Redaksiya heyəTİ: Baş redaktor: K. M. Tahirov

278
Milli ədəbiyyat 
185 
illiyi
QONÇABƏYİM 
1827
2012
Qönçəbəyim  təqribən  1827-ci  ildə 
Naxçıvanda anadan olub. “Naxçıvanın 
sonuncu xan”ı olan Ehsan xanın qızı-
dır. 
1837-ci  ildə  Naxçıvanda  açılmış 
rus məktəbinə daxil olmuş, rus və fars 
dillərini  öyrənmiş,  Şərq  ədəbiyyatına 
maraq  göstərmişdir.  “Qönçeyi-ülfət” 
ədəbi  məclisinin  iştirakçılarından 
olmuşdur.  “Bəyim”  təxəllüsü  ilə  li-
rik  şeirlər  yazmışdır.  “Şahzadə  İb-
rahim”  dastanına  daxil  edilən  və 
Bəyimin  dilindən  deyilən  şeirlərin 
bir  qisminin  ona  aidliyi  ehtimal  olu-
nur.  Ehsan  xanla  tanış  olan  gürcü 
şairi  N.Barataşvili  Naxçıvanda  ikən 
onunla  görüşmüş  (1845),  yaradıcılığı 
ilə  maraqlanmış,  ona  şeir  həsr  etmiş 
(“Qoncabəyimin nəğməsi”), bir şeirini 
gürcü  əlifbası  ilə  köçürərək,  tərcümə 
olunmaq  üçün  Tiflisə  göndərmişdi. 
O, həmin şeirin məclislərdə oxunması 
üçün xanəndə Səttara və şəkili Cəfərə 
verilməsini  məsləhət  görmüşdü. 
İ.K.Yenikolopovun  yazdığına  görə, 
Barataşvilinin  ondan  tərcümə  etdiyi 
bir şeiri xanəndə Səttar gürcü dilində 
ifa edirmiş. 
Ə d ə b i y y a t
Qönçəbəyim [Mətn]/ Azərbaycan qadını ensiklopediya-
sı .- Bakı, 2002.- 104 s.
İ n t e r n e t d ə
www.gender-az.org
Şairə

279
Milli ədəbiyyat 
200 
illiyi
SEYİD ƏBÜLQASIM NƏBATİ  
1812-1873
2012
Seyid 
Əbülqasım 
Möhtərəm 
oğlu  Nəbati  1812-ci  ildə  Cənubi 
Azərbaycanda anadan olmuşdu. 
Azərbaycan  ədəbiyyatının  zəngin 
bədii  ənənələri  zəminində  yetişən 
Nəbati lirik şairdir. Nəbati Azərbaycan 
və  fars  dillərində  yazmışdır.  Ruhani 
təhsili almış Nəbati həm əruz, həm də 
heca vəznində əsərlər yazmışdı. Onun 
şeirlərində  nikbin  əhval-ruhiyyə, 
bədiilik, dil sadəliyi, gözəl lirika var-
dir.
Ə.Nəbati güclü şairlik təbiətinə ma-
lik olmaqla bərabər, zəngin bilik sahi-
bi, gözəl natiq imiş. O, əsərlərində Şi-
mali Azərbaycan ərazisini - Əsgəranı, 
Ağdamı,  Lənkəranı,  Salyanı  gəzib 
dolandığını  yazmışdı.  Şairin  yaradı-
cılığının  əsas  xüsusiyyətləri  dərin  li-
rika, yüksək zövq, nikbin ruh, həyata 
çağırış,  gözələ  yüksək  və  səmimi 
münasibət,  dil  və  üslub  səlisliyidir. 
Nəbatini məşhurlaşdıran onun qoşma-
ları, təcnis və gəraylıları, eyni zamanda 
aşıq şeirləri olmuşdur. Şairin “Gözlər, 
nə gözlər”, “Bu göz kimi göz”, “Pəri” 
rədifli  qoşmaları  poeziyanın  ən 
gözəl  nümunələrindəndir.  Nəbatinin 
məhəbbət  mövzusuna  həsr  olunan 
qəzəllərinin böyuk əksəriyyəti nisbətən 
sadə dildə yazılmış, həqiqi sevgi xüsu-
si gözəlliklə tərənnüm edilmişdir. Şa-
irin qəzəllərinin böyük əksəriyyətinin 
məzmunu və ruhu onun qoşmaları ilə 
həmahəngdir. Nəbatinin “Yenə gözüm 
düşdü  bir  mah  camala”  ilə  başlanan 
qoşma,  gəraylı,  təcnislərində  gözəl, 
ahəngdar bir üslub vardır.
Nəbatinin  “Ləngəm”,  “Nadir”  və 
digər  şeirlərində  sufilik  meylləri  öz 
əksini tapmışdır.
Şairin  yaradıcılığı  yüksək  bədii 
sənətkarlıqla seçilir. Əsərlərində qoşa 
qafiyədən, əruzdan məharətlə istifadə 
etmiş, şeirlərini sadə xalq dilində yaz-
mışdır.  Ə.Nəbatinin  təxminən  400-ə 
yaxın Azərbaycanca və farsca şeirləri 
ilk  dəfə  1845-ci  ildə  Təbrizdə  daş 
basmaxanasında  nəşr  olunmuşdur. 
Nəbatinin  əsərləri  1935,  1958,  1968-
ci ildə Bakıda, 1960-cı ildə Moskvada 
nəşr olunmuşdur. M.Arif, F.Qasımzadə, 
F.Köçərli şairin həyat və yaradıcılığı-
na aid əsərlər, məqalələr yazmış, çap 
etdirmişlər. XIX əsr Azərbaycan poe-
ziyasının inkişafında Ə.Nəbatinin ya-
radıcılığının böyük əhəmiyyəti vardır. 
Ə.Nəbatinin əsərləri Azərbaycan Res-
publikasının  Prezidentinin  12  yanvar 
2004-cü  il  tarixli  Sərəncamı  ilə  latın 
əlifbası ilə çap olunmuşdur. 
Şair 1873-cü ildə vəfat etmişdir.
Ə d ə b i y y a t
Seçilmiş əsərləri [Mətn] / 
Seyid Əbülqasım Nəbati.- 
Bakı : Şərq-Qərb, 2004.- 
216 s.
Sənsiz, ey gül [Mətn]: 
[seçilmiş şeirlər] / Seyid 
Əbülqasım Nəbati.- Bakı: 
Gənclik, 1997.- 104 s.
Divani-Nəbati [Mətn] / 
Seyid Əbülqasım Nəbati.- 
Təbriz, 1991.- 139 s.
Osmanoğlu, M. Nəbatinin 
ömür yolu [Mətn] 
/M.Osmanoğlu //Elm və 
həyat.- 1986.- № 7.- S.8.
Набати Сеид Абулькасум. 
Теджницы; Гошма 
[Текст] : [cтихи] //
Литературный 
Азербайджан.- 1991.- № 
6.- С.4-5. 
Şair

280
Milli ədəbiyyat 
125 
illiyi
SEYİD HÜSEYN 
1887-1938
2012
Hüseyn Mir Kazım oğlu Sadıqzadə 
1887-ci  ildə  Bakı  şəhərində  dənizçi 
ailə-sində doğulmuşdur.
Seyid  Hüseynin  atası,    Xəzər 
dənizində gəmi kapitanı olan Mir Ka-
zım vaxtsız vəfat etdiyindən dörd ya-
şında oğlu qoca atasının himayəsində 
qalmışdır.  ibtidai  təhsilə  mədrəsədə 
başlasa  da  babası  onu  çıxarıb  yenicə 
açılan  rus-tatar  məktəbinə  vermişdi. 
İbtidai təhsili bitirdikdən sonra baba-
sının ölümü yazıçının vəziyyətini ağır-
laşdırmışdı.
O, “ Kaspi” və “ Tazə həyat” qəzeti 
mətbəəsində mürəttib, sonra korrektor 
işləmişdir. Bu dövrdə onda yaradıcılı-
ğa güclü meyl oyanmışdır. Ədəbi ya-
radıcılığa 1907- ci ildə “ Ata və oğul” 
hekayəsi  ilə  başlamış,  “  Gilan  qızı”, 
“Şirinnaz”, “Kor kişinin arvadı”, “ Bir 
küçənin tarixi” və s. əsərlərində qadın 
azadlığını  təbliğ  etmiş,  yeniliklərlə 
köhnəliyin mübarizəsini əks etdirmiş-
dir. 
1908-ci  ildə  tənqidi  məqalələrlə 
çıxış  etmiş,  Oktyabr  sosialist  inqila-
bından  sonra  geniş  ictimai-pedaqoji 
fəaliyyətə  başlamışdır. Texnikum,  ib-
tidai və orta məktəblərdə Azərbaycan 
dili və ədəbiyyatının tədrisi ilə yanaşı, 
“  Kommunist”  qəzeti,  “Şərq  qadını” 
jurnalı redaksiyalarında və Azərbaycan 
Dövlət Nəşriyyatında işləmişdir. 1927-
ci ildən hekayələrini müntəzəm çap et-
dirmişdir.
Onun  hekayələri  toplu  halda  “ 
Yeni  həyat  yollarında”  (  1928),  “  İki 
həyat  arasında”  (  1934)  kitablarında 
nəşr  olunmuşdur.  Həyatının  son  on 
ilində ( 1927- 1937) yeni hekayələrlə 
yanaşı,  gənc  yazıçılara  kömək 
məqsədi, məsləhət və tövsiyələr təriqi 
ilə  ədəbiyyat  mövzusunda  tənqidi 
məqalələr yazmışdır.
Bu  dövrdə  o,  ədəbiyyat  dərnəyinə 
rəhbərlik  etmişdir.  “Bəhlul”  və  “ 
Kəlniyyət    jurnallarının  naşirlərindən 
biri  olmuş,  “İqbal”  qəzetinin  (1913- 
1914) baş redaktoru işləmişdir. 
Repressiyanın 
qurbanlarından 
olan  nasir,  tənqidçi  Seyid  Hüseyn 
cəza  tədbirləri  dövründə  (1937)  həbs 
edilmiş,  1938-ci  ilin  yanvarında 
güllələnmişdir.
Ə d ə b i y y a t
Seçilmiş əsərləri [Mətn] /
Seyid Hüseyn.- Bakı : Şərq- 
Qərb, 2006.- 328 s.
Gilan qızı [Mətn] /Seyid 
Hüseyn.- Bakı: Azərnəşr, 
1993.- 350 s.
Seyid Hüseyn [Mətn] //Cəlil 
Məmmədquluzadə ensik-
lopediyası.- Bakı, 2008.- 
S.256.
Seyid Hüseyn [Mətn] //XX 
əsr Azərbaycan yazıçıları: 
(ensiklopedik məlumat kita-
bı) .- Bak, 2004.- S.180.
 
Девушка из Гиляна [Текст] 
/Сеид Гусейн .- Баку: 
Азернешр, 1984.- 184 с.
История одной улицы 
[Текст] /Сеид Гусейн 
.- Баку: Гянджлик, 1979.- 
122 с.
Yazıçı

281
Milli ədəbiyyat 
120 
illiyi
XƏLİL İBRAHİM 
1892-1938
Xəlil  İbrahim  oğlu  İbrahimov  (Xəlil 
İbrahim)  1892-ci  ildə  Şuşada  sənətkar 
ailəsində  anadan  olmuşdur.  1907-ci  ildə 
atası  vəfat  etmiş,  xalça  toxuyan  ana-
sının  himayəsində  qalmışdır.  Şuşada 
Azərbaycan-rus  məktəbində,  Şuşa  və 
Bakı  realnı  məktəblərində  oxumuşdur. 
1909-1910-cu  illərdə  təqaüd  almadığın-
dan təhsili yarımçıq qalmış, 1911-ci ildən 
Sarıcalıda  Qasım  bəy  Zakirin  nəvələrinə 
evdə dərs demişdir. 1913-cü ildə “Səda” 
qəzetində dərc olunmuş “Kənd həyatından 
lövhələr” adlı ilk oçerkini də orada yaz-
mışdır. 
1912-1913-cü  illərdə  Bakıda  “Nəşri-
maarif”  Cəmiyyətinin  Əmircandakı 
məktəbində  müəllim  işləmişdir.  1913-
1915-ci  illərdə  “Səda”,  1915-1918-ci 
illərdə  “Açıq  söz”,  1916-1917-ci  illərdə 
“Doğru  söz”,  1912-1915-ci  illərdə  “İq-
bal”,  1915-ci  ildə  “Yeni  iqbal”,  1914-
1920-ci  illərdə  “Bəsirət”,  1918-1920-ci 
illərdə “Azərbaycan” qəzetlərində, 1914-
1917-ci illərdə “Tuti”, 1917-ci ildə “Qar-
daş  köməyi”  jurnallarında  ictimai-siyasi 
mövzuda  publisistik  məqalələri  və  bədii 
yazıları dərc edilmişdir. 
Birinci  Dünya  müharibəsi  illərində 
beynəlxalq  məsələlərə,  müharibənin 
dəhşətlərinə həsr olunmuş “Dəhşətli yan-
ğın  qarşısında”,  “Avropa  müharibəsi  nə 
qədər  baha  ilə  bitəcəkdir”,  “Alban  inqi-
labı”, “Kənd həyatından səhnələr” və bir 
sıra ictimai-siyasi, publisistik məqalələrlə 
çıxış etmişdir. 
X.İbrahim  1919-cu  ildə  yaradılmış 
Jurnalistlər və Ədiblər İttifaqının sədrinin 
müavini olmuşdur.
O,  Azərbaycanda  Sovet  hakimiyyəti 
qurulduqdan  sonra  bədii-publisistik 
fəaliyyətini  davam  etdirmiş,  “Kommu-
nist”, “Ədəbiyat”, “Kəndçi” qəzetlərində, 
“Maarif və mədəniyyət” jurnalında yazı-
ları dərc edilmişdir.
Xəlil  İbrahim  “Müsavat”  partiyası-
nın  üzvü,  onun  Şuşa  şəhər  özəyinin  ka-
tibi  olmuşdur.  O,  1920-1930-cu  illərdə 
gizli  fəaliyyət  göstərən  “Müsavat”ın 
sıralarında  Azərbaycanın  müstəqilliyi 
uğrunda  mübarizəsini  davam  etdirmiş, 
Məmmədəmin Rəsulzadənin yaxın silah-
daşı və məsləhətçilərindən olmuşdur.
Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin 
süqutundan  və  respublikada  kommu-
nist  rejimi  qurulduqdan  sonra  Xəlil  İb-
rahim  müxtəlif  vəzifələrdə  çalışmaqla 
Azərbaycan  xalqının  inkişafı  ilə  bağlı 
müxtəlif problemlər haqqında məqalələrlə 
qəzetlərdə çıxış etmişdir. 
Xəlil  İbrahim  AXC-nin  və  Müsavat 
partiyasının  qabaqcıl  xadimlərindən  ol-
duğu üçün 1923-cü ildə kommunist rejimi 
tərəfindən həbs olunur, bir qədər sonra gü-
nahı sübut olunmadığından azad olunur. 
Xəlil  İbrahimin  tərcüməçi  kimi 
Azərbaycan  ədəbiyyatı  qarşısında  xid-
mətləri  böyükdür.  O,  Şekspirin,  Şille-
rin, A.Tolstoyun  və  bir  sıra  başqa  Qərbi 
Avropa  və  rus  yazıçılarının  əsərlərini 
Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. 
Bütün  bu  illər  ərzində  Xəlil  İbrahim 
“ÇK”-nın  nəzarətində  olmuş,  1937-ci 
ilin  noyabr  ayında  “xalq  düşməni”  kimi 
həbs  olunmuş,  4  ay  sonra  Azərbaycan 
SSR  Xalq  Daxili  İşlər  Komissarlığının 
1938-ci il 11 mart tarixli qərarına əsasən 
güllələnmişdir. Stalinin ölümündən sonra 
Xəlil İbrahim bəraət almışdır.
 
Ə d ə b i y y a t
İbrahim, X. Daşdan keçən 
istiqlal [Mətn] /X.İbrahim .- 
Bakı : Yazıçı, 1993.- 140 s.
İbrahimova, S. Atam Xəlil 
İbrahimi aparan gecə 
ailəmizdə hər şey sona çatdı 
[Mətn]  /S.İbrahimova // 
Azərbaycan.- 2009.- 15 
sentyabr.- S.7.
İ n t e r n e t d ə
www.az.wikipedia.org
www.google.az
Yazıçı

282
Milli ədəbiyyat 
85 
illiyi
İSGƏNDƏR COŞQUN 
1927-1996
2012
İsgəndər 
Məhəmməd 
oğlu 
Hümmətov  1927-ci  ildə  Göyçay 
şəhərində  fəhlə  ailəsində  doğulub. 
Rayonda  orta  təhsil  aldıqdan  sonra  
Bakıda M.A.Əliyev adına Teatr İnsti-
tutunun  Teatrşünaslıq  fakültəsinə  da-
xil  olub.  1952-ci  ildə  isə  Moskvada 
M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun 
poeziya şöbəsinə qəbul olub, 1955-ci 
ildə oranı bitirib. 
Bir müddət Azərbaycan Mədəniyyət 
Nazirliyində redaktor vəzifəsində çalı-
şıb.  İ.Coşqun  1962-ci  ildən  M.Qorki 
adına Azərbaycan Dövlət Gənc Tama-
şaçılar  Teatrında  Ədəbi  hissə  müdiri 
işləyib. 
“Mavzoleydə” adlı ilk mətbu əsəri 
“Ədəbiyyat  və  incəsənət”  qəzetində 
çapdan çıxıb. S.Vurğunun “Komsomol 
poeması”  əsasında  yazdığı  pyesinə 
görə  Respublika  Lenin  Komsomolu 
mükafatı laureatı fəxri adına layiq gö-
rülüb. 
Müxtəlif  illərdə  “Gəmidə  söh-
bət”,  “Qığılcımlar”,  “Mən  atamı  dü-
şünərkən”,  “Nəğmə  dolu  ürək”  və 
s.  adlı  kitabları  çap  olunub.  “Bakı 
Komissarları”  pyesi  1986-cı  ildə  ta-
maşaya  qoyulub.  Tamaşaya  görə 
ona  Azərbaycan  Ali  Soveti  Rəyasət 
Heyətinin fəxri fərmanı verilib. 
Dramaturq,  naşir,  1954-cü  ildən 
Azərbaycan Yazıçılar  Birliyinin  üzvü 
olan  İsgəndər  Coşqun  1996-cı  il  de-
kabr ayının 10-da vəfat edib.
 
Ə d ə b i y y a t
Ana laylası [Mətn] /İsgəndər Coşqun .- Bakı : Gənclik, 1983.- 172 
s.
Ömür yolu [Mətn] /İsgəndər Coşqun .- Bakı : Yazıçı, 1987.- 130 s.
Səmədli, Ə. İsgəndər Coşqunla bağlı xatirələrim [Mətn] 
/Ə.Səmədli //Qobustan.- 2004.- №2(126).- S.52-52.
Uzaq ulduzlar [Mətn] /İsgəndər Coşqun .- Bakı : Yazıçı, 1978.- 
206 s.
Yazıçı

283
Xarici ədəbiyyat 
75 
illiyi
ƏBDÜLLƏTİF BƏNDƏROĞLU  
1937-2008
2012
Əbdüllətif  Bəndəroğlu  1937-ci 
ildə  Kərkük  vilayətinin  Tuz  Xurmati 
qəzasında anadan olmuşdur. Uzun illər 
boyu  İraq  Yazıçılar  birliyinin  idarə 
heyətinin üzvü, Türkman yazıçılarının 
rəhbəri olmuş Bəndəroğlunun ərəb və 
türkman dillərində 35 kitabı çap olu-
nub.
O, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin 
üzvü  (1994),  Bakı  Dövlət  Universi-
tetinin  fəxri  doktorudur.  Sərbəst  və 
heca  vəznlərində  şeirlər  yazan  şai-
rin  Azərbaycanda  “Qərənfil”  (1977), 
“Göylər  unutmuşdu  yağacağını” 
(1991),  “Yolun  sonunadək”  (2001) 
şeirlər  kitabı,  professor  Qəzənfər 
Paşayevlə  birgə  “Azərbaycan  folk-
lor  antologiyası”  (İraq-türkman  cildi) 
(1999) çap olunub.
Bağdadda  Azərbaycanla  bağlı 
ərəb  ölkələrində  “Azərbaycan  şeiri” 
(1971), “Çağdaş Azərbaycan şeirindən 
seçmələr”  (1974),  “Azərbaycan  şair-
ləri”  (1987),  Bəxtiyar  Vahabzadə 
“Seçilmiş  əsərləri”  (1989),  Nəbi 
Xəzrinin  “Seçilmiş  əsərləri”  (1989), 
“Azərbaycan hekayələri” (1991), Ka-
mil  Vəli  Nərimanoğlunun  “Xalqın 
sözü” (1991), Elçinin “On ildən sonra 
hekayələr”  (1996),  Qəzənfər  Paşaye-
vin  “Altı  il  Dəclə-Fərat  sahillərində” 
(1996) və s. kitabları çap etdirib.
Azərbaycanda  yaradıcılığı  diplom 
işləri  və  dissertasiyalar  səviyyəsində 
geniş 
araşdırılan 
Ə.Bəndəroğlu 
2001-ci  ildə  Milli  Elmlər  Akade-
miyasının  Nizami  Gəncəvi  adına 
Azərbaycan  Ədəbiyyatı  Muzeyində 
açılan “Azərbaycan-İraq ədəbiyyatı və 
Mədəniyyəti”ni əks etdirən daimi eks-
pozisiyada geniş yer alıb. 
Şair 2008-ci ildə vəfat edib.
Ə d ə b i y y a t
Çağdaş İraq şeirindən seçmələr [Mətn] /tərt. ed. 
Q. Paşayev, Ə.Bəndəroğlu.- Bakı : Elm, 2001.- 
108 s.
Göylər unutmuşdu yağacağını [Mətn]: [şeirlər 
və poemalar] /Əbdüllətif Bəndəroğlu.- Bakı : 
Yazıçı.- 127 s.
Qərənfil [Mətn] /Əbdüllətif Bəndəroğlu.- Bakı : 
Gənclik, 1977.- 141 s.
İraq yazıçısı

284
Tarixdə bu gün
1912
HACI ƏJDƏRBƏY MƏSCİDİ 
(GÖY MƏSCİD )
2012
Ötən  əsrin  əvvəllərində  neft  və 
milyonlar  səltənətinə  çevrilmiş  Bakı 
şəhəri  sürətlə  inkişaf  edirdi.  Bu  dövrdə 
cəmiyyətin  sosial-iqtisadi  həyatında  mü-
hüm rol oynayan məscid və mədrəsələrin 
də sayı artmaqda idi.
Əjdər bəy məscidi (Göy məscid) XIX 
əsrin  əvvəllərində  “İttifaq”  məscidinin 
yerində inşa edilmişdi. 1906-ci ildə Əjdər 
bəy Aşurbəyzadə  məscidin  yerini  30  ki-
loqram qızıla satın almışdı.
Tarixi  sənədlərdən  məlum  olur  ki, 
məscidin inşası 1912-ci ildə başa çatmış-
dır.  Məscid  mülki  mühəndis  Zivərbəy 
Əhmədbəyovun  layihəsi  əsasında  tikil-
mişdir. Günbəzi göy rəngdə olduğuna görə 
ona xalq arasında “Göy məscid” də deyilir. 
Bakının digər məscidlərindən fərqli olaraq 
bu  məsciddə  bütün  islam  məzhəblərinin 
nümayəndələri ibadət edirlər. Burada bü-
tün dini mərasim və bayramlar mütəşəkkil 
surətdə keçirilir.
  Hacı  Əjdərbəy  məscidinin  içərisində 
və  eləcə  də  bir  çox  yerində  Qurandan 
ayələr həkk olunmuşdur. Məscidin inter-
yeri  çox  nəfis  şəkildə  işlənib  və  nəbati 
ornamentlərlə  bəzədilmişdir.  Azərbay-
canda  şura  höküməti  qurulandan  1943-
cü  ilə  qədər  məscid  bağlı  olmuşdur. 
Uzun  müddət  məscid  at  saxlamaq  üçün 
istifadə  olunmuşdur.  Lakin  1943-cü  ildə 
İ.V.Stalin  Tehran  konfransına  gedərkən 
M.C.Bağırova təcili olaraq həmin məscidi 
boşaltdırıb camaatın istifadəsinə verməyi 
tapşırmışdır.  Çünki  bir  vaxtlar,  Stalin 
Bakıda  yaşayarkən  təqiblərdən  qaçıb  bu 
məsciddə gizlənmiş, canını xilas etmişdir.
Məscidin  1944-cü  ildə  Təzə  Pir 
məscidi  ilə  yanaşı  fəaliyyəti  bərpa  olun-
muşdur.  Hal-hazırda  məscidə  Hacı 
Səlimxan Ağalı oğlu rəhbərlik edir. Qaf-
qaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin sədri 
Hacı  Allahşükür  Paşazadənin  köməkliyi 
və Hacı Səlimxanın dəstəyi ilə məsciddə 
yenidənqurma işləri görülmüşdür.
Ötən  əsrin  əvvəllərində,  1912-1913-
cü  illərdə  tanınmış  xeyriyyəçi  Hacı 
Əjdərbəy  Aşurbəyov    tərəfindən  Bakı 
şəhərində  tikilib  istifadəyə  verilmiş 
məscid Azərbaycanda mötəbər dini ibadət 
mərkəzlərindən  biridir.  Bu  müqəddəs 
məbəd  müsəlmanların  birliyinin  rəmzi 
kimi əvvəllər “İttifaq” məscidi adı ilə ta-
nınmışdır. 
Sonradan  Əjdərbəy  məscidi  adlandı-
rılan  və  Bakının  memarlıq  incilərindən 
sayılan  bu  tarixi-mədəni  abidənin 
əsaslı  təmirinin,  bərpasının  və  aparılan 
yenidənqurma  işlərinin  tamamlanmasını 
təmin etmək məqsədi ilə 25 may 2010-cu 
ildə  Bakı  şəhərində  yerləşən  “Əjdərbəy 
məscidinin  bərpası  ilə  əlaqədar  tədbirlər 
haqqında” Azərbaycan Respublikası Pre-
zidenti sərəncam vermişdir.
Bu məscidin fondundan hər ay onlarla 
imkansız  ailəyə  yardım  göstərilir.  Əjdər 
bəyin  qız  nəvəsi  Əsli  xanıma  da  yardım 
etmək unudulmur.
Məscidin nəzdində dini təhsil də verilir. 
Burada ərəb və ingilis dilləri öyrədilməklə 
yanaşı, Quranın oxunması da öyrədilir.
Məscidin  qapısının  üstündə  Merac 
ayəsi kitabəyə salınmışdır. Digər kitabədə 
isə məscidi inşa etdirənin adı həkk olun-
muşdur: “Ər vağirul şərif Hacı Əjdər bəy 
ibn  İbrahimbəy  ibn  mərhum  Musabəy 
Aşurzadə  (1275-1345)”.  Hacı  Əjdər  bəy 
İbrahimbəyov  məscidin  girişində  dəfn 
edilib. 
Ə d ə b i y y a t
Azərbaycan incəsənəti 
[Mətn] : Təsviri sənət, 
dekorativ tətbiqi sənət, 
memarlıq: [Göy məscid] 
.- Bakı: Litterpress nəşriyyat 
evi, 2010.- S.104.
Hacı Əjdərbəy məscidi 
[Mətn] //Azərbaycan 
Respublikası məscidlərinin 
ensiklopediyası.- Bakı, 
2001.- S.54.
Həsənoğlu, H. Azərbaycanın 
dini-tarixi abidələri, 
ziyarətgahları, seyidləri, 
övliyaları [Mətn] / Həşim 
Həsənoğlu; red. Hacı Vasim 
Məmmədəliyev.- Bakı : 
Nasir, 2005.- 584 s.

285
Tarixdə bu gün
100 
illiyi
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT SİRKİ 
1912
2012
Azərbaycanda  qədim  zamanlardan 
çövkən,  atsürmə  yarışları,  güləş  və  s. 
oyunlar,  eləcə  də  meydan  tamaşaları 
(kəndirbazlıq)  mövcud  olmuşdur.  Xalq 
şənlikləri  və  bayramlarda  təşkil  olunan, 
eləcə  də  ayin  və  mərasimlərlə  bağlı  ta-
maşalarda,  dərvişlərin  göstərdikləri  ov-
sunlarda,  məzhəkəçilərin  oynadığı  sati-
rik  səhnəciklərdə  sirk  sənətinin  bir  çox 
elementlərinə rast gəlinir.
Azərbaycanda  ilk  stasionar  sirk-
heyvanxana  XIX  əsrin  90-cı  illərində 
açılmışdır. Bakıda birinci sirk 1912-ci ildə 
açılmış, 1914-cü ildə kinoteatr avadanlığı 
ilə təchiz edilmişdir. 1916-cı ildə dağıdıl-
mış  sirk  binasının  yerində  Birja  (indiki 
Ü.Hacıbəyov) küçəsində yeni sirk binası 
inşa  edilmişdi.  1924-cü  ilin  dekabrında 
yanğın  nəticəsində  bina  dağılmış,  onun 
yerində yeni sirk binası tikilmişdir.
Azərbaycanda  Sovet  hakimiyyəti  qu-
rulduqdan  sonra  1920-ci  ildə  pərakəndə 
fəaliyyət  göstərən  sirk  artistləri  vahid 
qrupda birləşmişlər. 1938-ci ildə Mikayıl 
Cəbrayılov  respublikada  ilk  dəfə  olaraq 
“Sirk səhnədə” estrada proqramını hazır-
lamışdır.
1939-1945-ci  illərdə  Azərbaycan 
sirk  artistləri  ordu  hissələrində,  neft 
mədənlərində, fabrik və zavodlarda, hərbi 
xəstəxanalarda çıxışlar etmişlər.
1945-ci  ildə  Azərbaycan  sirk  kollek-
tivi  yaradılmışdı.  Kollektivin  özəyini 
Bakı  sirkinin  filialı,  Azərbaycan  Dövlət 
Estradasının  artistləri,  bədii  özfəaliyyət 
kollektivləri və dərnəklərinin iştirakçıları 
təşkil etmişlər. Azərbaycan sirk kollektivi-
nin ilk proqramı SSRİ Xalq artisti Üzeyir 
Hacıbəyov,  Azərbaycanın  Xalq  artistləri 
Soltan Dadaşov (rejissor), Səid Rüstəmov 
(bəstəkar), Əminə Dilbazi (baletmeyster), 
Azərbaycan  Xalq  rəssamı  Sergey  Mitro-
fanoviç Yefimenko və başqalarının iştira-
kı  ilə  yaradılmışdır.  “Azərbaycan  toyu” 
adlanan bu proqram 1946-cı ildə Bakıda 
və Moskvada, sonra isə keçmiş SSRİ-nin 
başqa şəhərlərində göstərilmiş və 1951-ci 
ilədək repertuardan düşməmişdir.
1950-ci  illərin  əvvəllərində  M.Cəbra 
yılov  sirk  proqramını  yeniləşdirmişdir. 
Milli rəqslər yeni quruluşda hazırlanmış, 
ona yeni musiqi tərtibatı və bədii tərtibat 
verilmişdir.
 1987-ci ildə “Azərbaycan işıqları” adlı 
tamaşası ilə yeni Azərbaycan sirk kollek-
tivi yaradılmışdı.
Azərbaycan  sirk  ustaları  müxtəlif 
proqramlarla  xarici  ölkələrin  bir  sıra 
şəhərlərində  çıxışlar  edirdilər.  Görkəmli 
sirk  ustası  Xosrov Abdullayev  dünyanın 
48 ölkəsində qastrollarda olmuş, onun çı-
xışları xarici ölkə tamaşaçıları tərəfindən 
rəğbətlə  qarşılanmışdır.  1967-ci  il  de-
kabr  ayının  27-də  Bakı  sirkinin  yeni  bi-
nasının təntənəli açılışı olmuşdur. Burada 
müxtəlif  vaxtlarda  görkəmli  sirk  ustaları 
Emil  Teodoroviç  Kio,  İqor  Emilyeviç 
Kio, V.Filatov, Vladimir və Yuri Durovlar, 
İrina  Buqrimova, V.Doveyko  və  b.  çıxış 
etmişlər. Azərbaycan sirkində Azərbaycan 
Respublikasının Xalq artisti, ekvilibrist və 
heyvan təlimçisi Tofiq Axundov, əməkdar 
artistlərdən musiqi ekssentriki Ə.Əsgərov, 
illüziyaçı L.Abdullayeva, həmçinin “Qa-
rışıq  ekzotik  heyvanlar  qrupu”  attrak-
sionunun  rəhbəri  Cəmilə  Şirvani,  hava 
gimnastları R.Nəzirov və F.Nəzirov, hava 
gimnastı  və  heyvan  təlimçisi  İ.İsrafilov 
A.Rzayevin rəhbərliyi ilə aktyorlar qrupu 
və b. fəaliyyət göstərmişlər.