Tarjimonlar: dilfuza vohidova maftuna mahmudjonova
-bob KO’HI QOFNING ORTIDA
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
17-bob
KO’HI QOFNING ORTIDA Kendin va Jin muhtasham bir saroyning oldida paydo bo'ldilar. U shundayin saroy ediki, qolgan barcha saroylar uning oldida chaqmoqning oldidagi yonar qurtga o'xshab qolardi. - Bu yer qayer?, - soʻradi Kendin. - Bu yer saroy..., - dedi Jin. - Qanday saroy? Iltimos, ochiqroq gapir, - dedi Kendin, ammo ovozida keskinlik yo'q edi. Buni azbaroyi qiziqqanidan soʻrayotgani bilinib turardi. Jin kulimsiradi. Kendin shu darajada qarshisidagi manzaraning asiri bo'lib qolgan ediki, hatto so'ragan savolini ham unutib qo'ydi. Saroy eshigidan kirar-kirmas misoli cheksizlikka qadar uzangan zinalarga duch keldilar. Bu saroy qizil tuproqdan qurilgan edi. Qayerga qarasang, o'sha yer sen ko'rishni istagan narsaga aylanardi. - Bilasanmi, men doim shu yerda bo'lishni orzu qilgandim,- dedi Kendin. - Bu saroyda, modomiki, sen ishonar ekansan, xohlagan barcha narsang haqiqatga aylanadi. Bu yerga mensiz ham kelolarding, ammo eplolmading. Bo'lmadi. Mensiz seni bu yerga olib keladigan yo'lni topolmading, - dedi Jin. Kendin o'zini o'zi zaharlagan chayondek iztirob chekardi. Chunki, o'ylagan va xayol qilgan har narsasi haqiqatga aylanadigan, ta'rifiga so'zlar ojiz qolgan bu saroy uning qarshisida turardi. Shuncha vaqtdan beri bunday kuchli borliqning mavjud ekanligini bilsaydi, barcha xayollarini Jinsiz 141 ham ro'yobga chiqargan bo'lardi. Ammo nega o'zi buning uddasidan chiqa olmadi? O'tmishini soʻroqladi! Oʻzini oʻzi hisob qilarkan, qalbidagi kelajakka boʻlgan ishonch qaygʻu ila qoʻshilib, ulkan koʻz yosh tomchisiga aylandi. Ko'z yoshi qizil tuproqqa tomdi. Tuproqda uchida kichik marvarid donasi boʻlgan qirmizi rangli nihol unib chiqa boshladi. Bu bor-yo'g'i marvarid donasi edi. So'niq, nozik, yolg'iz va bechora marvarid donasi... Uning bu zavolli tanasi Kendinning xayolidagi qorong'u kelajakka o'xshardi. Kendin va Jin birgalikda zamonaviy texnologiyalardan bexabar mazkur saroyning cheksizlikka qadar uzangan zinalari bo'ylab sekingina yuqoriga ko'tarila boshladilar. Zinalar shamlar bilan yoritilgandi. Birinchi qavatdan oʻtishgach, Kendin to'xtadi. - Bu saroyning qo'riqchisi yo'qmi? Savolini tugatmasidan ko'zi ikki jilmayib kelayotgan arslonga tushdi. Ularning kulib turgan yuzi ortidagi sirli tahdid haqiqatda koʻrishga arzirdi. Arslonlarning ustida Koʻhi Qofning ortidan keltirilgani gumon qilinadigan bittadan burgut bor edi. Diqqat bilan qaralsa, burgutlarning panjalari arslonlar yoliga yopishganini ko'rish mumkin edi. Manzara shu qadar muazzam ediki, bu arslonlar burgutlar tomonidan Qof tog'ining orqasidan koʻtarib olib kelinganiga hech qanday shubha yo'q edi. Saroyda barcha tuyg'ularni qorishtirib yuboradigan g'alati narsalar sodir bo'layotgan edi. Kendin bu noma'lumlik ichida yo'qolgandek edi, ammo qo'rqmadi. Balki so'radi: - Bu yerda insonlar nima yeb, nima ichadilar? Ochiqqan edi. Jin mehmondoʻstlik bilan javob qaytardi: 142 - Kim nimani xohlasa, o'shani yeydi! - Qanday qilib?, - so'radi Kendin. Jin hech narsa demasdan chap tomondagi eshikka burildi. Kendin ham unga ergashdi. Bir xonaga kirdilar. Xona bo'm- bo'sh edi. - Demak, qorning ochdi?, - dedi Jin. Qarashidan xuddi ayni sirkka avval 15 marta kelib, tomoshaning har bir qismini yoddan bilgan kishining yonidagi voqealar rivojini qiziqish bilan tomosha qilib oʻtirgan odamga "Sen hali bunaqasini koʻrmagansan, hozir salto otishadi, hayratdan tilingni yutib yuborasan!" deyayotganiga oʻxshardi. - Ha, - dedi Kendin. Gapini tugatishga ulgurmasdanoq xonaning to'rida fil tishidan tayyorlangan hashamatli stol paydo bo'ldi, uning ustida esa ochilishga hozir turgan sadaf qopqoqli patnis boʻlgan. Stolning ikki tomonida ustiga oʻtirish mumkin boʻlgan qush patlari bor edi. Kendin Gipotalamus bilan ko'rishgani borganida, miyasidagi arxivni ilk marotaba ko'rganidagi hayajon bilan, ilk ko'zi tushgan tomondagi qush patiga o'zini tashladi. Holati Yusufni ko'rgan Zulayhodan farq qilmas, koʻzini uzolmay faqatgina xonani tomosha qilardi. Oq rang bu qadar go’zallik kasb etgan boshqa joy boʻlmasa kerak. Kendinning sarosimali nigohlari oppoq vodiyda, qoʻlida oppoq qilich bilan, oppoq otning ustidagi oq otliqning izidan yurgan, oppoq qoshli yo'lboshchiga o'xshardi. Jinning toshbaqa tusiga o'xshash kiyimi ham oqarib ketganini ko'rib, o'zining ust- boshiga qaradi. U oppoq xitoy ipagiga oʻralgan goʻdak kabi edi... 143 Uning hayrati poyoniga yetgach, stol ustidagi patnisga ishora qilib: - Bunda nima bor?, - deya soʻradi Jindan. - Nima istasang o'sha..., - dedi Jin. Kendin avvaliga ishonqiramay biroz turib qoldi, soʻng qiziquvchan nigohlarini patnisga qadab: - Yaxshi, unda qovurilgan kiyik go'shti xohlayman, - dedi va sadaf qopqoqni ochdi. Patnisda qovurilgan kiyik go'shti turardi. Kendin hayratdan lol qoldi. Jin yana o'sha jumlani qaytardi: - Sen faqatgina xayol qil. Bu yerda nima istasang, oʻsha amalga oshadi. - Suv..., - xayolidan oʻtkazdi Kendin. Shu payt eshikda borliqdagi neki asl narsa boʻlsa, barini toʻplab kelgan kabi taassurot uygʻotadigan bir lochin paydo bo'ldi. Tumshugʻidagi yuz yillik favvorani Kendin tomonga qoʻyib, eshikdan zoʻrgʻa sigʻgan qanotlari ila yana tashqariga yoʻnaldi. Suv oqib turar, ammo ne ajabki, yer hoʻl boʻlmasdi. Kendin qonib-qonib suvdan ichdi. - Non..., - dedi. Biroz avval istagan suvi eshikdan kelgani uchun boshini yana u tomonga oʻgirdi. Kutganidek, eshik ochildi. Bu safar ichkariga avvallari sira koʻrmagan, koʻrgani on "Hur" deya atalmish "Jannat qizi" ekaniga hech bir taraddudsiz ishonadigan bir qiz kirib keldi. U nuqsonsiz qoʻllari ila stol ustiga boʻlaklangan issiqqina nonni qoʻyib, hech narsa demasdan xonani tark etdi. Kendinning aqli shu on "Ketma, toʻxta!" deyishdanda ojiz edi. 144 Koʻrganlarini boshqa joyda aytib bersa, "Jinni" deya malomat etishlari turgan gap. Kendin oʻylanib qoldi... Kim biladi, insonlar boshdan kechirayotgan, ammo boshqalarga aytolmaydigan yana qanchadan qancha moʻjizalar sodir boʻladi bu Yer deya atalmish gʻarib olamda? Kendin endilikda nimadir deyishga ham qoʻrqib qoldi. Ogʻzidan chiqqan har narsa taʼrifiga soʻz ojiz shaklda haqiqatga aylanardi. Nima desa, oʻsha boʻlardi! U qoʻrquv, hayajon va yana boshqa jamiyki hayrat tuygʻularini jamlab: - Mehmonxona qayerda?, - deb soʻradi. - Shu yerda!, - javob berdi Jin. Biroz avvalgi ovqatlanish xonasi Musoning beshigiga qoʻshilib Nilda oqib ketgan-u, oʻrniga osmondan mehmonxona tushurib qoʻyilgandi goʻyo... Biroz avval ovqatlangan xonalari endi mehmonxonaga aylangan edi. Kendin hayratini yashira olmasdi. Yashirishi ham shart emasdi zotan. - Bu yerga nega keldik?, - soʻradi Kendin. - Umringni uyquda oʻtkazishga qaror qilganing uchun shu yerdamiz, - javob qaytardi Jin. - Qani, boʻl, xohlasang-chi! Nima qilishni istaysan? Kendin Jinning gapini tugatib qoʻyishga majbur boʻldi. Agar bu yerga kelishlaridan maqsad uyqu boʻlsa, boshqa narsa xohlamasligi kerak. - Uyqumni oʻzim boshqarishni istayman. Oddiy insonlar kabi 8 soat uxlashni xohlamayman. 145 - Yaxshi, u holda zalga chiqamiz, - dedi Jin. Kendin endigina "Zalgami?" demoqchi boʻlgandi, xona ayni Kendinning xayolidagi zalga aylandi-qoldi. Ortiq bundan taajjublanmay qoʻydi... Zalda kattagina stol bor edi. Koʻp oʻtmay uning ustida yana bir patnis paydo boʻldi. - Bu nima?, - dedi Kendin. U shunday bir saroyda boʻlsa-da, har holda bu uning xayolidan oʻtgan narsa boʻlishi mumkin emasdi. - Bu oʻsha!, - javob berdi Jin. Qopqoqni ochdilar. Qopqoq ostida Kendin va Jin bilan birgalikda miya ichida majlislar oʻtkazgan Gipotalamusning gʻirt oʻzi edi. - Yoʻgʻe, bu u boʻlishi mumkin emas!, - dedi Kendin. - Ha, bu oʻsha - sening Gipotalamusing. Miyangdan tashqarida boʻlgani uchun jonli emas. Ichkarida ekanida, butun nazorat uning qoʻl ostida edi. Shu on esa bu yerda va sening ixtiyoringda. Sen uni qay tomon boshlasang, oʻsha yoqqa ketadi. Uni ez, qiyna, oʻyna u bilan. Bularni u his etayotganini xayol qilgan holda ez. Agar ishonsang, bari sen xohlaganingdek boʻladi, - dedi Jin. Kendin Gipotalamusga maʼnosiz nigohlarini tikib turardi. Jin davom etdi: - Mana u. Sen yillar davomida boshqarishning uddasidan chiqmagan, garchi, unga sira yetolmagan boʻlsang-da, miyangda oziqlantirib, tarbiya qilgan, buning evaziga sendan minnatdor boʻlish oʻrniga qarshi chiqqan oʻsha narsa... Kendin ta'sirlanib ketdi. Bu uning Jinni taniganidan beri qoʻlga kiritishni eng koʻp xohlagan narsasi edi. 146 - Birozdan soʻng unga erishasan va hammasi tugaydi. Butun nazoratni oʻz qoʻlingga olib, dunyoni oʻzgartirasan, inqiloblar yaratasan... Kendin patnisda "Kel, meni ushlab ol!" degandek turgan Gipotalamus tomonga endigina qoʻlini uzatgan ham ediki, u birdan sapchib ketdi. Kendin: - Nimalar boʻlyapti?, - dedi nima boʻlayotganiga tushunmay. - Yetarlicha ishonmaganing uchun senga borishni xohlamayapti..., - dedi Jin odatdagidek ilmoqli qilib. - Yoʻq, bu yolgʻon! Men qatʼiy ishonaman, buni barcha narsadan ham koʻproq xohlayman, - deya Jinni ishontirishga harakat qildi Kendin. Ammo Jin uning ishonmayapganiga amin edi. - Yoʻq, ishonmayapsan... Ishonsang, qochmasdi... - Yaxshi, buni qanday isbotlayman endi?..., - nochor ahvolda soʻradi Kendin. Chunki, Jindan farqli oʻlaroq u rostdanam ishonayotgandi. - Isbotlashga urinma, Kendin, faqat ishonsang boʻldi..., - dedi Jin. Kendin xuddi bir begunohni oqlash uchun bahona izlayotgan guvohdek o’ylanib qoldi: - Qasam ichamanki, ishonaman. Ibrohimning Robbisiga ishongani kabi ishonaman, - deya hayqirdi, Jin: - Sening ishonib-ishonmaganingni men bilolmayman, - deya unga qarshilik koʻrsatdi. - Qanaqasiga bilolmaysan? Sen Jin emasmisan? 147 Jin butun sayohatlarining xulosasini oʻzida mujassam etgan gapni aytdi: - Toʻgʻri, men Jinman. Ammo mening ham imkoniyatlarim chegarasi bor. Sendan koʻra baʼzi narsalarda ustun ekanim meni hamma narsani bilishimni anglatmaydi. Na men va na boshqasi sening xayolingdan oʻtgan narsalarni bilishga qodir emasmiz. Hech kim seni oʻzingdan qoʻriqlay olmaydi. Kendinning soʻnggi gapni tushunmagani kundek ravshan edi. - Qara, Kendin, men seni turli xavf-xatarlardan himoya qila olaman. Otang ham, onang ham seni himoya qila oladi... Dushmanlaring tomonidan senga biron zarar yetishidan seni saqlay olamiz. Boshingga tosh tushishidan ham seni qutqara olamiz. Doʻstlaring, raqiblaringning senga ziyon keltirishlariga ham toʻsqinlik qilishimiz mumkin. Ammo seni bir narsadan hech qachon himoya qila olmaymiz... Kendinning butun diqqati Jinda edi. Gap qayerga borishini ham allaqachon tushunib yetgandi. - Na men, na boshqa biron kimsa seni oʻzingdan aslo himoya qila olmaydi. Chunki, miyang ichida nimalar boʻlayotganini oʻzingdan boshqa kimsa bilmaydi. Sen uchun eng katta zararni oʻzingdan boshqa hech kim yetkaza olmaydi, xuddi hozirgidek... Aniq bilmayman-u, ammo miyangda baʼzi ahmoqona savollar paydo boʻlganini taxmin qilyapman. Ular bor ekan, unga aslo tegina olmaysan! Teginsang ham, baribir bundan hech bir ish chiqmaydi. Olmos neligini bilmagan goʻdak uchun uning boshqa toshlardan sira farqi yoʻq, shu xolos... 148 Bu bir burilish nuqtasi edi. Haqiqatan ham insonga eng katta zararni faqat uning oʻzigina yetkazishi mumkin. Kendinning hayoti davomidagi jamiyki xatolari xuddi film tasmasi singari zal devorida aks etdi. Filmni tomosha qildi. Hamma joyda aybdor uning oʻzi edi. Otasidan qolgan kasalxonani rivojlantirishning uddasidan chiqolmay, uni uchinchi darajali kasalxonaga aylantirib qoʻygan uning oʻzi edi. Ilk turmushining buzilishiga bosh sababchi ham uning oʻzi edi. Beparvo xatti-harakatlar, masʼuliyatsizliklar... Maktabda oʻrganganlaridan boshqa hech vaqoni bilmaydigan, oʻzining rivojlanishiga eng ulkan to'siqni qo'ygan ham uning oʻzi edi. Har bir kadrda koʻrgan yagona aybdor faqatgina Kendinning oʻzi edi... Shu payt Jin Kendinga qarab: - Sehrli uy haqida eshitganmisan?, - deb qoldi. - Yoʻq. - Unda eshit: Bir paytlar bir sehrli uy boʻlgan ekan. Unga hech kimsa kirolmas, kirganlar yuqori qavatga koʻtarilmay turiboq, qoʻrqqanlaridan yurak xurujini boshidan kechirar, pastki qavatda yo vafot etar, yo hushdan ketib yiqilardi. Uyga kiraverishda hech qanday muammo yoʻq, ammo zinalardan koʻtarila boshlagach, shu vaqtga qadar hech kim koʻrmagan bir narsaning ulkan qanotlari sharpasi devorda aks etardi. "Burgut" desang, burgut emas, "qoplon" desang, unga ham oʻxshamasdi... "Uchar timsoh" kabi maxluq edi. Undagi sukunat esa yanada dahshatli edi. U shunday gʻalati narsa ediki, soyasining oʻziyoq insonlarni aqldan ozdirardi. Bu dahshat kunlab davom etdi. Oxiri shaharning mashhur kishilari oʻsha zamonning eng kuchli pahlavoniga xabar yoʻlladilar. U 149 yetib keldi. Qilichini taqib, sehrli uyning sehrini parchalab tashlash uchun unga kirib ketdi... - Maxluqni yoʻq qildimi?, - gapga qoʻshildi Kendin. Jin "yoʻq" maʼnosida bosh irgʻab qoʻygach, toʻxtagan joyidan davom etdi: - Biroz oʻtib, qichqirgancha tashqariga otilib chiqdi. Ovozi boricha "Qutqaring!" deya baqirardi. Soʻngra yerga qulab tushdi. Shu payt odamlar orasidan kichkinagina bir bola ajralib chiqib, uyga kirib ketdi. Hamma qoʻrquv ichida qoldi. Pahlavon "Qutqaring!... Maxluq bolani parchalab tashlaydi!" deya baqirar, ammo bolakay allaqachon uyning ichkarisiga kirib boʻlgandi. Sekingina ortidan kirdilar. Bola pastki qavatda emasdi. Uy suv quygandek jimjit, yaqin atrofda maxluqning qanotlari sharpasi ham koʻrinmasdi. Sukunat insonlar yuragiga vahima solar, qoʻrqa-pisa zinalardan ildamlab borishardi. Yogʻoch zinalarning gʻichirlashi esa qoʻrquvlariga battar qoʻrquv qoʻshardi. Sekin-asta koʻtarildilar... Kendinning qiziqishi ustun keldi, ortiq chidab turolmadi: - Bola oʻlibdimi? - Yoʻq. Yuqoriga chiqsalar, bola kursida xotirjam oʻtiribdi. "Nima qilyapsan?" dedilar. "Maxluqni oʻldirdim!" javob berdi bolakay, qoʻlidagi kichkinagina dogʻga ishora qilib. Keyin anglab yetdilar, zulmat ichidagi uyning yoniq qolgan chirogʻi atrofida bir chivin aylanar, devorda koʻringan ham uning qanotlari ekan. -... 150 Saroyda ayni oʻsha sehrli uydagi sukunat hukm surardi. Birinchi boʻlib uni Jin buzdi: - Mana shunaqa! Sen va senga oʻxshaganlar chiroqning oldidagi oddiygina chivinni maxluqqa aylantirib qoʻydingiz. Uning nomi: "Uyqu". Kendin devordagi hayot lavhalarini tomosha qilib turib Jinni eshitayotgandi. Ular ham aynan Jinning soʻzlarini tasdiqlar, aslida biz muammo deb bilgan narsalar boshqa-boshqa chiroqlarga yopishgan chivinlardan farq qilmasdi. Bu chivinlarni kattalashtirib, "uchar timsoh"ga aylantirgan narsa esa insonlarning ular haqidagi notoʻgʻri tasavvurlari edi, xolos. Jin mavzuni yana uyquga bogʻladi. - Sening umringni bir uchidan tutib, makkorlarcha yeb bitirayotgan "uyqu" degan oʻsha chivin, shu patnisdagi narsani qoʻlingga olib, uni boshqarishing bilan nazorating ostiga kiruvchi ojiz bir maxluqdir. Kendin tushundi shekilli, boshini egib, pichirladi: - Haqsan! Jin asabiylashdi: - "Haqsan" deysan-u, ammo hamon shubhalar ichidasan. Miyang ishlamaydimi sening? Dunyodagi quloqlari eng sezgir hayvon qaysi, bilasanmi? - ... - Mushuk! Hamma narsani bir burchakka uloqtirib, faqat mushukni kuzatsang, nima demoqchi ekanimni anglaysan! Uy mushuklari bir kunda oʻrtacha 12 soat uxlaydilar. Uxlaganda ham qotib, pishillab uxlaydilar. Ammo yovvoyi mushuklar, 151 oʻrmon yo koʻchada yashaydigan mushuklar deyarli uxlamaydi, faqat mudrab oladilar, xolos. Ozgina shitirlashdan ham uygʻonib ketadilar. Bir kunda 4 soat ham uxlamaydilar... Xoʻsh, uy mushugi bilan koʻcha mushugining nima farqi bor, hech oʻylab koʻrganmisan? Tabiiyki, Kendin bu haqida hech qachon oʻylab koʻrmagandi. - Bu haqida sira oʻylab koʻrmaganman, ammo taxminimcha, uy mushuklari himoya ostida boʻladilar, shunga boʻlsa kerak... - Aynan shunday. Biri doimiy ravishda qoʻriqlanadi va qulay muhitda yashaydi. Boshqasi esa doimo tashqi xavf ostida. Shu sababdan uyqulari ham turlicha shakllanadi. Bu haqiqat edi. Biri oz, boshqasi esa ko‘p uxlardi. Ammo ikkisi ham ayni shaklda yaratilgan. Jin bu mavzuga haqiqatan kirishib ketgan edi: - Uy mushugini ko‘chaga tashlab kelsang, ikki oy o‘tmay yana qaytib keladi. Sen uning uyni qanday topib kelganiga hayratlanib, asl mohiyatni ko‘zdan qochirasan. Uning ilk kechasi uyqu bilan bog‘liq barcha odatlarini yer bilan yakson qiladigan darajada qiziqarli va ibratga to'la. Masalan, 12 soat uxlay olmaydi, chunki, qaytganida ikki oy davomida tabiat qo‘ynida yolg‘iz, himoyasiz yashashga o‘rganib qolgan bo‘ladi. Qulog‘iga chalingan har qanday shitirlashni ham xavf- xatar deb gumon qiladi. Bu mushuk o‘zi o‘rganib qolgan qulay muhitni tark qilgan, qariyb 2 oy davomida uxlamagan, xatarlarga qarshi kurashgan, faqatgina o'lmaslik uchun yashagan... Xo'sh, qanaqasiga umrini 12 soatlik uyqu bilan o'tkazgan mushuk 2 oy davomida faqat mudrash bilan hayot 152 kechirgan bo'lsa-da, o'lmasdan, soppa-sog' ortga qaytib kelishi mumkin? Uydan chiqarib yuborilgan mushuk yillab ko'chada yashasa ham uyga qaytib kelganida, ozgina vaqt o'tar-o'tmas yana 12 soat uxlashni o'ziga odat qilib oladi. Bunda Kendin uchun jiddiy ishora bor edi. Demak, qulay muhitda yashash kunlik uyqu miqdoriga ta'sir o'tkazadigan asosiy faktor ekan. - Arslonlar ham kunda 20 soat uxlaydi. Nega? Chunki, hech qaysi hayvon arslonga yaqinlashishga jur'at qilolmaydi. U esa bamaylixotir uxlayveradi. Ayiq, timsoh ham shunday... Kendin Jinning so'zlaridan o'zi uchun kerakli xulosalarni chiqarib olardi. Insonlar ham shunday, aslida. O'ziga katta miqdorda meros qolgan, kelajak tashvishi bo'lmagan, yo'qotadigan narsasi yo'q insonlar... qayerdan ham oz uxlasinlar? O'ylanib qoldi... Demak, inson boshida biror tashvishi bo'lsa, bunchalik ko'p uxlamaydi. Ertaga amalga oshirishi kerak bo'lgan to'lovlarini o'ylagan odam, puli bo'lmagan holda xotirjam uxlay olarmidi? Agar uxlasa, bir muammosi bor. Yo biznes kariyerasi uning uchun ahamiyatsiz, yo bo'lmasam, hisob-kitobni bilmaydi. Kendin Jinning so'zlariga xulosa yasadi: - Tushundim. Demak, inson bir ishda xavf-xatarga duch kelsa, bu uning ustiga muayyan mas'uliyatlarni yuklaydi, bu esa uyquga bevosita ta'sir o'tkazadi. Jin Kendinning o'zini betashvish inson kabi ko'rayotganidan achchiqlanib: 153 - Xo'sh, ayt-chi, nima sening tashvishing yo'qmi?, - dedi. Uning nima demoqchi ekanini Kendin juda yaxshi angladi. - Nega endi, bor, albatta. Aslida, mening hayotim tavakkalga to'la. Vaqt o'tib boryapti, mening esa mas'uliyatlarim bor. Dunyoga berishim lozim bo'lgan narsalar bor. Men shifokorman... Bularning bari va yana boshqalar mening tashvishlarim. Jin Kendin uni tushunganiga ishona boshladi. Jilmaygancha: - Ha, barakalla, ana endi ishona boshlading!, - dedi. Kendin mamnun bo'ldi, Jin ham. Ammo bir payt Jin mavzuga mutlaqo aloqasi bo'lmagan bir narsa aytib qoldi: - Uchar akula! - Uchar akula?! - Ha, uchar akula! Bir kuni kechqurun uyingning tepasidan uchib o'tayotgan akulani ko'rib qolsang, seningcha, o'sha tunni qanday o'tkazarding? Kendin jim bo'lib qoldi. Bunday narsa sira xayoliga kelmagan edi. - Bir necha kun uxlay olmasding, shunday emasmi? Javob aniq edi: - Hmm, shunday. - Ajoyib! Keyin esa galma-galdan poyloqchilik qilib uxlashni yechim sifatida ko'rar va poyloqchilik qiladigan odamga qarab uxlarding kechalari... Agar poyloqchi es-hushi joyida bo'lgan biri bo'lsa, xotirjam uxlar, aksincha bo'lsa, sergak holatda tong ottirarding, ko'cha mushugi singari... 154 Kendin gapga qo'shilmas, faqatgina Jinning gaplarini tasdiqlab, boshini qimirlatib qo'yardi. - Siz qorovullik qilib uxlayotgan bir mahalda boshqa odamlar uchar akulaga qarshi ko'riladigan choralar ustida ish olib boradi. Ya'ni, ular sen uxlayotgan vaqt tinim bilmay ishlashadi. So'ngra, ular "Uchar akulani qaytaruvchi" qandaydir ixtironi amalga oshirib, tarixda o'z nomlarini qoldirishadi... Sen esa ulardan birini sotib olib, uyingning tomiga o'rnatasan va "Qanday aqlli odamlar bor-a, shularni yaratib, qanday yaxshi qildilar!" deb, xotirjam uxlashda davom etaverasan. Ammo ishonaver, o'sha odamlar baribir yana uxlashmaydi. "Akula uchibdimi, demak, bir kun arslon ham uchishi mumkin" deyishadi. Keyinroq esa yana biroz bo'rttirib, "Bir kun metal parchasi ham uchishi mumkin!" deya eng zamonaviy raketalarni ixtiro etishadi va sen uchun dahshatli tushga aylanishadi. Kendin kulimsirab turardi. Ahmoqona tasavvur edi bu. - Bilasanmi, do'stim? Shu vaqtga qadar hech qanday akula uchmadi, ammo sen uxlayotgan bir vaqtda kimlardir "raketa" deya ataluvchi minglab uchar akulalarni ixtiro etdi va sening qo'rqinchli tushing bo'lishni uddasidan chiqdi. Faqat orzu qilasan va barcha uxlarkan, sen ishlaysan, bor-yo'g'i shu... Kendin Jinni eshitar, yetarlicha ishlamaganiga afsus-nadomat chekardi. - Ya'ni, ba'zi narsalar haqiqatan ham sodir bo'lishi, yo bo'lmasam, aynan sening boshingga tushishi shart emas... Endi esa sog'lom fikr yurit! Dunyoda ochlikdan azob chekayotgan yuz millionlab insonlarni o'yla... Urush tahdidi ostida 155 yashayotgan, turli hastaliklarga mubtalo bo'lgan, chora kutayotgan insonlarni o'yla... Endi esa bu dardlar, muammolar turgan bir paytda xuddi hech narsa bo'lmagandek o'zingni yotoqqa tashlagan chog'ingni esla... Sening harakat qilishing uchun oilangdan kimdir o'tda yonishi kerakmi?, - dedi Jin. Kendin Jinning barcha fikrlariga qo'shildi. Sarosimaga tushdi, sababi, Jin to'g'ridan-to'g'ri unga g'aflatidan xabar bermoqda edi. Nima deyishini ham bilmay, sekingina: - Aql bovar qilmaydi!, - deya oldi, xolos. Jin bu gaplari ila qulaylik muhiti insonlarni qanchalik tanballashtirgani, ularni harakat qilishlariga to'sqinlik qilgan yagona qotil ekanini anglatishga urinardi. Qo'shni qishloq yonarkan, "Menga nima" demasdan, harakat qilish zarurligini tushuntirdi... So'ngra, Kendinga shunday qaradiki, nigohidan "Qani, uyg'on endi, dunyoning senga ehtiyoji bor!" degan ma'noni uqish mumkin edi... - Sen yaxshi insonsan, Kendin. Oz uxlashing, ko'proq ishlashing zarur. Mas'uliyatni o'z zimmangga olishing kerak. Sen mukammalsan. Nega buni rad qilasan? Nega o'z qobiliyatlarini anglab yetib, buni yomon yo'lda qo'llayotgan, uchar akulalar yaratayotgan vahshiylarga bo'shatib beryapsan maydonlarni? Nega axir?, - dedi Jin, Kendin kabi ovozini pasaytirib. Kendin va nihoyat, gapirishga chog'landi: - Senga so'z beraman. Olayotgan nafasim haqqini ado etaman! Mutlaqa shunday qilaman! O'z sohamda inqiloblar yarataman. So'z beraman senga, Jin! 156 Kendin bu so’zlarni chin qalbidan aytayotgani aniq edi, sababi, bu so’zlar lablaridan to’kilarkan, qalbidagi ovoz ham saroy devorlarida aks-sado berib turardi. Shunga qaramay Jin boshqacha munosabat bildirdi: - Menga so’z berma, Kendin. Faqat o’zinggagina so’z ber. Agar menga so’z bersang, men ketishim bilan bor mas’uliyating ham tugaydi. Agar o’zingga bersang, u davomli bo’ladi. Chunki, qayerga ketsang ham, o’lmay turib o’zingdan aslo qutula olmaysan. Hozir o’zingga shunday so’z ber va o’limga qadar unda mustahkam tur. So’ngra yana og’ir sukunat boshlandi. Kendin nimanidir o’yladi- yu, birdan patnisdagi haligi narsa joyidan nozik harakat ila ko’tarilib, uning kaftlariga qo’ndi. Kendinning nafasi qisdi. Hayajondan yuragi turgan joyidan otilib chiqqudek bo’ldi. Bu uning uchun ajoyib fursat edi. Uni ajoyib qilgan narsa Gipotalamusni qo’lga kiritish bilan bog’liq emas, aksincha, Kendinning ichidagi kuchga ishonish zavqi edi bu. Jin butun olimpiadalarda, ustiga-ustak, har bir vazn toifasida jamiyki oltin medallarni qo’lga kiritgan yagona sportchiniki singari shishib chiqqan mushaklariga qaramay buni “mag’rurlik” deya o’ylanmasin deb, quvonchini so’zlar bilan ifodalab o’tirmadi. Indamay Kendinning sevinchiga sherik bo’ldi. Kendin Gipotalamusni mahkam tutib turardi. Bir necha daqiqa o’tgach, Jin Kendinga undan qanday foydalanish kerakligini tushuntira boshladi: - Qara, do’stim! Sen bu qo’lingdagi narsaga qanday ma’no bersang, shubhasiz, u o’sha narsadir. Ya’ni, agar sen bunga “plastilin” desang, u plastilindir. “O’chirg’ich” desang, o’chirg’ich, “Gipotalamus” desang, u miyang ichidagi Gipotalamusingdir. 157 Kendin ushlab turgan narsasini na plastilin, na o’chirg’ich deb o’ylardi. Balki, uning Gipotalamus ekaniga butun borlig’i bilan ishonayotgandi. Shu sabab Jinning bu savolidan biroz ranjidi. - Yetar endi, mening ishonchimdan shubhalanishni bas qilgin-da, menga tushuntir: Men Gipotalamusimni qanday tarbiyalayman? Jin bu oddiygina savolga Gipotalamusning o’zi bergan javobni aynan takrorladi: - 4-6 soat orasida o’zing uchun munosib uyqu miqdorini belgilab olasan va har 3 kunda bir 15 daqiqadan tushirib borish orqali unga erishasan! Kendin shoshib qoldi: - Nima, bor-yo’g’i shumi? - Yo’q, uyquni kamaytirish davrida ora-sira Gipotalamus va uning jamoasini shoshirib qo’yish uchun uxlash muddatingni birdan orttirasan. Bu davr mobaynida aslo hech bir bekatda 1 kundan ortiq qolmaysan, - dedi Jin va stolda biroz avval yo’q bo’lgani holda birdan paydo bo’lib qolgan qog’oz va qalamni qo’liga oldi: - Xo’sh, endi bunday qilamiz: Uyquni necha soatga tushirmoqchisan? Kendin hayajonlandi: - 4... Jin qog’ozning pastki o’ng burchagiga 4 raqamini yozib qo’ydi. - Yaxshi. Endi bugunga qadar amalda bo’lgan o’rtacha uyqu muddatingni ayt. - 8-9 soat. Jin yuqori chap burchakka 8 yozdi. 158 - Hoziiiir..., - degancha, qog’ozda Kendin uchun maxsus uyqu jadvalini tayyorlay boshladi. 159 - Jadvalda ko’rib turganlaringga qat’iy amal qilishing zarur. Bir gapni hadeb qaytarayotgandek ko’rinayotgan bo’lsam-da, biroz avvalgi gapimni yana takrorlayman. Uyqungni har uch kunda bir marta 15 daqiqadan tushirib borish orqali kamaytirasan. Har uch kun bir bekat hisoblanishini yodingda tut. Ishning oxirida barcha yanglish fikrlarni bir chetga surib qo’ygan holda o’zingni o’zing baholaysan va maqsad qilgan 4 soatga qanchalik yaqin kelganingni tekshirib ko’rasan. Agar bu muddat senga kifoya qilmaganiga ishonching komil bo’lsa, uyqungni yana 15 daqiqadan oshirib borasan. To munosib muddatni topmaguningga qadar. Aytgancha, esimga tushib qoldi, bilishing zarur: Ba’zilar bu tekshirish jarayonida o’zlariga o’zlari xiyla qiladilar. Ishonasanmi shunga? Kendin boshqalarning nima degani yo qilgani bilan qiziqib o’tirishni xohlamasdi. - Qo’ysang-chi boshqalarni, o’zing tushuntir, Jin. - Yo’q, bu juda ahamiyatli. O’ylab ko’rgin-a, bir odam buni sinab ko’radi, aslida muvaffaqiyatga erishsa-da, bir necha kun o’tib taassubga mag’lub bo’lgani va dangasaligi sabab voz kechadi. So’raganlarga “Eee men sinab ko’rdim, bo’lmadi!” deb ularning ham xayollarini chuvalashtirib yuboradi. Kendin ortiqcha vaqt yo’qotayotganini o’yladi. Boshi va yelkasini “Menga nima boshqalardan!” degandek bir ma’noda silkib qo’ydi. Jin esa butun tafsilotlarni anglatishga kirishgandi: - Bu rejani bajararkan, e’tibor qaratishing lozim bo’lgan nuqta uch kunlik oraliq muddatlardir. Sababi, 3 kun Gipotalamusning 15 daqiqalik uyqu ozayish muddatlariga moslashishi uchun yetarli. Yana “Dam olish kunlari g’aflati”, yo bo’lmasam, “Dam olish kunlari sindromi” degan narsaga ham diqqat qaratishingni xohlardim... O’zi nega dam olish kunlari ko’p uxlaysiz? Hech 160 shunga tushuna olmadim. “Insonlar nega oilalari uchun vaqt ajratishdan qochisharkin?” deya rosa o’yladim. Nima bo’lgan taqdirda ham hafta oxirida maksimum 2 kun dam olganing uchun bu kunlarda bir necha soat ko’proq uxlashing bilan bu jadvalga zarar yetmaydi. Mabodo, eng kamida 3 kun davomida dasturdan tashqari bekatda qolib ketsang, u holda zarar yetishi mumkin. Kendin Jinning izohlarini diqqat bilan tinglab, xotirasiga naqsh etib borardi. Jin Kendinga bu jadvalga qanday amal qilishni tushuntira turib, uning Gipotalamusini qo’liga oldi va uni siqa boshladi. Jinning bu harakati, o’sha narsaning Gipotalamus ekaniga ishonganlarning ong ostiga “Men Gipotalamusimni siqmoqdaman, u mening eng taraqqiy etgan a’zoyimning bir moduli, xolos. Men o’zim istaganimdek uni boshqara olaman!” kabi ma’lumotlarni yuborayotgani uchun ham ahamiyatli edi. - Bor-yo’g’i shu, qadrli do’stim. Buni qat’iy ishonch bilan bajaradigan bo’lsang, muvaffaqiyatga erishmasliging uchun hech bir sabab yo’q. Hozir ol shu Gipotalamusni, siq uni! Yana har istaganga berib ham o’tirma, u sening shaxsiy mulking..., - dedi Jin. Kendin uning aytganini qilib, Gipotalamusni xuddi plastilin kabi ezg’ilab, o’ynay boshladi. Jin go’yo boks jangida hayqirib muxlislik qilayotgan tomoshabinga o’xshardi: - Qani, ez uni. U sening, faqatgina sening amring ostida. Uni ezg’ilab tashla. Jin gapirgani sayin Kendin yanada g’azablanar, “Sening sohibing menman ortiq. Tadorigingni ko’r!” deya uni ezg’ilardi... - O’zingni tayyor his qilgan vaqting shu jadval bilan mashq qilishni boshlab yuborsang bo’ladi. - Men tayyorman!, - darhol javob qaytardi Kendin. Uning tayyor ekanligiga ortiq shubha yo’q edi. 161 - Bunchalik shoshma. Sen sabr bilan bu jadvaldagilarni amalga oshirishing zarur. To mashqlar bitguniga qadar Gipotalamusni doim yoningda olib yurishing kerak. Kun davomida fursat topishing bilan uni ezg’ilash orqali o’zingni uni boshqarishingga ishontirishing lozim. Uyga qaytganing zamonlar uyqu vaqti yaqinlashganda bu qog’ozni, yo bo’lmasam, uyqu davomiyligingga ko’ra o’zing tayyorlagan rejani chiqarib olib, xuddi harakatlar rejasini ko’zdan kechirayotgan qo’mondon singari strategiyani ko’rib chiqasan. Bu raqibingni nazorat ostida tutib turganingga ishonch hosil qilish uchun muhim. O’zingni uyqu vaqti kelguniga qadar g’olib taraf deya hisoblay boshlaysan. - Yaxshi, har kuni bir xil vaqtda yotishim kerakmi? - Ha, uyquga imkoni boricha bir vaqtda yotishga harakat qil. Agar yotish vaqtingni o’zgartiradigan bo’lsang, yotish-turish soatlari o’rtasidagi muddatning aniq belgilangan miqdorda bo’lishini doim nazorat qil. Bu vaqt mobaynida uyg’otgichdan foydalan. Gipotalamusni esa har oqshom uyg’otgichning yoniga qo’yib qo’y. Soat chalingan vaqt birinchi bo’lib uni qo’lingga ol, uni bir necha soniya shunday ezg’ilaki, endilikda bu kemaning kapitani sen ekaningga iqror bo’lsin. So’ngra soatni o’chirib, o’rningdan tur! Maqsading haqida o’yla. Qilishing kerak bo’lgan ishlarga bor diqqatingni qarat. Agar bo’lmasa, muzdek dush qabul qil, uyg’ot o’zingni. Unutma: sen so’z berding, bergan so’zingda turishga majbursan! Kendin o’yga cho’mdi. Bu qadar oson dasturni nega butun insoniyat hayotiga tatbiq etmaydi? Agar bir kun kelib butun dunyo uni amalga oshirsa, insoniyat olami iste’mol miqdori deyarli o’zgarmay turib, har kuni 10-15 milliard soatlik qo’shimcha qiymat qozonishi mumkin. Agar kimdir insonlarni uyushtirib, bu vaqtni to’g’ri tomonga yo’llandira olsa, bor-yo’g’i bir kunlik qo’lga kiritilgan muddat ichida ishlab chiqarilgan 162 qo’shimcha mahsulotlar Afrikaga yordam sifatida yuborilsa, bir necha kunda ochlik to’liq bartaraf etilishi mumkin. Kendin hayajon bilan: - Xohlagan hamma shu dasturga amal qilib uyqusini kamaytirishi mumkinmi?, - deb so’radi. - Albatta. Biror hastaligi bo’lmagan, giyohvand moddalar iste’mol qilmaydigan, spirtli ichimliklar ichmaydigan hamma. Xullas, normal inson maqomida yashovchi har kim o’zi ishongan va xohlagan miqdorda bu dasturga amal qilib uyqusini kamaytirishi mumkin. Jinning bu javobidan so’ng Kendinning moviy ko’zlarida barq urgan sevinch ummon singari ulkan umidga aylandi. - Bu ajoyib xabar. Uni butun insoniyatga yetkazishim lozim! Jin Kendinning moviy ko’zlarida o’zining buyuk ekaniga ishona boshlagan insonni ko’rdi. Ammo hali unga aytishi kerak bo’lgan ba’zi ogohlantirishlari ham yo’q emasdi. - Ammo bu taqvim faqatgina sening xohish-istaklaring va mezonlaringga ko’ra tayyorlangan. Sen yetkazadigan insonlar, bu taqvimga ko’ra harakat qilishsa, unchalik ham mantiqqa to’g’ri kelmaydi. Shu vaqt stol ustida yana boshqa bir qog’oz paydo bo’ldi. Bu Kendin uchun tayyorlangan taqvimning bo’sh nusxasi edi. 163 Jin bu bo’sh qog’ozni Kendinga uzata turib: - Buni ularga yetkaz va nima qilishlari kerakligini tushuntir... Munosib uyqu davomiyligini o’zlariga ko’ra belgilab, bu jadvalni 164 to’ldirgandan so’ng unga qat’iy amal qilsinlar. Jadvalni to’ldirayotganda e’tibor qilinishi zarur bo’lgan eng muhim jihat bu – maqsad qilingan uyqu davomiyligining 4-6 soat orasida bo’lishidir. Buni eslatib o’tishni unutma! Bulardan so’ng biroz avval “Tekshirish bosqichi” deya tushuntirgan nazoratni ham to’liq amalga oshirsalar, uxlashlari kerak bo’lgan vaqtni ham aniqlab olgan bo’ladilar... - Yana bekatni almashtirish muddatini ham 15 daqiqa bilan cheklashlarini aytishim kerak, - dedi Kendin. Gap ohangidan “Men endi sendan ham yaxshiroq bilaman nima qilish kerakligini...” ma’nosini uqish mumkin edi. Ha, endilikda u butun tafsilotlarni yoddan bilardi. - Ha, aytgandek, oxirgi bekat bor-ku, o’shanda 10 kun turishlari kerak. Bu Gipotalamus, Doktor Rem, Doktor NRem va yana o’sha odamning o’zi moslashishi uchun nihoyatda muhim, - deya Jin so’nggi marta ogohlantirdi. Gapini tugatishga ulgurmasdan Kendin savol tashlab qoldi: - Hozir bu yerda nimani xohlasak, o’sha amalga oshardi, shunday emasmi? - Ha, - dedi Jin. - Unday bo’lsa, men bu dasturni vaqt yo’qotmasdan, hoziroq amalga oshirishni xohlayman. Jin shoshib qoldi: - Hozirmi? - Ha, hozir... Jin e’tiroz bildirdi: - Lekin, bunaqasi bo’lmaydi, hatto noto’g’ri bu. Sen bu taqvimga sekin-sekin, o’zingga singdirgan holda amal qilishing zarur! 165 - Yaxshi, bo’lmasam, istagimni o’zgartiraman. Men bu taqvimga sekin-sekin, o’zimga singdirgan holda amal qilishni xohlayman... Hoziroq! Gapining so’ngidagi “Hoziroq!” so’zi amr ohangida, zarb ila chiqdi. Bu yerda Jin qiladigan hech qanday ish yo’q edi, axir bu o’sha saroy, Kendin esa juda oddiy narsani so’rayotgandi. - Yaxshi..., - dedi Jin. Kendinning boshi aylana boshladi. Yiqilib tushay dedi-yu, ammo yiqilmadi. O’layotgandek bo’ldi-yu, ammo o’lmadi. O’zini uchayotgandek his qildi-yu, ammo uchmadi. Portlab ketguday bo’ldi-yu, ammo unday bo’lmadi. Hushidan ketayotgandek holatga tushdi-yu, ammo hushdan ketmadi... Jinning “Uyqu taqvimi” deya nomlangan o’sha jadvalini tik oyoqda biroz tezlashtirilgan holatda o’ziga singdirib yashadi. Biroz o’tib o’ziga kelgach: - Qoyil-ee!... Bo’ldi-ya va nihoyat!, - dedi. Ha, chindan ham bu amalga oshdi. Kendinning ko’rinishi esa nihoyatda ajoyib edi. - Tabriklayman, do’stim! Endi bundan buyon 4 soat uxlaysan. Kendin quvonchdan bir joyda turolmasdi. Bu tajribani barcha sinab ko’rishi kerak. - Ishonib bo’lmas tuyg’u bu. His qilyapman... Bu yerga hamma kelishi kerak. - Ammo bunday bo’lmaydi!, - dedi Jin. - Bu yerda aytilgan har narsa haqiqatga aylanishini hisobga oladigan bo’lsak, men buni xohlayapman, - ayyorona hiyla qildi Kendin. 166 - Ha, lekin bu yerda faqat o’z hayoting bilan bog’liq istaklaring amalga oshadi. Xayol qilgan barcha narsang... Sinab ko’r, xohlasang! - Xohlamayman. Bundan buyog’ini o’zim hal qilaman, - dedi Kendin va xayoliga kelgan fikrdan xuddi tovuq fermasiga kirish yo’lini topgan tulki singari mamnun bosh silkib qo’ydi. Jin hech narsaga tushunmadi. Zotan, hech kim tushunmasdi. - Ketamiz!, - dedi Jin. - Ketdik..., - dedi Kendin ham va o’zini uy sohibidek tutgancha viqor ila zinadan pastga qarab tusha boshladi. Shu vaqt kabutar qanotidan-da pok bir nur yuqoriga qarab ildamlay boshladi. Kendin harakatini tezlatdi. Uchguday bo’lib zinalardan pastga tushdi. Nurning manbasini ko’rdi-yu, ko’zlariga ishona olmay qoldi. Jamiyki yorug’liklarni o’zida mujassam etgandek saroyni oydinlatgan bu nur saroyga ilk kirgan on ko’z yoshlari ila ekkan niholning uchidagi mittigina marvarid donasidan taralib turardi. Endigina qo’lini uzatgan ham ediki, Jin yetib keldi: - Aslo tega ko’rma unga! Faqatgina kuzat! Kendin Jinning ko’zlarida avval sira ko’rmagan qandaydir xavotirni ko’rdi. - Nega buncha hayajonlanding? Tegsam nima bo’ladi? Jin nafasi qisilgancha gapini takrorladi: - Aslo bunday qilma! Kendin yana so’radi: - Bir narsaga tushunmadim. Bu qanday qilib bu holga keldi? Oddiygina marvarid donasi qanaqasiga shu qadar yorug’ nurga aylanishi mumkin? 167 - Biroz avval oddiygina edi, chunki sen uni kelajak qayg’usini o’zida mujassam etgan ko’z yoshlaring ila ekkan eding. Hozir esa aksincha, unga kelajakka bo’lgan buyuk ishonch ila qarab turibsan. Bu marvarid kelajaging haqidagi sirlarni o’zida jamlagan. Ko’rib turganing kabi kundek yorug’ va pok kelajaging bor, do’stim. Kendin bir tomondan Jinni tinglar, ikkinchi tomondan esa ko’zini uzmay marvaridga qarab turardi. Quyoshga teng nur sochib turganiga qaramay, Kendinning ko’zlarini hech qamashtirmasdi. Everest cho’qqisidagi orxideya insonni qanday o’ziga tortsa, bu marvarid donasi ham Kendinni shunday o’ziga jalb qilardi. Ichida saqlangan kelajak sirini ham hisobga olsak, unga teginmaslik imkonsiz edi. Kendinning bu istagini sezgan Jin uni takror ogohlantirdi: - Unga aslo tega ko’rma! Faqat kuzat! Ammo Kendin ham bir inson, uning yuz ming yildirki oldiga hech kimsa tusha olmagan egalik qilish orzusi Jinning so’zlaridan ko’ra ming chandon ta’sirliroq edi. Qat’iyat ila qo’lini marvaridga uzatdi. Jin Pikassoning palitrasi singari rangdan rangga kirar, ammo qo’lidan hech bir ish kelmasdi. Gap Kendinning kelajagi haqida borar, bu mavzudagi barcha tasarruf huquqining yagona sohibi ham uning o’zi edi. Ichida jo’sh urgan kuchli hayajonga qaramay marvaridga ozor yetkazmay sekingina qo’liga oldi. - Qarama... Hoziroq qo’y uni!, - ogohlantirdi Jin qat’iy ohangda. So’ngra buning foydasi yo’qligini angladi chog’i, yalinishga o’tdi: - Iltimos, uni joyiga qo’yib qo’y! Jinning so’z ohangida xavfli jinoyatchi tomonidan garovga olingan muhim bir insonni qutqarishga urinayotgan 168 politsiyachining qat’iyati bor edi. Kendin buni bir imkoniyat sifatida ko’ra boshladi. U xuddi garovga olgan kishisining ahamiyatini shu onda tushunib yetgan jinoyatchi singari Jinga qarshilik ko’rsatardi: - Yo’q, bu meniki, menga oid..., - deya ko’zlarini marvaridga yaqinlashtirdi. Marvarid xuddi Fuji tog’ining portlashidan avvalgi gumburlagan sadosini eslatuvchi shovqin ila harakatlana boshladi. Kendinning vujudini qo’rquv, hayajon va qiziqish batamom egallab olgandi. Yaqindan nazar soldi. Marvarid yuzasida tinimsiz o’zgarayotgan allaqanday tushunarsiz shakllar ustida ko’p xonali bir son raqamlari harakatlanib turardi. Biroz o’tib raqamlar joyida to’xtadi. Ovoz ham kesildi. Marvarid ustida “35111321061833” raqamlari zohir bo’ldi. - Nima bu?, - so’radi Kendin, Jinga marvarid ustiga olmos kabi tizilgan raqamlarni