5
3. Oliqosaxaridlər, quruluşu və bioloji rolu
4. Homopolisaxaridlər, bioloji
rolu və kimyəvi tərkibi
5. Heteropolisaxaridlər, bioloji rolu və kimyəvi tərkibi
1. Karbohidratların orqanizmdə yayılması və təsnifatı: Bitki
və heyvan
orqanizmlərində olan üzvi birləşmələrdən bir qrupu da karbohidratlardır. Bunlara
sulu karbonlar və ya
qlüsidlər də deyilir.
Karbohidratlar heyvanlarda az (quru maddənin 2%-i qədər),
bitkilərdə isə
çox (quru maddənin 80%-i qədər) olur. Karbohidratlar əsas üç elementdən: karbon,
oksigen və hidrogen-dən ibarətdir. Bu elementlər molekullarda 1:2:1 nisbətində,
yəni hər bir karbon atomu iki hidrogen
və bir oksigen atomu
)
(
2
O
CH
ilə birləşir.
Bu formuladan belə güman etmək olar ki, hər karbon
atomuna bir su molekulu
uyğun gəlir. Odur ki, triozalar C
3
H
6
O
3
və ya C
3
(H
2
O)
3
, tetrozalar C
4
H
8
O
4
yaxud
C
4
(H
2
O)
4
şəklində də yazıla bilər. Ona görə də bu qrup birləşmələrə sulu karbonlar
adı verilimişdir. Bu ad isə tam düzgün deyil. Çünki başqa üzvi birləşmələr də
vardır ki, onların molekul tərkibləri yuxarıda
göstərilən qaydaya uyğun gəlir,
amma karbohidrat deyildir. Bunlara misal sirkə turşusunu (CH
3
COOH), süd
turşusunu (CH
3
CHOHCOOH) və s.-ni göstərmək olar. Ancaq sulu karbon adı
elmdə çoxdan işlədildiyindən ondan hazırda da istifadə edilir.
downloaded from KitabYurdu.org
6
O
║
( ─ C ─ )
O
C
│
H
H─C─OH
│
H─C─OH
│
CH
2
OH
D-Eritroza
O
C
│
H
H─C─OH
│
H─C─OH
│
CH
2
OPO
3
H
2
Eritroza -4--fosfat
O
C
│
H
HO─C─H
│
H─C─OH
│
CH
2
OH
D-Treoza
Karbohidratların tərkibindəki karbon atomlarının sayının axırına
“oza”
şəkilçisi əlavə etməklə onların adı düzəldilir. Məsələn, maddənin tərkibində iki
karbon atomu olduqda
“bioza”, üçdə
trioza, dörddə
tetroza, beşdə
pentoza, altıda
heksoza, çox sayda isə
polioza adlanır.
Karbohidratlar təbiətdə ən çox yayılmış üzvi birləşmələrdir. Bunların
mürəkkəb formalarına daha çox rast gəlinir. Yalnız sellüloza
təbiətdə olan bütün
üzvi maddələrin yarıdan çoxunu təşkil edir. Mürəkkəb karbohidratlar (sellüloza,
nişasta, qlikogen, inulin, pentozanlar və s.) monosaxaridlərin bioloji polimerləridir.
Karbohidratlar mühüm bioloji vəzifə daşıyır. Belə ki, onlar vacib energetik
material, ehtiyat qida maddəsi, sementləşdirici maddə sayılır. Bütün canlılar əsasən
bunların oksidləşməsindən alınan enerji hesabına fəaliyyət göstərir. Bu birləşmələr
bitkilərdə istinad toxuması, insan və
heyvanlarda müdafiə, habelə antikoaqulyant,
antifriz və sürtkü materialı funksyasını yerinə yetirir. Zəhərli maddələri
zərərsizləşdirir. Nuklein turşularının, aromatik amin turşularının biosintezində,
hüceyrələrin bir-birilə və xarici mühitlə əlaqəsinin yaranmasında, qan qruplarının
spesifikliyində iştirak edir.
Karbohidratlar tərkiblərinə görə 3 qrupa: monosaxaridlərə, oliqosaxaridlərə
və polisaxaridlərə bölünür.
Dostları ilə paylaş: