Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

Az

ərbaycan Respublikası Sə

hiyy

ə

 Nazirliyi 

kollegiyasının 

17 mart 2015-ci il tarixli 

15 

saylı qərarı ilə

 t

əsdiq edilmişdir

 

İİV/QİÇS

-

li XƏSTƏLƏRDƏ OPPORTUNİSTİK 

İ

NFEKS

İ

YALARIN PROF

İ

LAKT

İ

KA, 

DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ 

KLİNİK PROTOKOL

 

Bakı

 - 2015 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

55.148 

İ 11 

İ 11  İİV/QİÇS-li xəstələrdə  opportunistik  infeksiyaların  profilaktika, 

diaqnostika v

ə müalicəsi üzrə klinik protokol, 2015. – 56 s

əh.  

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

Redaktor:  

C.M

əmmədov 

S

əhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar 

M

ərkəzinin direktoru, t.f.d. 

T

ərtibçilər: 

E.Alm

əmmədova  Səhiyyə Nazirliyi Respublika QİÇS-lə Mübarizə 

M

ərkəzinin direktoru 

S.

Əhmədova 

S

əhiyyə Nazirliyi Respublika QİÇS-lə Mübarizə 

M

ərkəzinin Stasionar yardım şöbəsinin müdiri 

M.Camal

əddinov  Azərbaycan Tibb Universitetinin İnfeksion 

X

əstəliklər kafedrasının dosenti, t.f.d.  

S.Nadirova 

S

əhiyyə Nazirliyi Respublika QİÇS-lə Mübarizə 

M

ərkəzinin Ambulator yardım və dispanser 

müşahidə şöbəsinin həkim-infeksionisti 

Ş.İsmayılova 

S

əhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar  

 

M

ərkəzinin Tibbi keyfiyyət standartları 

şöbəsinin müdiri 

R

əyçi: 

H.Q

ədirova 

V.Axundov adına Elmi-Tədqiqat Tibbi 

Profilaktika İnstitutunun elmi işlər üzrə  

direktor müavini, professor, t.e.d. 

 

 

3

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri 

Sübutların 

etibarlılıq 

d

ərəcəsi 

Sübutların mənbələri  

(elmi t

ədqiqatların tipləri) 

Ia 

Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal v

ə  ya 

randomizasiya  olunmuş  klinik  tədqiqatlardan (RKT) 

alınmışdır 

Ib 

Sübutlar 

ən azı bir RKT-dən alınmışdır 

IIa 

Sübutlar 

ən  azı  bir  yaxşı  planlaşdırılmış,  nəzarət 

edil

ən,  randomizasiya  olunmamış  tədqiqatdan 

alınmışdır 

IIb 

Sübutlar 

ən  azı  bir  yaxşı  planlaşdırılmış  kvazi-

eksperimental t

ədqiqatdan alınmışdır 

III 

Sübutlar t

əsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, 

korrelyasion t

ədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) 

alınmışdır 

IV 

Sübutlar ekspertl

ərin rəyinə  və  ya klinik təcrübəyə 

əsaslanmışdır 

4

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

Tövsiy

ələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası 

Tövsiy

ələrin 

etibarlılıq 

s

əviyyəsi 

Tövsiy

ələrin əsaslandığı sübutların etibarlılıq 

d

ərəcəsi 

A 

RKT-l

ərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, 

sistematik  icmalı  və  ya nəticələri  uyğun 

populyasiyaya  şamil  edilə  bilən, sistematik səhv 

ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia. 

B 

Kohort v

ə  ya klinik hal -  nəzarət tipli tədqiqatların 

yüks

ək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud 

Sistematik s

əhv  riski  çox  aşağı  olan  (++)  yüksək 

keyfiyy

ətli kohort və  ya klinik hal -  nəzarət tipli 

t

ədqiqat, yaxud 

N

əticələri  uyğun  populyasiyaya  şamil  edilə  bilən, 

sistematik s

əhv riski yüksək olmayan (+) RKT. 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. 

C 

N

əticələri  uyğun  populyasiyaya  şamil  edilə  bilən, 

sistematik s

əhv riski yüksək olmayan (+) kohort və 

ya klinik hal -  n

əzarət tipli və  ya nəzarət edilən, 

randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud 

N

əticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil edilə 

bilm

əyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya 

yüks

ək olmayan (++ və ya +) RKT. 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb. 

D 

Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud 

N

əzarət edilməyən tədqiqat, yaxud 

Ekspertl

ərin rəyi. 

Yüks

ək səviyyəli  sübutların  mövcud  olmamasının 

göst

əricisidir. 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV. 

 

5

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

İxtisarların siyahısı 

АLТ 

alaninaminotransferaza  

АRТ 

antiretrovirus terapiyası 

АRV 

antiretrovirus  

АST 

aspartataminotransferaza  

CYYİ 

cinsi yolla yoluxan infeksiyalar 

ƏTQNİ 

əks-transkriptazanın qeyri-nukleozid inhibitorları 

ƏTNİ 

əks-transkriptazanın nukleozid/nukleotid inhibitorları 

HBV 

hepatit B virusu 

HCV 

hepatit C virusu 

XBT-10 

X

əstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 10-cu baxış 

İBİS 

immunitetin b

ərpasının iltihabi sindromu 

İFA 

immunoferment analizi 

İİV 

insanın immunçatışmazlığı virusu 

İNİ 

inyeksion narkotik istifad

əçiləri 

İYİ 

İİV-lə yaşayan insanlar 

QHL 

Qeyri-Hockins l

imfoması 

QİÇS 

qazanılmış immunçatışmazlığı sindromu  

KT 

kompüter tomoqrafiyası 

MAK 

mycobacterium avium-intracellulare kompleksi 

MBS 

m

ədə-bağırsaq sistemi 

MRT 

maqnit-

rezonans tomoqrafiyası  

MSS 

m

ərkəzi sinir sistemi 

OƏT 

opioidl

ərlə əvəzedici terapiya 

Oİ 

opportunistik infeksiyalar 

PSP 

 pnevmosist pnevmoniya  

 

(tör

ədici-Pneumocystis jirovecii, əvvəllər - P.carinii)  

Pİ 

proteaza inhibitorları 

PZR 

polimeraza z

əncirvari reaksiya 

SHV 

sad

ə herpes virusu 

SMV 

sitomeqalovirus 

ТB 

v

ərəm 

TMP/SMK  trimetoprim/sulfametoksazol 

USM 

ultras

əs müayinəsi 

ÜST 

Ümumdünya S

əhiyyə Təşkilatı 

VY 

virus yükü 

6

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

Protokol  s

əhiyyə idarə və müəssislərində çalışan İİV-infeksiyası 

üzr

ə mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulmuşdur. 

Protokol 

İİV/QİÇS-li xəstələrdə  opportunistik  infeksiyaların 

profilaktika,  diaqnostika  v

ə müalicə üsullarına dair sübutlu təbabətə 

əsaslanan metodik tövsiyələrin verilməsi məqsədini daşıyır. 

Pasiyent qrupu: 

İİV/QİÇS-li xəstələr. 

ÜMUMİ MÜDDƏALAR 

İİV-ə  yoluxmuş  insanlarda  immunitetin  kəskin zəifləməsi 

n

əticəsində  proqressivləşən  ağır  infeksion və  qeyri-infeksion 

x

əstəliklər  baş  verir.  Bunlar  opportunistik (ikincili) və  ya  QİÇS-lə 

assosiasiya olunan x

əstəliklər adlanır.  

Əksər hallarda İİV-infeksiyasının sonuncu – QİÇS mərhələsində 

olan x

əstələrdə,  opportunistik infeksiyalar (Oİ)  ölümün  əsas səbəbi 

olur. 

Oİ  bakteriyalar, göbələklər, ibtidailər və  viruslar tərəfindən 

tör

ədilir.  

Oİ-nin  aşkar  edilməsi və  müalicəsi  İİV-li xəstələrə  göstərilən 

kompleks tibbi yardımın vacib hissəsidir. Oİ olan bütün pasiyentlərə 

(inyeksion narkotikl

ərdən istifadə  edənlər,  seks  biznes  işçiləri, 

m

əhbuslar  və  digər  əhali qrupu daxil olmaqla) müalicə  imkanı 

yaradılmalıdır.  Oİ-nin müalicəsi və  ya  profilaktikası  zamanı  yanaşı 

ged

ən xəstəliklərin müalicəsi davam edilməlidir. 