ko’rsatib. - Iltimos, qo’y uni, Kendin. O’tinaman, tashla!, - derdi Jin. Kendin dahshatli tushdan majburan uyg’otilgan inson kabi qo’rqqan holatda marvaridni tashlashga qaror qildi. Sekingina yerga egildi. Jin “O’sha joyga qo’y!” deya qo’li bilan ishora qildi. Kendin marvariddan ko’zini uzmay, uni sekingina yerga qo’yarkan, bir narsa e’tiborini tortdi: marvarid yuzasidagi raqamlar teskari hisoblagich kabi ortga qarab kamayib borardi... Kendin bunga biron ma’no bera olmadi. Ortga tomon harakat etayotgan raqamlarning kelajakka qanday aloqasi bo’lishi mumkin? Marvaridni tashlashdan voz kechdi. - Nima bu raqamlar, aytsang-chi axir, nimalar bo’lyapti?, - dedi Jinga. Jin chorasiz qoldi, biroz achchiqlangan bo’lsa-da, Kendinning qat’iyati va yanada dahshatli oqibatlarning kelib chiqish ehtimoli uni gapirishga majbur etdi. 169 - Bu nimaligini bilasizmi o’zi, afandim? Bu sizning qolgan umringizni ko’rsatadigan hisoblagich. Birdan Kendinning yuzi o’zgarib, ma’nosiz tus oldi. Chindan ham, bu hazil emas, Kendinning qolgan umrini ko’rsatadigan hisoblagich edi. Takror marvaridga qaradi: 35 yil, 11 oy, 13 kun, 21 soat, 5 daqiqa, 19 soniya, 72 millisekund... - Janob quloq solmas, so’z anglamas, ko’rib turganingdek, bor- yo’g’i 35 yil vaqting qoldi, - dedi Jin. Kendinning tuyg’ulari qorishib ketdi, nimadir aytmoqchi bo’lardi-yu, faqat nima deyishini bilmasdi. So’ng hech narsa degisi kelmay qoldi, faqat g’alati ovozlar chiqarardi. So’ngra ko’zlarida bir vaqtning o’zida baxt, mahzunlik hamda og’riq ranglari jilolandi. O’lim jazosi oldidan so’nggi istagini bayon qilayotgan mahkum qadar kuchsiz va befarqlik bilan marvarid yuzasidagi yozuvni qayta o’qidi: - 35 yil, 11 oy, 13 kun, 21 soat... Bu bilan Jinning gapini to’g’irlagan bo’ldi. Balki, Jin uchun unchalik muhim emasdir, ammo, Kendin uchun umrining qolgan oylari ham katta ahamiyatga ega edi, kunlari ham, soatlari ham... - Voybo’! – dedi Jin sovuq nigohlarini Kendinga tikib. Shu onda Kendin o’limi yaqin qolganini ilk marotaba eshitgan kishiga o’xshardi. Yerga egilib, jimgina marvaridni kuzata boshladi. Hisoblagich tinim bilmay ishlardi. Barmoqlari bilan raqamlarni bosib ko’rdi, bo’lmadi. Qo’li bilan ustini berkitdi, bo’lmadi. Qo’liga olib qattiq silkitgandi, bundan ham hech bir ish chiqmadi. Shunda tushunib yetdi, bu hisoblagichni na buzishning va na to’xtatishning imkoni bor. Qarashni xohlamasdi-yu, ammo ko’zlarini undan uza olmasdi. Uzog’i bir necha soniyaga ko’zlarini boshqa tomonga olib qochar, qayerga tushishini bilmagan chaqmoq singari xavotir ichida edi. Nima qilishi kerak, 170 axir? Qanday qaror qabul qilishi kerak? Bunga javob yo’q, ammo nima qilsa ham tezroq qilishi kerak! - Unutishni xohlayman. Buni hech qachon ko’rmagandek bo’lib qolishni xohlayman, Jin! O’tinaman, meni qutqar!, - dedi o’limi oldidan yolvorayotgan inson singari. Hatto shu gaplarini aytayotgan fursatda ham ko’zlarini hisoblagichdan uzolmadi. Tinmay yig’lardi. Daryo kabi ko’zyoshlari yonoqlaridan oqib, qizil tuproqqa to’kilardi. Shu vaqt zinada dasturxonga non keltirgan o’sha sohibjamol qiz paydo bo’ldi. Jilmaygancha Kendinga yaqinlasha boshladi. Ko’zlari to’qnashdi... Qiz Kendinning qo’lidagi marvaridni ohista olib, tuproqqa tushgan ko’zyoshlarining o’rtasiga tashladi. Yerga tusharkan, marvarid katta yosh tomchisiga aylandi... Yerga tushdi-yu, yuzlab bo’laklarga parchalanib ketdi. Yakunda esa yer va burundagi ozgina namlikdan bo’lak hech narsa qolmadi... - G’oyib bo’ldi!, - dedi Kendin. U na xursand bo’lishni, na xafa bo’lishni bilardi. Tushunishi kerakmi yoki yo’q... Bilishi kerakmi yoki aksincha, bilmasligimi, buning ham farqiga bormasdi. Mutlaqo hech narsani bilmasdi. O’lishidan bo’lak... Keyin hisoblagich yuzasidagi raqamlarni unutib qo’yganini tushunib yetdi. Eslolmayapti! Bunga quvonishi kerakmi yo xafa bo’lishimi? Yig’lasinmi yo kulsinmi? Nima edi o’zi? - Eslolmayapman! Jin: - Ammo eslashni xohlaysan. Insonsan, axir. Bilib turib, o’zini bilmaslikka solgan, ko’rib turib, ko’rmaslikka olgan insonsan... Bilmaganingni o’rganishni, o’rganganingni esa unutishni xohlaysan. Ko’rmaganingni ko’rishni, ko’rganda esa ko’rmaslikni istaysan!, - dedi. 171 Kendin unutgandi. Bir kun kelib u ham o’lim sharobini totishidan bo’lak har narsani unutgandi. - Yo’q, eslolmayapman, eslashni ham xohlamayman. Bu menga o’zim bilgan jamiyki narsalardan ko’ra qadrliroq bo’lgan tajribalarni o’rgatdi. Endi men bu hayot, aslida, o’z sirlari ila go’zal ekanini bilaman. O’lim vaqtimni ko’rmagunimga qadar xuddi sira ham o’lmaydigandek yashaganimni tushunib yetdim. O’sha hisoblagich haqiqatda mavjud ekanini, men uyquda ekanimda ham u tinim bilmay ishlashini angladim..., - dedi Kendin. Jin Kendinning marvaridga tekkani uchun jahl qilganiga afsus chekayotgandi. Chunki birgina o’sha marvarid shu qadar uzoq davom etgan safardan ko’ra ko’proq narsa o’rgatgandi Kendinga. So’zini bo’lmay jimgina uni tingladi: - Qisqa vaqtga bo’lsa-da, inson ega bo’lishi mumkin bo’lgan eng muazzam bilimga ega bo’ldim. U yerda nima yozilganini eslay olmayman hatto. Ammo ming yil yo bo’lmasam uch ming yil yozilgan taqdirda ham bu muddat kun kelib, albatta, o’z poyoniga yetishini anglab yetdim. Zamon oldida yugurishim lozimligini, hech qachon kech qolmasligim kerakligini tushunib yetdim. Kendin Jinning hayajonli nigohlari qarshisida o’rnidan turdi: - Kelajagim moviy osmondanda pokroq, chegarasiz ekanini angladim. Yana bunday hisoblagich bilan yashash imkonsiz, ammo aslida shunday hisoblagichning mavjud ekanini hech qachon unutmasligim kerakligini o’rgandim. Jin endilikda Kendin o’zi olayotgan nafasining haqqini bermoq uchun kerakli barcha narsani ortig’i bilan bilib olganiga ishonch hosil qildi. Uni o’zi o’rganganlari bilan yolg’iz qoldirish lozimligini o’yladi. Sayohat ham o’z poyoniga yetgandi. Endi 172 ortga qaytish fursati kelgan, ammo Kendin hamon gapirmoqda edi: - Olti oygina umri qolgan, saraton bilan hastalangan kishi ham o’limiga ishonmasligini angladim. Hech kimsaning o’rtacha 60, 70 yoki 100 yil yashashiga ishonmasligini ham tushunib yetdim. - ... - Hamma abadiy yashayman, deb o’ylaydi. Bir kun kelib o’lishiga qattiq ishongan qaysi inson begunoh insonlarning qonini to’kadi, qaysi inson zulm qiladi, qaysi inson yomon bo’lishning uddasidan chiqadi? Kendinning ko’zlarida ma’sumiyat balqib turardi. Biroz avval tug’ilgan go’dakning ma’sumiyati singari... - Men senga boshidan beri shuni tushuntirishga harakat qilyapman-da, do’stim! Inson hech o’lmaydigandek hayot kechirar ekan, to’satdan yetib kelgan ajali va so’nggi damlardagi pushaymonlik hissi uning nafas olishiga to’sqinlik qiladi. Ortga qaytish imkonsiz bo’lgan o’sha onda yana bir necha daqiqagina hayotda qolmoq uchun u borini berishga tayyor bo’ladi. Bu haqiqat kundek ravshan ekan, aqli joyida bo’lgan bir inson qanday qilib 60 yillik umrining 20 yilini yostiqda o’tkazib yuborishi mumkin?..., - dedi Jin va turgan yerida aylana boshladi. Boshni aylantirib yuboradigan tezlikda aylanarkan, birdan o’rmonda chopib ketayotib arslonga ko’zi tushgan jayron singari joyida taqqa to’xtadi. Kendinga o’girilib: - Aslida, dunyoda 6 milliard inson yo’q. Umumiy uch kishi bor. Hozir bularning uyquga bo’lgan munosabatlari haqida aytib beraman senga. Agar batafsil aytadigan bo’lsam, umring yetmaydi..., - dedi. Kendin Jinni butun vujudi quloqqa aylanib tinglay boshladi: 173 - Dunyoda umumiy 3 kishisiz. Sen ham mutlaqo shu 3 kishidan birisan!... Bu gapdan so’ng inson eshitishdan bo’lak hech narsa qila olmasdi! Kendin ham xuddi shunday qildi: tingladi... - Birinchisi: dono inson. Bu dunyoda o’zidan biron iz qoldirmasdan ketmaslikka qasam ichgan kishi... U, shubhasiz, bergan so’zida turadi, bajara olmaydigan narsaga aslo va’da bermaydi. U o’sha hisoblagichni ko’rmasa ham, xuddi ko’rib turgandek hayot kechiradi. Vaqt atalmish tushunchaning aslo sotib olinib bo’lmasligi, saqlab qo’yilishining imkoni yo’qligini u juda yaxshi biladi. Shuni bilgani uchun ham hayotini aslo bekorchi ishlarga sarflamaydi. Har soniyasiga go’yo har bir karati deyarli 300 tonnalik tuproqni qazish yo’li bilan olinadigan olmos kabi qaraydi. Uyquni ham kanda qilmaydi. Uyqusi kelishi bilan darrov uxlaydi, ortga surmaydi. Ammo bunda chegaradan chiqmaydi. Barcha narsada me’yorga qat’iy amal qiladi, me’yorni ham o’zi belgilaydi. Ko’proq uxlab yuborgan paytlariga qattiq afsus chekadi. Ishini o’yinga aylantirgani sabab undan barchadan ko’ra ko’proq zavq oladi. Hayot lazzatlaridan ham eng ko’p u foydalanadi. Ammo bularning hech biri uning vaqtini zoye qilmaydi. Sababi, hatto uning xursandchilik qilishi ham rejaga ko’radir. Kendin Jin bilan safarlari o’z yakuniga yetib borayotganini his qilib turar, sababi, uning so’zlari butun sayohatga xulosa yasamoqda edi. Shu sababdan, bu jumlalar nihoyatda muhim. - Ikkinchisi: oddiy inson. Hammaga o’xshagan, ya’ni. Ko’pchilikdan ajratib bo’lmaydi. Kimdir chiqib, bir narsalarni gapiradi, u esa hech surishtirib o’tirmay, “Hamma shunday qilyapti-ku”, deya ergashib ketaveradi. Doimo muhim ishlar qilishini aytadi-yu, ammo buning uchun biron rejasi yo’q. Ko’pincha boshqalar bilan samimiy munosabatda bo’ladi, biroq, 174 o’zi bilan samimiy bo’lishni risoladagidek uddalay olmaydi. Qachon qarama, ortga surgani surgan. Har tongda erta uchun o’ziga so’z beradi, ammo so’zida turmaydi. Ish odami emas. Zaif tomonlarini yaxshi biladi, lekin, ulardan qutula olmaydi. O’tmishi bilan haddan ziyod faxrlanadi. Uni mukofot va sovrinlar ko’proq qiziqtiradi. Kimlarningdir fikri uning uchun muhim. Shu sabab, uyqusini ham o’shalarning tavsiyasiga ko’ra belgilaydi. “8 soat uxla!” deyishgani uchun shuncha uxlaydi. Kimdir agar “Oz uxlash insonga kifoya qilarkan!” deganida, ertasi kuni u ham shubhasiz, shunday degan bo’lardi. Ammo faqat tili bilan aytadi, amal qilmaydi. Chunki, unga muammoning keragi yo’q. Yaxshi tomoni esa o’zi qilayotgan ishlarning noto’g’ri ekanini bilishidir. Masalan, kam uxlashi kerakligini biladi, o’zini ortiqcha qiynamay buni bir necha marotaba sinab ko’radi, ba’zi-ba’zida kam uxlaydi. Davomli bo’lmasa-da, bu uning uchun katta muvaffaqiyat. Bir kungina kam uxlasa ham unga yetadi. Yana buni har kuni qilayotgan kishidek har yerda g’urur bilan aytib yuradi. Bu kabi yolg’onlarni zararsiz deb hisoblaydi. Bundan hech kimga zarar yetmasligiga bo’lgan ishonchi eng yuqori darajada. Aslida, nohaq ham emas, chunki, boshqalarning xayrixohligini qozonish uchun aytilgan “beziyon” yolg’onlar hech kimga zarar bermaydi, kishining o’zidan boshqa... Kendin o’zining bu uch insondan qay biri ekanini o’ylash bilan ovora ekan, Jin oxirgi uchinchi insonni ta’riflay boshladi: - Uchinchisi esa ahmoqdir. Hayotini faqatgina vaqtlarini to’ldirish ustiga qurgan bir telba. Masalan, 8 soat uxlashning zarurat ekanini da’vo qiladi. Fikri aslo o’zgarmaydi, unda sobit turadi. O’rni kelganda aytib ketay: Bir eshakni esi kirsin, bir nima o’rgansin deya arslonning yoniga jo’natdilar. Eshak 7 yil davomida uning yonida qoldi. Butun qavm-qarindoshlari uni 7 yil davomida sabr va umid ila arslonning saroyi ostonasida poyladilar... Bir payt eshik ochildi va eshak arslonning saroyidan 175 qahramon kabi chiqib kela boshladi. Qarindoshlari sevinch va qiziqish bilan so’radilar: “Qani, ayt-chi, nimalar qilding, hayotingda nimalar o’zgardi?” Eshakning qovog’i osilib javob qaytardi: “Qattiq afsusdaman. Holingizga voy bo’lsin! Meni yaxshi bilmas ekansiz. Men aslo o’zgarmayman!” Kendin kulib yubordi. Jin ham kulgancha so’zida davom etdi: - Hamma narsani bilaman, deb o’ylaydi. Bilgan barcha narsasining to’g’ri ekaniga chin qalbdan ishonadi. Qarorida mustahkam turadi. Nima bo’lgan taqdirda ham, hastalikda, sog’liqda, quvonchli, g’amgin damlarda, yoshlikda, keksalikda 8 soat uxlashga ont ichgandir. Ba’zan 12 soat uxlaganda o’zini rosa lanj his etayotganini aytadi, ammo bu holdan ko’p uxlash orqali inson dam olmasligini tushunib yetmaydi. Aql yuritish qobiliyatiga ega bo’lmagani bois kam uxlagan paytlari o’zini tetik his qilishi va buni e’tirof etishiga qaramay sababini surishtirib o’tirmaydi. Oqibatda, ko’p uxlagani hatto xayoliga ham kelmaydi. Hatto uyqusi eng ma’qul miqdorda bo’lganidan zarracha shubhalanmaydi ham. Dunyoda faqat shu ahmoqgina 8 soat uxlaydi. Endilikda Kendin o’zining bu uch insondan qay biri ekanini yaxshi bilardi. Jin ham... - Sen bu uch kishining donosisan, do’stim, dono Kendin, - dedi Jin. Chindan ham, Kendin dono edi. Taassublarga bo’yin egmagan har bir inson kabi u ham o’z chegaralarini yaxshi bilardi. Dono Kendin va Jinning uyga qaytish vaqtlari bo’lgandi. Ikkisi ham bir paytda tushunib yetdi buni. Turgan joylari Kendinning yotoqxonasiga aylandi. Dono Kendin “Bu qanday bo’ldi?” deb o’tirmadi bu safar, chunki, istagan har narsasi haqiqatga aylanadigan yerda ekanlarini bilardi. |