vücut sırt-karın yönünde yassı - Küçük ve kanatsızdırlar - Petek gözler körelmiştir - Kısa antenli (en fazla 5 parçalı)’dirler - Klipeus (yüz bölgesi) öne doğru uzamış - Tarsus tek parçalıdır - Hemimetabol (Yarı-başkalaşımlı) böceklerdir (Yumurta+Nimf) Ağız aletleri: Çiğneyici Sokucu-emici Toraks: 2-3 parçalı Kaynaşmış (tek parçalı) Baş: Daima toraks genişliğinde Torakstan daha dardır veya büyüktür Farkları: Columbicola Pediculus Tüy, epidermal döküntü ile beslenirler Kanla beslenirler © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Ordo: Mallophaga (Tüy-Post Bitleri veya Çiğneyici Bitler) • Konağa ve habitata özgülük dereceleri çok yüksektir. Konaktan uzun süre ayrı yaşayamazlar. • Bulaşmaları yakın temasla olur. Çoğunlukla kan emmezler. Bununla birlikte bazıları (Amblycera alt-takımına dahil olanlar), düzenli gece beslenmeleri sırasında epidermal döküntü ve tüylerle birlikte, özellikle yeni gelişen tüylerin kaide kısımlarını kazıyarak taze veya pıhtı halindeki kanla da beslenirler. • Deride güçlü irritasyonlar meydana getirerek, özellikle genç kuşların ölümüne neden olurlar. Çeşitli hastalıklar, örneğin Dipilidiyaz ve diğer hastalıklar için potansiyel vektörlük ödevi görürler. Yumurtalarını tüy veya kıllara yapıştırırlar. Eşeysel dimorfizim görülür. Subordo 1: Amblycera (Topuz Antenli) Subordo 2: Ichnocera (İplik Antenli) • Antenleri sopa şeklinde, kısa ve baş altında oluk içinde gizli • Maksillar palpleri 4 parçalı • Antenleri iplik şeklinde. • Maksillar palpleri yoktur Fam.: Menoponidae Fam.1: Philopteridae (Tüy Yiyenler) Fam.2: Trichodectidae (Kıl Yiyenler) Antenler: - 5 parçalı - 3 parçalı Tarsuslar: - 2 tırnaklı - 1 tırnaklı Menopon gallinae (Tavuk Biti) Columbicola columbae (Güvercin Biti) Trichodectes canis (Köpek Biti) T. pilosus (At Biti) T. scalaris (Sığır Biti) Felicola subrostrata (Kedi Biti) © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Menopon gallinae (Tavuk Biti) Columbicola columbae (Güvercin Biti) Trichodectes canis (Köpek Biti) Sonuncu abdomen segmentinin ucu, dişilerde ortada bir çukurluk olacak şekilde yanlarda çıkıntılıdır. Erkeklerde ise düz yuvarlağımsıdır. Saldıkları toksik tükürük salgılar ile allerjik tepkimelere, şiddetli kaşıntılara, vücut sıcaklığını düşürerek, vücut direncinin kırılmasına, terlemeye, hatta ishallere neden olurlar. Diphylidium caninum’un ara konağı’dır. © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Ordo: Anoplura (=Siphunculata) (Kıl Bitleri veya Emici Bitler) • Abdomen geniş bir kaide kısmı ile toraksa bağlanır. • Çoğu kez abdomen segmentlerinin toraksa yakın olanlarında toraks segmentleri ile veya kendi aralarında kaynaşmalar görülür. • Halk arasında sirke adı verilen oval şekilli yumurtalarını kıllara ve elbise liflerine yapıştırırlar. • Nimfleri (*) morfolojik açıdan ergine çok benzer. Sadece dış genital organları gelişmemiştir. Antenleri 5 yerine, 3 parçalıdır. • Dört kez deri değiştirdikten sonra ergin hale geçerler. • Memelilerin derileri üzerinde tamamı kan emerek ektoparazit olarak yaşarlar. • Beslenme anında soktukları yerlere iritasyon yapan salgı ve dışkılarını bırakarak, aşırı duyarlılık tepkimelerine, neticede karakteristik lezyon, ödem, eritem ve kaşınma sonucunda nemli dermatitler, çatlama ve kalıcı kahverengi pigmentasyonlara (melanodermi) neden olurlar. • Ayrıca çeşitli viral, bakteriyel ve protist hastalıkları için vektör olarak iş görürler. • İleri derecede konağa özgülük ve bağımlılık gösterirler. Yakın temasla bulaşırlar. • İnsan ve diğer primatlarda parazitlenenler: Pediculidae ailesi altında sınıflandırılır. © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Species 1: Pediculus humanus (=P. corporis, P. h. corporis, P. h. humanus) (İnsan Vücut Biti) Species 2: Pediculus capitis (=P. h. capitis) (İnsan Baş Biti) • Her iki tür de, bilhassa ılıman iklimlerde daha yaygın olacak şekilde kozmopolit dağılışa sahiptir. • P. humanus vücut yüzeyinde kıllar arasında veya vücuda temas eden bilhassa yünlü çamaşırların lifleri arasında, • P. capitis ise başta ve özellikle arka kısımdaki saçlar arasında, nadiren sakal ve bıyık kılları arasında yaşar. • Fotofobik ve özellikle 28-32 o C sıcaklıklar arasında etkindirler. • Ergin P. humanus 2-4 mm, P. capitis 1-2 mm; elips şekilli, kapaklı yumurtaları sırasıyla ortalama 0.8 mm ve 0.6 mm boyundadır. • Vücut Biti yumurtalarını vücuttaki kıllara veya elbise liflerine, • Baş Biti ise saçlara özellikle kulak arkasındakilere yapıştırır. • Erkekler, dişilerden daima küçüktür. Nimfler erginlerden biraz küçük ve dış genital organları yoktur. • Her ikisinde de vücut uzunca yapılı ve toraks bölgesi abdomenden daha dar olup, abdomenin ilk 3 segmenti birbiriyle kaynaşır. • Boyutsal fark dışında ilave olarak, 5.-8. abdomen segmentlerindeki Pleural (=Paratergal) plaklar, P. humanus'da az gelişmiş olup segmentler arasındaki girintilere erişmez. Halbuki P. capitis'de segmentler arası girintilere ulaşacak şekilde daha fazla gelişmiştir. © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Phthirus pubis (Ergin dişi, dorsalden) Pediculus humanus (Ergin erkek, dorsalden) • Bulaşma kaynağı bitli insan ve nadiren de köpeklerdir. • Cinsel temas veya bir arada yatma ile bulaşır. • Deriyi sokup, kan emmesi sonucu sürekli ve şiddetli kaşıntılara, lokal ve kalıcı olmayan mavimsi şişkinliklere (egzema), lezyonlara neden olur. Kasık biti ile oluşan bu parazitliğe Fitiriyaz denir. • Vektörlüğü yoktur. Diğer bir deyişle hastalık etkeni taşımaz ve bulaştırmaz. • Enfestasyon kaynağı, bitli insan ve giysileridir. • Vücut ve baş bitinin, özellikle geceleri insanların derisini sokarak kan emmeleri, toksi-allerjik tükürük salgıları ve dışkıları sonucu, şiddetli kaşıntılı lezyonlar meydana gelir. Deri lokal olarak kalınlaşır ve esmerleşir (Melanodermi). Bitlerin parazitliği sonucu şekillenen bu rahatsızlıklara Pedikuloz denir. • Vektörü oldukları bakterilerin (Rickettsia ve Borrelia) üremesi ile ikincil rahatsızlıklar ve dermatitler gelişir. • Örn. Bit Tifüsü (Lekeli Humma), Siper Humması ve Bit Dönek Humması etkenleri. © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Pediculus humanus Pediculus capitis Pediculus capitis Pediculus humanus Phthirus pubis Phthirus pubis © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Ordo: Hemiptera (=Heteroptera) (Yarım Kanatlılar) • Ağız aletleri sokucu-emici (delici-emici) tiptendir: Hortumları 4 parçalıdır. Labrum (=Üst Dudak) ve hipofarinks yoktur. Hipofarinks bazen çok küçük olarak bulunabilir. • Labium tek parça halinde birleşmiş olup, hortumu kuşatır. • Delmede kullanılan maksillerin içe bakan tarafları, iki oluk içerir. Her iki maksile ait olukların yan yana gelmesi ile 2 ayrı kanal meydana gelir. – Üstteki besinleri emmeye, – alttaki ise tükürük salgısını akıtmaya yarar. • Genellikle sırt tarafta yatık durumda bulunan 2 çift kanatları mevcuttur. • Bazılarında ise kanatlar körelmiştir (örneğin Cimicidae ailesinde). • Kanatlı olanlarda, takımın ismini yansıtacak şekilde, ön kanatların kaide kısmı sert ve kalın olup derimsi yapıda (Hemielitra), uç tarafı ise yumuşak, ince ve saydam olup zarımsı yapıdadır. • Yarı başkalaşım (Hemimetaboli) geçiren böceklerdir: larva safhası bulunmaz. • Cryptocerata (=Hydrocorisae) (Su Yarım Kanatlıları) ve Gymnocerata* (=Geocorisae) (Kara Yarım Kanatlıları) şeklide 2 alt-takıma ayrılırlar. Maksillar Palp Oluk Besin emme oluğu Tükrük akıtma oluğu © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Fam.1: Reduviidae (Reduviidler) Subfam.: Triatominae (kan emenler) Fam.2: Cimicidae (Tahta Kuruları) • Triatoma infestans ve Rhodnius prolixus çeşitli memelilerden kan emerek beslenirler ve Trypanosoma cruzi ile T. rangeli'ye vektörlük yaparlar. • Böylelikle bu parazitlerin etken olduğu tripanozomiyazları (örneğin T. cruzi tarafından insanda oluşturulan Chagas Hastalığı'nı) bir konaktan diğerine, delip kan emdikleri yere tükürükle (T. rangeli) veya dışkılayarak (T. cruzi) bulaştırırlar. Triatoma infestans Rhodnius prolixus • Sırt-karın yönünde yassı ve üstten oval görünümlüdürler. Fotofobiktirler. • Baş, kısa ve geniş olup ön-alt ucu (Clypeus, Yüz Kısmı) öne doğru çıkıntı yapar. • Kanatları körelmiştir. Sadece mezotoraks üzerinde iki yuvarlağımsı ve pul şeklinde kanat kalıntısı (Hemielitra) bulunur. • Tamamı kan emicidir. Vektörlükleri bilinmez. Konağa ve habitata özgülük gösterirler. Uzun süre kan emmeden yaşayabilirler. • Çoğunlukla kuş ve yarasalarda parazitlenirler. üçü (Leptocimex bouneti, Cimex hemipterus, Cimex lectularius) insanda parazitlenir. • Leptocimex bouneti Doğu Afrika'daki insan ve yarasalardan, • Cimex hemipterus ise tropik ülkelerdeki insan, tavuk ve ender olarak da yarasalardan kan emer. • İnsanda parazitlenen ve ülkemizde de bulunan en önemli tür ise Cimex lectularius'dur. © Bayram GÖÇMEN , Prof. Dr. Ege Üniversitesi F en Fakültesi Biyol oji Bölümü, Zool oji Anabili m Dal ı Bornova, İzmir HER HAKKI S AKLIDIR! Cimex lectularius (=Yatak Tahta Kurusu) • Ilıman (subtropik) kuşak ülkelerinde yaygındır. • Esas konak insandır. insana yakın yaşayan diğer sıcak kanlı hayvanlara (fare, sıçan, köpek, kedi, tavuk) da saldırabilir. • Evlerde duvarlardaki ve mobilyalardaki yarıklarda gizlenirler. • Geceleyin buralardan çıkarak özellikle insanlar ve bazen de diğer sıcakkanlı hayvanlar üzerinde kanla beslenirler. • Ergin 1 ay-1 yıl kadar yaşar. Düşük sıcaklıklarda hareketsiz, 15 o C'ın üzerindeki sıcaklıklarda ise kan emecek hareketliliğe ulaşırlar. 4-5 mm Simisiyaz (Simikoz): Deriye enjekte ettikleri toksik tükürük salgıları ile kişiye göre şiddeti farklı olan allerjik tepkimelere neden olur. Hiç bir tepki gelişmediği gibi, sokma yerinde ödem ve iltihaplanma görülebilir. Uyku bozuklukları ve kaşıntılar, bazen de deride döküntüler görülebilir. Yüklə 296 Kb. Dostları ilə paylaş:
|