İİV-infeksiyası  ilə  bağlı  Oİ  və  digər xəstəliklər  Cədvəl  1-də 

göst

ərilir.  

 

 

 

 

 

 

 

7

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

C

ədvəl 1. İİV-infeksiyası ilə bağlı opportunistik infeksiyalar və 

dig

ər xəstəliklər 

Bakterial 

infeksiyalar 

Göb

ələk 

infeksiyaları 

Virus 

infeksiyaları 

İbtidailər 

tör

ətdiyi 

infeksiyalar 

Dig

ər 

x

əstəliklər 



 

V

ərəm 



 

T

ənəffüs 

orqanlarının 

infeksiyaları 



 

MBS 

infeksiyaları 



 

Atipik 

mikobakteri-

yalar

ın 

tör

ətdiyi 

infeksiyalar 



 

Bartonellyoz 



 

Kandidozlu 

ezofagit 



 

Kriotokok-

koz 



 

Histoplazmoz 



 

Pnevmosist 

pnevmoniya 



 

Koksidioi-

domikoz 



 

Sad

ə herpes 

virusu 

infeksiyası  



 

K

əmərləyici 

d

əmrov virusu 

(Varicella 

zoster) 

infeksiyası 



 

İnsanın 8-ci tip 

herpes 

(Kapoşi 

sarkoması ilə 

assosiasiya 

olunan virus) 

infeksiyası 



 

Sitomeqalovi-

rus 

infeksiyası 



 

İnsanın 

papilloma 

virusu 

infeksiyası 



 

Proqressivl

ə-

şən multifokal 

leykoensefalo-

patiya 



 

Viruslu hepa-

titl

ər B və C 



 

Toksoplaz-

moz 



 

Kriptospo-

ridioz 



 

Mikrospori-

dioz 



 

İzosporioz 



 

Leyşmanioz 



 

Kapoşi 

sarkoması 



 

Qeyri-

Hockin 

limfoması 



 

Uşaqlıq 

boyununun

 

x

ərçəngi 



 

Ensefalo-

patiya 



 

Vakuolyar 

mielopatiya 

XBT-10 

ÜZRƏ TƏSNİFAT

2

 

B20 

İnfeksion və parazitar xəstəliklərlə təzahür olunan insanın 

immunçatışmazlıq virus (İİÇV) xəstəliyi 

 

Çıxarılıb: İİVÇ tərəfindən törədilən kəskin infeksion sindrom (B23.0) 

B20.0  Mikobakterial infeksiya il

ə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

V

ərəm xəstəliyi iə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B20.1  Dig

ər bakterial infeksiya ilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B20.2  Sitomeqalovirus x

əstəliyi ilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B20.3  Dig

ər virus infeksiyaları ilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

8

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

B20.4  Kandidoz x

əstəliyi ilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi  

B20.5  Dig

ər mikozlar ilə təzahür olunan İİÇV xəst1əliyi  

B20.6 

Pneumocystis jirovecii etiologiyalı pnevmoniya ilə təzahür  

 

olunan İİÇV xəstəliyi 

Pneumocystis carinii etiologiyalı pnevmoniya ilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B20.7 

Çoxsaylı infeksiyalarla təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B20.8  Dig

ər infeksion və  parazitar xəstəliklərlə  təzahür olunan 

İİÇV xəstəliyi  

B20.9  D

əqiqləşdirilməmiş  infeksion  və  parazitar xəstəliklərlə 

t

əzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

 

ƏGO infeksiya ilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B21 

B

ədxassəli yenitörəmələrlə  təzahür  olunan  insanın 

immun

çatışmazlıq virus [İİÇV] xəstəliyi 

B21.0 

Kapoşi sarkoması ilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B21.1 

Berkitt limfoması ilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B21.2  Dig

