O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti



Yüklə 1,03 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/61
tarix01.05.2023
ölçüsü1,03 Mb.
#105433
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   61
O`zbekiston respublikasi

ңg`a - xizmating`a, tobing`a (184) kabi ko`rinishga ega bo`lgan 
o`rinlarga ham duch kelish mumkin. Bu ko`rsatkich arab alifbosida ham nunu kofu 
alif, nunu g`aynu alif bilan berilgan. 
Bunda ikki xil fikr yurtish lozim buladi: 
1. Bu so`zlardagi n undoshini oralik (interkalyar) tovush deb tushunish 
mumkin, chunki bu tovush hozirgi o`zbek tilida ham qo`llanib kelmokda. 
2. eski o`zbek yozuvida ham hozirgi o`zbek yozuvida ham shunday 
nokulayliklar mavjudki, jonli tiliga xos bo`lgan barcha imkoniyatlarni berish qiyin. 
(Bunday qiyichilik dunyodagi deyarli barcha yozuvlarda mavjud.) Buni ma`lum 
darajada transkriptsion belgilar bilangina amalga oshirish mumkin. SHu munosabat 
bilan qadimgi turkiy tilda ham bo`lgan, mazkur doston tilida ham davom etgan 
jo`nalish kelishigining –nә-na variantlarini arab yozuvida ham, xozirgi o`zbek 
yozuvida ham o`quvchiga etkazish qiyin, ya`ni –ңә -ng`a ( ) shaklida yozuvida 


61 
namoyon bo`lishi kutilgan natijani bermaydi. Afsuski, kotiblarning —nә -na 
qo`shimchasini nunu kofu alif hamda g`aynu hoyi havvaz bilan berishdan boshqa 
iloji ham yo`q edi. 
Tartib sonning qadimgi turkiy til xos bo`lgan -nch qo`shimchasi 
bilan hosil qilingan varianti qayd qilinadi: 
Ikinch elgә alib ul teshәsini, 
Yana bashlar uzaqi peshәsini. (239) 
Ortirma darajasi sifati kәd, yavlaq, asru, asri (juda) ravishlari bilan ham 
hosil qilingan: 
Fәlәk astinda kezdim muncha afak
Ajayib kӛrdүm ichrә yavlaq. (143) 
Bu o`rinda yavlaq so`zi ajayib sifatiga aloqador. 
Qamug` barcha shahdin alur mālu xirajin, 
Agar bermәsә tushrur bashda taj’yu.
Yana ush bizgә davlat yari keldi, 
Ne kim saqindi o`z bash’āa keldi. (213) 
Fe`lning amaliy shakllarida hozirgi davrda mavjud bo`lgan qo`shimchalar 
bilan birga qadimgi turkiy tilga xos bo`lgan qo`shimchalar ham qo`llangan: 
-ig`li /—igli sifatdosh qo`shimchasi: 
Qayu majlisdakim sӛzlәsә ul ay, 
Oqig`lilar qilur erdi tәlim vay. (227) 
-u —u, -yu -yu ravishdosh qo`shimchasi: 
Bu yaңlig` sӛzlәr aytu, yig`lag`u zār,
Yuzin surat oңinda yergә surtar.(239) 
-madin ravishdosh qo`shimchasi: 


62 
Axir ush ikkimizdin ӛzge kim bar,
Saq’nmadin saqinmaq nedin, ey yār. (195) 
SHart maylning 11 shaxs birligida -naң –nәң qo`shimchasining 
qo`llanishi ham doston tilining o`ziga xosligidir: 
Agar kert-u musulmān ersәnәen bir,
Nedin qilmazsen ul āvāzi tәkbir. (260) 
Ush andin aydi: «Ey farzāna Farhād,
Kerәkkim qilsaңan emdi meni shād». (288) 
Buyruq-istak mayli feg’lining 111 shaxsida -su -sү qo`shimchasi 
katnashgan. 
Buyurdi kelsү teb barbatchini shāh,
Achiq bolsun tedi kelginchә dargāh. (215) 
Kishi kirmәs bag`chilar bag`ina, 
Tavar sүmәesүnlәr ham terlanlarina. (138) 
Lekin -sun 
-sүn qo`shimchasi ham qo`llanganligi
yuqorodagi misollardan ko`rinib turibdi. 
So`z shakllarida o`g`uz guruhi tillarining fonetik xususiyatlari saqlanadi: 
a) bo`lishsizlik shaklidan so`ng kelasi zamon sifatdoshi -z qo`shimchasi 
bilan hosil qiluradi: 
Qamug`din ozrub ul xidmat jahānniң, 
Kechүrmәz erdi xidmatsiz zamāniң. (138) 
b) hozirgi-kelasi zamon fe`li bo`lishsizi -man -men qo`shimchasi bilan 
qo`llangan: 
Melikmәn yazuqni bilmәn tedi hech, 
Ayittlar kechә kim qaldi ul kech. (139) 


63 
Forsiy mofologik unsurlardan ham, ya`ni «yoye ishorat» shaklidan ham 
foydalanilgan: 
Xanim birlә mәlikә atina bir 
Kitabe qil ka qil tedi tadbir. (135) 
Agar uchtmāxda hure ersә mashhur 
Ul el uchtmāx erүr ul fitnalar hur. (145) 

Yüklə 1,03 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   61




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin