O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

7.2. Kam chiqindili texnologiyalar 
 
Hozirgi kunda butun olib borilayotgan texnologik jarayonlar qay 
holatda bo‘lmasin, chiqindi kam bo‘lishini talab qiladi. Chiqindi, gaz, 
tutun, suyuq va qattiq holatlarda bo‘lishidan qat’iy nazar, u atrof-
muhitga kam chiqishi zarurdir. Chunki chiqindilar doimo qay holatda 
bo‘lishiga qaramasdan albatta atrof-muhitga zarar keltiradi. 
Keyingi yillarda qabul qilingan Yevropa iqtisodiyot komis-
siyasining “kam chiqindili texnologiya yoki chiqindisiz texnologiya” 
nomli ish uslubi hammaga ma’qul tushgan. Chiqindisiz texnologiya 

---

76 
bugungi kun talabidir. Bu yerda xomashyo va energiya o‘zaro munosa-
batda bo‘lib, harakat jarayonida xomashyo va energiya quyidagicha 
harakat qiladi. 
Xomashyo zahiralari – ishlab chiqarishdagi talab – ikkilamchi 
zahiralar yoki xomashyodan asosiy mahsulot bilan birgalikda ikkilam-
chi mahsulot ham olinadi. Bu vaqtda atrof-muhitga chiqindi tash-
lanmaydi. 
Kam chiqindili ishlab chiqarish deb shunday sohaga aytiladiki, 
mazkur tashkilotdan atrof-muhitga tashlanadigan zaharli moddalar 
miqdori belgilangan me’yordan oshmaydi, sanitariya-gigiyena qoida-
lari buzilmaydi. Chiqindiga chiqqan bir qism xomashyo qayta ishlanadi 
yoki ko‘mib tashlanadi. 
Toza ishlab chiqarish deganda, atrof-muhit ifloslanishining oldini 
oladigan, xomashyo va energiyadan oqilona foydalanadigan, mutlaqo 
zaharli xomashyo ishlatmaydigan, mabodo zaharli toksinlar hosil 
bo‘lsa, ularni ham yo‘qotadigan tashkilot faoliyatiga, shuningdek, eng 
yangi texnologiyalardan samarali foydalanadigan, zarur paytda ishlab 
chiqarishini o‘zgartira oladigan tashkilotlarga aytiladi. 
Kam chiqindili zamonaviy ishlab chiqarish tashkilotlariga 
O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish 
davlat qo‘mitasi qaroriga muvofiq soliq imtiyozlari va boshqa 
imtiyozlar berilgan. 
Kam chiqindili texnologiyani quyidagi holatlarda ko‘rish va 
amalda foydalanish mumkin. 
Masalan, oddiy neftni qayta ishlash zavodida suvdan foydalanish 
jarayonini o‘rgansak. Zavodda suv aylanish tizimidan tashqari, har bir 
bo‘limda alohida suvning aylanish tizimi ham mavjud. Har bir bo‘lim-
ning o‘z suv aylanish tizimining bo‘lishi suvni tayyorlash, texnologik 
jarayonda uni kam sarflashga, shuningdek, suv bilan zaharli moddalarni 
atrofga tashlashni kamaytiradi. Suvni tozalangandan so‘ng, qoldiq 
ikkinchi mahsulot sifatida ishlatiladi, olingan metallurgiya shlaklaridan 
qurilish materiali sifatida foydalaniladi.