ər  qeyri-Hockin  limfomaları  ilə  təzahür  olunan  İİÇV 

x

əstəliyi 

B21.3 

Limfoid,  qanyaradıcı  və  onlara mənşəyinə,  quruluşuna 

gör

ə  yaxın  olan  toxumaların  digər bədxassəli 

yenitör

əmələrilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B21.7 

Çoxsaylı bədxassəli yenitörəmələrlə təzahür olunan İİÇV 

x

əstəliyi 

B21.8  Dig

ər bədxassəli yenitörəmələrlə  təzahür  olunan  İİÇV 

x

əstəliyi 

B21.9  D

əqiqləşdirilməmiş  bədxassəli yenitörəmələrlə  təzahür 

olunan İİÇV xəstəliyi 

B22 

Dig

ər dəqiqləşdirilmiş xəstəliklərlə təzahür olunan insanın  

immunçatışmazlıq virus [İİÇV] xəstəliyi 

B22.0  Ensefalopatiya il

ə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi  

İİÇV xəstəsində kəmağıllıq 

B22.1  Limfatik interstisial pnevmonitl

ə  təzahür  olunan  İİÇV 

x

əstəliyi 

B22.2  Üzücü sindromla t

əzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

H

əyat nişanələrinin sönməsi ilə təzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

Üzücü x

əstəlik (kəskin arıqlama sindromu) 

B22.7 

Başqa  rubrikalarda  təsnif  olunmayan  çoxsaylı 

x

əstəliklərlə təzahür edən İİÇV xəstəliyi 

Qeyd:  Bu rubrikalardan istifad

ə  edərkən II cilddə  xəstələnmə  və  ölüm 

9

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

hallarının  kodlaşdırılmasına  aid  müvafiq  təlimata istinad 

olunmalıdır. 

B23 

Dig

ər patoloji hallarla  təzahür  olunan  insanın 

immunçatışmazlıq virus [İİÇV] xəstəliyi 

B23.0  K

əskin İİÇV infeksiya sindromu 

B23.1  Generaliz

ə  olunmuş  (persistə  edən) limfadenopatiya  ilə 

t

əzahür olunan İİÇV xəstəliyi 

B23.2 

Başqa  rubrikalarda  təsnif olunmayan, hematoloji və 

immunoloji pozğunluqlarla təzahür edən İİÇV xəstəliyi 

B23.8  Dig

ər dəqiqləşdirilmiş  patoloji  hallarla təzahür olunan 

İİÇV xəstəliyi 

B24 

İnsanın  immunçatışmazlıq  virusu  [İİÇV]  tərəfindən 

tör

ədilən dəqiqləşdirilməmiş xəstəlik 

Birincili müayin

ə 

Hal-

hazırda ağır Oİ-lər aşkarlanan xəstələrin 90%-ni

24

, özl

ərinin 

İİV-ə yoluxması haqda məlumatı olmayan və ya məlumatı olan, lakin 

antiretrovirus terapiyadan (ART) imtina ed

ən  şəxslər təşkil  edirlər. 

İİV  statusu naməlum olan xəstələrdə  hər  hansı  İİV-infeksiyası  ilə 

assosiasiya olunan x

əstəlik  aşkar  olunarsa,  xəstəyə  İİV  testi  və 

testd

ən öncə  konsultasiya təklif olunmalıdır.  Konsultasiya  zamanı 

x

əstəyə testin aparılma səbəbləri və testin nəticəsindən asılı olaraq, 

sonrakı müalicənin düzgün aparılmasının vacibliyi izah edilməlidir. 

X

əstə testdən keçməkdə imtina hüququna malikdir. 

İİV statusunun birincili qiymətləndirilməsinə daxildir: 

►

 

Testd

ən əvvəl məsləhətvermə 

►

 

Seroloji müayin

ə  (adətən,  İFA  və  ya ekspres-test üsul ilə); 

müsb

ət nəticə alındığı halda immunoblotla təsdiq olunma 

►

 

Testd

ən sonra məsləhətvermə 

Testin n

əticəsi müsbət  olduğu  halda  İİV-infeksiyasının 

m

ərhələsini və yanaşı gedən xəstəlikləri müəyyən etmək üçün klinik 

müayin

ələr  aparılır  (bax:  “Böyüklər və  yeniyetmələrdə  QİÇS-in 

müayin

əsi və antiretrovirus terapiyası üzrə klinik protokol”

*

). 

 

*

  bax: “Böyükl

ər və  yeniyetmələrdə  QİÇS-in müayinəsi və  antiretrovirus  terapiyası  üzrə  klinik 

protokol”. Az

ərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi, - Bakı, 2013. - 91 səh. 

10

 

                                                           

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r.