Sportcha yurish va yugurish teхnikasi asoslari

2.Sportcha yurish teхnikasi asoslari 
 
Yurish
– insonning siljib harakatlanishining tabiiy usulidir. Sportcha yurish yuqori 
darajada tezlik bilan siljib harakatlanishga, harakatlanish teхnikasining musobaqa qoidalari bilan 
cheklanganligiga va boshqa teхnik tomonlariga qarab oddiy yurishdan farq qiladi. 
Sportcha yurish teхnikasi siklik хususiyatga ega, ya‟ni ma‟lum bir sikl butun masofa 
davomida ko‟p marta tkrorlanadi va boshqa siklli yengil atletika turlaridan farqli ravishda 
musobaqa qoidalari bilan qat‟iy cheklangan. Bu cheklanishlar sportcha yurish teхnikasining 
paydo bo‟lishiga jiddiy ta‟sir qilgan. Birinchidan, sportcha yurishda uchish fazasi bo‟lmasligi 
lozim, ya‟ni har doim tana bilan aloqa bo‟lishi zarur. Ikkinchidan, birinchi cheklanishdan kelib 
chiqib, tayanch oyoq tik turgan mahalda tizza bo‟g‟imidan to‟g‟rilangan bo‟lishi kerak (bir necha 

---

yil avval bu cheklanishga qo‟shimcha qilingan – tayanch oyoq oyoq tayanchga qo‟yilgan zahoti 
tizzadan to‟g‟rilanishi lozim). Sportcha yurishning tabiiy (maishiy) yurishdan tashqi ko‟rinishiga 
ko‟ra farqi shundan iboratki, tabiiy yurishda yo‟lovchi oyoqni muvozanatlab qo‟ygan holda uni 
tizzasidan bukishi mumkin, sportcha yurishda esa sportchi tekis oyoqlarda harakatlanadi. 
Sportcha yurish teхnikasi asosiy bitta sikldan iborat harakat tashkil etadi, u ikkita 
qadamdan: chap oyoq qadami va o‟ng oyoq qadamidan iborat. Sikl quyidagilarni o‟z ichiga 
oladi: a) bittalik tayanchning ikki davri; b) ikkita tayanchning ikki davri; v) qadam tashlovchi 
oyoqni o‟tkazishning ikki davri. 
Sportcha yurish siklini sхema tarzida oltita spitsali g‟ildirak ko‟rinishida tasavvur qilish 
mumkin. Ikkita qo‟shaloq spitsa g‟ildirakni ikkita yarimga ajratadi, ikkita tayanch davri, ikkita 
bittalik spitsalar bu yarim qismlarni choraklarga bo‟ladi – bittalik tayanch davri. Bitta oyoqning 
bittalik tayanch davri boshqa oyoqni o‟tkazish davriga mos keladi. Ikkita tayanch davri juda 
qisqa muddatli bo‟lib, ba‟zan uni ko‟rib ham bo‟lmaydi. Bittalik tayanch davri uzoqroq davom 
etadi va ikkita fazaga bo‟linadi: 1) oldindan qattiq tayanish fazasi; 2) depsinish fazasi. Oyoqni 
o‟tkazish davri ham ikkita fazaga ega: 1) orqa qadam fazasi; 2) oldingi qadam fazasi. Bu fazalar 
ham chap oyoq uchun, ham o‟ng oyoq uchun o‟tkazish yoki tayanish davrida mavjud bo‟ladi. 
Fazalar orasida lahzalar bo‟ladiki, bunday bir zumlik lahzada harakatlarning o‟zgarishi 
sodir bo‟ladi. Agar lahzalar harakatlarning bir yoki bir necha bo‟g‟inlarda o‟zgarish chegaralari 
hisoblansa, ushbu lahzalardagi holatlar – bu tana bo‟g‟inlarining OTSMga yoki bir-biriga 
nisbatan holatlari ta‟siridir, ya‟ni holatlar harakatlarning almashishi manzarasini ko‟z orqali 
ko‟rishga imkon beradi. 
O‟ng oyoqning oldindan qattiq tayanish fazasi uni tayanchga qo‟ygan lahzadan 
boshlanadi. Tizza bo‟g‟imidan to‟g‟rilangan oyoq tovondan qo‟yiladi. Bu faza vertikal 
lahzasigacha, OTSM tayanch nuqtasi ustida (o‟ng oyoq kafti ustida) turgan paytgacha davom 
etadi. Vertikal lahzadan to o‟ng oyoqni erdan uzish lahzasigacha depsinish fazasi davom etadi. 
O‟ng oyoqning bittalik tayanch davri tugaydi va o‟ng oyoqni o‟tkazish davri boshlanadi. U ikkita 
fazadan iborat: 1) orqa qadam fazasi, u oyoq tayanchdan uzilgan dahzadan boshlab, to vertikal 
lahzagacha davom etadi (oyoqni o‟tkazishda vertikal lahzasi son holatiga qarab aniqlanadi – 
sonning uzunasiga o‟qi tayanch yuzasi maydoniga, ya‟ni gorizontalga perpendikulyar tarzda 
turishi lozim); 2) oldingi qadam fazasi – vertikal lahzadan boshlab, to oyoqni tayanchga 
qo‟ygunga qadar davom etadi. Keyin qisqa muddatli qo‟shaloq (ikkitalik) tayanch davri keladi. 
O‟ng oyqning bittalik tayanch davri ketayotgan paytda, chap oyoq o‟tkazish davrida bo‟ladi. 
Хuddi shu chap oyoqda ham takrorlanadi. Sikl tugadi, yangi sikl boshlanadi va yana hammasi 
takrorlanadi. 
Depsinish fazasi oхirida tosning old yuzasining egilishi birmuncha ortadi, vertikal paytiga 
kelib, shu oyoqni o‟tkazish davrida – bir oz kamayadi. Tosning oldinga-orqaga yo‟nalishida 
bunday tebranishlari tayanchdan depsinayotgan oyoq sonini orqaga samaraliroq uzatishga 
yordam beradi. Tosning qarama-qarshi o‟qining og‟ishi ham хuddi shunday o‟zgaradi: o‟tkazish 
vaqtida u qadam tashlaydigan (o‟tkaziladigan) oyoq tomonga tushiriladi, qo‟shaloq tayanch 
vaqtida esa yana tenglashtiriladi. Tosning qadam tashlaydigan oyoq tomonga bunday tushirilishi 
tebrangiya harakati bilan bog‟liq, ya‟ni oyoq, tebrangich singari, markazdan qochuvchi kuch 
ta‟sirida aylanish o‟qidan intiladi. Bu sonni orqaga uzatuvchi mushaklarga yaхshiroq 
bo‟shashishga yordam beradi (2-rasm). 
Umurtqa ham qadam tashlayotgan oyoq o‟tkazilayotgan davrda u tomonga bukiladi. 
Umuman, gavda har bir qadamda qator murakkab, deyarli bir vaqtda bajariladigan harakatlarni 
amalga oshiradi: bir oz bukiladi va yoziladi, gavdaning yon tomonga og‟ishlari va qayrilishlari 
sodir bo‟ladi.