Redaksiya heyəTİ: Baş redaktor: K. M. Tahirov

Ə d ə b i y y a t
Alçalar gül açanda [Mətn]: 
povest, hekayələr, pyeslər 
/Q.Rəsulov.- Bakı: Yazıçı, 
1991.- 295 s.
Əhmədov, T. Qeybulla 
Rəsulov [Mətn] /T.Əhmədov 
//XX əsr Azərbaycan yazıçı-
ları: ensiklopedik məlumat 
kitabı.- Bakı, 2004.- S. 489.
İ n t e r n e t d ə
www.az.wikipedia.org
18
Dramaturq

67
Milli ədəbiyyat 
140 
illiyi
MƏMMƏD SƏİD ORDUBADİ  
1872- 1950
MART
Məmməd Səid Hacağa oğlu Ordu-
badi 1872-ci il mart ayının 24-də Nax-
çıvan MR-in Ordubad şəhərində ana-
dan olmuşdur. İlk təhsilini mədrəsədə 
almışdır. O, mədrəsədə oxuyarkən şeir 
yazmağa başlamışdır. İlk şeiri 1903-cü 
ildə “Şərqi-rus” qəzetində çap edilmiş-
dir. Gənc şair 1905-ci ildən başlayaraq 
mətbuatda  fəal  çıxış  etmiş,  müxtəlif 
mövzularda  şeirlər,  felyetonlar  yaz-
mışdır. Onun satirik şeirlərindən ibarət 
ilk  kitabı  1906-cı  ildə  nəşr  olunmuş-
dur.
M.S.Ordubadi satirik əsərləri ilə çar 
hakimiyyətini tənqid etdiyi üçün 1913-
cü  ildə  həbs  edilib,  Azərbaycandan 
Saritsına  (indiki  Volqoqrad)  sürgün 
olunur. Şair sürgündə olarkən bir çox 
inqilabçılarla yaxından tanış olur.
O, 1918-ci ildə Saritsında ordu sı-
ralarında  xidmət  edir.  1920-ci  ildə 
Bakıya gəlir. Burada bir neçə qəzet və 
jurnalın redaktoru olur.
M.S.Ordubadi 1930-cu illərdən baş-
layaraq böyük əsərlər üzərində işləyir, 
bir-birinin ardınca “Dumanlı Təbriz”, 
“Gizli  Bakı”,  “Döyüşən  şəhər”,  “Qı-
lınc və qələm” adlı tarixi romanlarını 
yazır.
M.S.Ordubadi  bir  sıra  librettola-
rın  da  müəllifidir.  O,  Ü.Hacıbəylinin 
“Koroğlu”,  Müslüm  Maqomaye-
vin  “Nərgiz”,  Ə.Bədəlbəylinin  “Ni-
zami” 
operalarına, 
F.Əmirovun 
“Ürəkaçanlar”,  S.Rüstəmovun  “Beş 
manatlıq gəlin” musiqili komediyala-
rına libretto yazmışdır.
O,  eyni  zamanda  A.S.Puşkinin 
“Bağçasaray  fontanı”,  “Boris  Qodu-
nov”,  Demyan  Bednının  “Ziynətin 
andı”əsərlərini  Azərbaycan  dilinə 
tərcümə etmişdir.
1938-ci  ildə  Moskvada  keçirilən 
Azərbaycan İncəsənəti Ongünlüyündə 
iştirak  etmişdir. Azərbaycan  SSR Ali 
Sovetinin (I-III çağırış) deputatı və Ali 
Sovetin sədri (1938) seçilmişdir. 
Ədəbiyyatın  inkişafı  yolunda 
xidmətlərinə  görə  Lenin  ordeni,  Qır-
mızı  Əmək  Bayrağı,  “Şərəf  nişanı” 
ordenləri və medallarla təltif edilmiş-
dir. 1938-ci ildə ona Azərbaycan SSR-
in Əməkdar incəsənət xadimi adı ve-
rilmişdir.
1950-ci  il  may  ayının  1-də  Bakı-
da vəfat etmiş, Fəxri Xiyabanda dəfn 
olunmuşdur. Xatirəsini əbədiləşdirmək 
üçün kitabxana, küçə, bir sıra idarə və 
müəssisəyə onun adı verilmişdir. Nax-
çıvanda  büstü  qoyulmuş,  Bakıda  və 
Ordubadda ev-muzeyi yaradılmışdır.
Ə d ə b i y y a t
Əsərləri [Mətn]: 8 cilddə /
Məmməd Səid Ordubadi.- 
Bakı: Azərnəşr, 1964-1967.
Gizli Bakı [Mətn] /Məmməd 
Səid Ordubadi.- Bakı: 
Azərnəşr, 1972.- 295 s.
Qılınc və qələm [Mətn] /
Məmməd Səid Ordubadi.- 
Bakı: Azərnəşr, 1983.- 664 
s.
24
Yazıçı

68
Xarici ədəbiyyat 
90 
illiyi
FƏTHİ XOŞGİNABİ 
1922-1989
MART
Həmzə  Fəthi  Əli  oğlu  Xoşgi-
nabi  1922-ci  il  mart  ayının  22-də 
Təbriz  şəhərinin  100  kilometrliyində 
yerləşən Xoşginab qəsəbəsində kəndli 
ailəsində anadan olmuşdur. İlk təhsilini 
mədrəsədə  alan  Həmzə  Fəthi  1  il 
məktəbdə təhsil aldıqdan sonra on beş 
yaşında ailənin ağır vəziyyəti üzündən 
doğma yurdu tərk edib, İranın müxtəlif 
şəhərlərində fəhləlik etmişdir.
Ədəbi fəaliyyətinə gənc yaşlarından 
başlamışdır. 1941-ci ildən etibarən şeir 
və  məqalələri  dövri  mətbuatda  dərc 
olunmağa başlamışdır.
1941-1946-cı illərdə Cənubi Azər-
baycanda  milli  hərəkat  dövründə 
Xoşginabi  Azərbaycan  Demok-
rat  Partiyasının  fəal  üzvü  kimi  Gü-
ney  Azərbaycanın  bir  sıra  şəhər  və 
kəndlərində inqilab ideyalarını təbliğ 
etmiş,  yerli  təşkilatların  yaradılma-
sında,  partiyaya  yeni  üzvlərin  cəlb 
edilməsində mühüm rol oynamışdır. 
  1945-1946-cı  illərdəki  inqilabi 
hərəkat  Xoşginabinin  də  yaradıcılı-
ğında  yeni  bir  mərhələnin  başlanğıcı 
olmuşdur.
Milli hökumətin süqutundan sonra 
Azərbaycana  siyasi  mühacirət  edən 
Həmzə  Fəthi  Bakıda  “Azərbaycan” 
qəzetində  məsul  redaktor  vəzifəsində 
çalışmışdır.  1956-1958-ci  illərdə 
Moskvada Ali  Ədəbiyyat  kurslarında 
təhsil  aldıqdan  sonra  Bolqarıstanda, 
Tacikistanda  fəaliyyət  göstərmişdir. 
1969-cu ildə Moskvaya qayıdaraq öm-
rünün sonunadək SSRİ Elmlər Akade-
miyası  Şərqşünaslıq  İnstitutunda  baş 
elmi işçi vəzifəsində çalışmış və ədəbi 
fəaliyyətini də davam etdirmişdir. 
1989-cu  ildə  Moskvada  vəfat  et-
mişdir. Bakıda dəfn olunmuşdur.
 Bakıdakı küçələrdən biri onun adı-
nı daşıyır.
Ə d ə b i y y a t
Cənubi Azərbaycan Anto-
logiyası [Mətn]: 4 cilddə.- 
Bakı, 1988.- C. 3
Ata; İki qardaş [Mətn] /
Həmzə Fəthi Xoşginabi.- 
Bakı: Yazıçı, 1989.- 288 s.
XX əsr Cənubi Azərbaycan 
ədəbiyyatında demokratik 
ideyalar : (1900-1985-ci 
illər) [Mətn] : məqalələr 
məcmuəsi.- Bakı, 1990.
İ n t e r n e t d ə
www.az.wikipedia.org
www.google.az
22
Nasir

69
Xarici ədəbiyyat 
130 
illiyi
ÇUKOVSKİ KORNEY 
İVANOVİÇ 
1882-1969
MART
Korney İvanoviç Çukovski (əsil adı 
və familiyası Nikolay Vasilyeviç) Kor-
neyçukov 1882-ci il mart ayının 31-də 
Peterburqda anadan olmuşdur.
 5-ci sinifə qədər Odessa gimnazi-
yasında  təhsil  alan  Çukovskini  aşağı 
təbəqədən  olduğu  üçün  məktəbdən 
çıxardırlar. Bundan sonra o, müstəqil 
yolla  təhsil  almışdır.  1901-ci  ildən 
jurnalistliyə  başlamış,  əsasən  rus  ya-
zıçıları  haqqında  oçerklər  yazmışdır. 
1916-cı  ildə  Maksim  Qorki  Çukovs-
kini  “Parus”  nəşriyyatına  işə  dəvət 
etmiş, uşaqlar üçün yazmağı məsləhət 
görmüşdür.
  Çukovskinin  1923-cü  ildə  yazdı-
ğı  “Moydodır”,  1924-cü  ildə  yazdığı 
“Milçək-vizilçək”, 1925-ci ildə yazdı-
ğı “Barmaley”, 1929-cu ildə çap olu-
nan  “Aybolit”  və  s.  əsərləri  rus  uşaq 
ədəbiyyatının  qızıl  fonduna  daxil  ol-
muşdur.
“Nekrasovun 
sənətkarlığı”, 
“Müasirlər”, “ Çexov haqqında” və s. 
əsərləri, bir sıra tərcümələri vardır.
1957-ci ildə filologiya elmləri dok-
toru,  1962-ci  ildən  Oksford  Univer-
sitetinin  fəxri  doktoru,  1962-ci  ildə 
Lenin  mükafatı  laureatı  adına  layiq 
görülmüş,  orden  və  medallarla  təltif 
edilmişdir.
Çukovski  Korney  İvanoviç  1969-
cu il oktyabr ayının 28-də Moskvada 
vəfat etmişdir.
İ n t e r n e t d ə
www.az.wikipedia.org
www.google.az
31
Rus yazıçısı

70
Tarixdə bu gün
20 
illiyi
AZƏRBAYCANIN BMT-yə  
QƏBUL OLUNMASI
1992
MART
1991-ci  il  oktyabr  ayının  29-da 
Azərbaycan  Respublikasının  Ali  Soveti 
Azərbaycanın  müstəqilliyinin  tanınması 
xahişi ilə BMT-yə müraciət qəbul edib.
BMT-nin Baş Assambleyası sovet res-
publikalarının təşkilata qəbulu məsələsini 
dekabrda  müzakirəyə  çıxarsa  da,  həmin 
vaxt  yalnız  üç  Baltikyanı  respublika 
üzvlüyə qəbul edilmişdi. 
Azərbaycanın  və  keçmiş  SSRİ-nin 
digər  respublikalarının  BMT-  yə  qəbulu 
1992-ci il martın 2-də gerçəkləşmişdir.
1992-ci il mayın 6-da isə Azərbaycanın 
BMT  nəzdində  Daimi  Nümayəndəliyi 
açılmışdır. 
Azərbaycan BMT ilə əməkdaşlığın ilk 
günündən başlayaraq BMT platformasın-
dan  beynəlxalq  ictimaiyyətin  diqqətini 
Ermənistan-Azərbaycan 
münaqişəsinə 
cəlb etməyə və BMT-nin potensial imkan-
larından  yararlanaraq  sülh  sazişinin  əldə 
olunmasına çalışmışdır. 
Qeyd  edək  ki,  Birləşmiş  Millətlər 
Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü 
ildə 822, 853, 874, 884 saylı Azərbaycan 
Respublikasının  ərazi  bütövlüyünün  ta-
nınmasına  və  işğal  olunmuş Azərbaycan 
ərazilərinin  qeyd-şərtsiz  azad  edilməsinə 
dair  4  qətnamə  qəbul  edib.  Hazırda 
Azərbaycan  BMT-nin  bir  çox  xüsusi 
qurum  və  orqanları  ilə  fəal  və  səmərəli 
əməkdaşlıq  edir.  Bu  sırada  BMT-nin 
İnkişaf  Proqramı  (BMTİP),  BMT-nin 
Qaçqınlar  üzrə  Ali  Komissarı,  BMT-nin 
Uşaq  Fondu,  BMT-nin  Təhsil,  Elm  və 
Mədəniyyət  Təşkilatı,  Sənaye  İnkişaf 
Təşkilatı, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, 
BMT-nin  Qadınlar  Fondu,  Atom  Ener-
jisi  üzrə  Beynəlxalq Agentlik,  Nüvə  Sı-
naqlarının  Hərtərəfli  Qadağan  olunması 
haqqında  Müqavilə  Təşkilatı  və  s.  qeyd 
etmək olar.
1992-1996-cı illər ərzində BMT-nin TŞ-
nın sədri və BMT Baş Katibi Azərbaycan 
Respublikasının ərazi bütövlüyünü, suve-
renliyini təsdiqləyən və münaqişənin sülh 
yolu  ilə  həll  olunmasına yönələn ATƏT-
in Minsk Qrupunun səylərini dəstəkləyən 
münaqişə üzrə bir sıra bəyanatlarla çıxış 
etmişdir.  1996-cı  ildən  başlayaraq  BMT 
Baş Assambleyası “BMT və ATƏT arasın-
da  əməkdaşlıq  haqqında”  Qətnaməsində 
Azərbaycan Respublikasının ərazi bütöv-
lüyünü təsdiqləyir. 
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 
1994-cü  ildə  BMT  Baş  Məclisinin 
49-cu  sessiyasında  çıxışı  Azərbaycan 
həqiqətlərinin  BMT  səviyyəsində  dün-
yaya  çatdırılması  baxımından  mühüm 
hadisələrdən  biri  kimi  yadda  qalmışdır. 
Bu  siyasəti  davam  etdirən  Prezident  İl-
ham  Əliyev  də  BMT  tribunası  vasitəsilə 
Azərbaycan  həqiqətlərini  dünyaya  çat-
dırır.  Prezident  İlham  Əliyev  BMT  Baş 
Məclisinin 59-cu sessiyasındakı çıxışında 
sülhün  qorunması  və  münaqişələrin  ara-
dan  qaldırılması  istiqamətində  BMT-nin 
rolunun  artırılmasının  vacibliyini  vurğu-
lamışdır.
Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qa-
rabağ  münaqişəsi  ilə  əlaqədar  BMT-də 
sənədlərin  qəbul  olunması  ölkəmizin 
uğurlarından  biridir.  Lakin  buna  baxma-
yaraq  BMT  TŞ-nın  Ermənistan  ordusu-
nun Azərbaycan  ərazilərindən  çıxarılma-
sına  dair  qətnamələri  bu  günədək  yerinə 
yetirilmir. 
Ə d ə b i y y a t
Azərbaycan BMT ailəsində 
[Mətn] / Azərbaycan Res-
publikası Prezidentinin Ka-
tibliyi.- Bakı, 2000.- 342 s.
Elmanoğlu S. Azərbaycanın 
milli maraqlarının etibarlı 
qorunduğu tribuna [Mətn]: 
Azərbaycanın BMT-yə 
tamhüquqlu üzvlüyündən 
15 il keçir /S.Elmanoğlu // 
Azərbaycan.- 2007.- 3 mart.- 
S.6.
 Məlikova N. BMT struk-
turlarında Azərbaycan diplo-
matiyasının xüsusiyyətləri 
[Mətn] /N.Məlikova; AMEA 
İnsan Hüquqları İnstitutu.- 
Bakı: Elm, 2007.- 147 s.
İ n t e r n e t d ə
www.az.wikipedia.org
www.google.az
2

71
Tarixdə bu gün
BEYNƏLXALQ QADINLAR GÜNÜ
1910
MART
8  Mart  Beynəlxalq  Qadınlar  Günü  – 
iqtisadi-ictimai  və  siyasi  bərabərlik  uğ-
runda  mübarizədə  qadınların  Beynəlxalq 
Həmrəylik günüdür. Beynəlxalq qadınlar 
gününün bayram edilməsi Klara Setkinin 
təklifi  ilə  1910-cu  ildə  sosialist  qadınla-
rın  2-ci  Beynəlxalq  Konfransında  qərara 
alınmışdır.  İlk  dəfə  1911-ci  ildə  Alma-
niya,  Avstriya,  İsveç  və  Danimarkada 
keçirilmişdir.  Rusiyada  1913-cü  ildən, 
Azərbaycanda isə 1917-ci ildən qeyd edil-
mişdi. 1914-cü ilədək Beynəlxalq qadınlar 
günü martın müxtəlif günlərində keçirilir-
di. Beynəlxalq qadınlar gününün 8 martda 
keçirilməsi  Avstriya,  Macarıstan,  Alma-
niya, Niderland, Rusiya, ABŞ, İsveçrə və 
s.  ölkə  qadınlarının  öz  həmrəylik  günü-
nü  məhz  bu  tarixdə  qeyd  edəndən  sonra 
ənənə halını aldı.
Türk  etnoslarında,  Azərbaycanda  – 
Oğuz ellərində qadın, ana müqəddəs sayıl-
mış, ona böyük ehtiram göstərilmişdir. Ana 
haqqı tanrı haqqına bərabər tutulmuşdur. 
Uzaq səfərdən yurda dönən oğul əvvəlcə 
anasına  təzim  edib  görüşməli,  sonra  isə 
atasına yaxınlaşmalı idi. Azərbaycan qadı-
nı qəhrəmanlıq göstərmiş, hökmranlıq et-
miş, diplomat kimi fəaliyyət göstərmişdir. 
Massaget hökmdarı Tomris torpaqlarımıza 
qəsbkar yürüş etmiş Əhəməni hökmdarı II 
Kiri məğlub etmişdir. Eradan əvvəl 65-66-
cı  illərdə  Azərbaycana  hücum  etmiş  ro-
malılar döyüşdə həlak olanların içərisində 
cəngavər geyimi olan çoxlu qadın meyiti 
görərək  heyrətə  gəlmişdilər.  Ağqoyunlu 
hökmdarı Uzun Həsənin anası Sara xatın 
qonşu dövlətlərin hökmdarı ilə danışıqlar 
aparmış, siyasət və diplomatiya meydanın-
da onlara qalib gəlmişdir. İgid Tuti Bikə 
Dərbəndi hiylə ilə tutmaq istəyən qardaşı-
nın kələyinə inanmamış, şəhəri mərdliklə 
müdafiə edərək əri Fətəli xana sadiq qal-
mışdır. Bu gün Azərbaycanın birinci xa-
nımı, Heydər Əliyev fondunun prezidenti, 
YUNESKO-nun  xoşməramlı  səfiri  Meh-
riban xanım Əliyeva beynəlxalq miqyaslı 
ictimai-siyasi xadim, təhsil və mədəniyyət 
təəssübkeşi kimi fəaliyyət göstərir. 
İkinci  Dünya  müharibəsindən  son-
ra  gender  hüquqları  problemi  (cinslərin 
bərabərliyi)  aktual  əhəmiyyət  kəsb  etdi. 
Qadınların  kişilərlə  hüquq  bərabərliyi 
BMT-nin  nizamnaməsində  təsbit  olun-
maqla  beynəlxalq  hüquqi  normaya  çev-
rildi. BMT-nin Baş Məclisi 1979-cu ildə 
“Qadın  Konvensiyası”  adlı  sənədi  qəbul 
etdi. Azərbaycan  1995-ci  ildə  bu  sənədi 
ratifikasiya etdi.
Azərbaycan  qadını  azadlıq  əldə 
etdikdən sonra sürətlə özü də inkişaf et-
miş  və  cəmiyyətin  də  inkişaf  etməsinin 
səbəbkarı,  fəal  iştirakçısı  olmuşdur.  Ona 
görə də bu gün müstəqil Azərbaycan qa-
dınlarının  problemi  ondan  ibarətdir  ki, 
onlara daha çox qayğı göstərilsin və onla-
rın qüvvəsindən daha da səmərəli istifadə 
etmək mümkün olsun.
Tarixi  sınaqlardan  alnıaçıq,  üzüağ  çı-
xan Azərbaycan  qadını  bu  gün  müstəqil 
respublikamızda  demokratik  cəmiyyətin 
aparıcı üzvü kimi çıxış edir.
Bu  gün  Azərbaycan  qadını  doğma 
torpaqlarımızın  bir  qisminin  işğal  altın-
da  olduğu  indiki  dövrdə  gəncləri  vətənə 
sədaqət  ruhunda  tərbiyə  edərək,  onla-
rı  xalqa,  cəmiyyətə  layiqli  övlad  kimi 
yetişdirmək sahəsində üzərinə düşən ağır 
işi şərəflə yerinə yetirir.
Ə d ə b i y y a t
Adın şərəflidir sənin ey qa-
dın [Mətn]: (8 Mart qadın-
lar bayramı münasibətilə) //
Xalq qəzeti.-2006.-8 mart.- 
S.3.
Bayramova, X. Azərbaycan 
qadını ağlı və zəkasıyla 
xalqımızı həmişə ucaldıb 
[Mətn] /X.Bayramova //
Xalq qəzeti.-2006.-8 mart 
.-S.3.
Əliyev, İ. Beynəlxalq Qa-
dınlar günü münasibətilə 
Azərbaycan qadınlarına 
təbrik [Mətn] /İ.Əliyev //
Azərbaycan.-2006.- 8 mart.-
S.1.
Торжественная 
церемония во дворце 
“Республика” 
посвященная 
Международному 
женскому дню – 8 Марта 
[Текст] //Бакинский 
рабочий.-2001.-10 марта 
.- С.1-2.
8

72
Tarixdə bu gün
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI 
MİLLİ MƏCLİSİNİN KİTABXANASI
1995
MART
Azərbaycan Respublikasının Parla-
ment kitabxanası Milli Məclisin qərarı 
ilə 12 may 1995-ci ildə yaradılmışdır.
Milli  Məclisin  kitabxanası-19 
mart  1997-ci  ildən  fəaliyyət  göstərir. 
Bu  kitabxana  Türkiyə  Böyük  Millət 
Məclisinin  Azərbaycan  Respublikası 
Milli  Məclisinə  bir  hədiyyəsidir.  Bü-
tün  inventar  və  avadanlıqları,  kitab 
rəfləri, oxucu stolları və kompyuterləri 
Türkiyə Böyük Millət Məclisi hədiyyə 
etmişdir.
Kitabxananın  kitab  fondu  6600 
nüsxə  kitab  və  kitabçadan  ibarətdir. 
Bunlardan  3500  nüsxə  Azərbaycan 
dilində,  2200  nüsxə  rus  dilində  olan 
çap  məhsullarıdır.  Kitab  fondu-
nun  komplektləşdirilməsi  məcburi 
nüsxələr  və  yeni  ədəbiyyatın  alın-
ması  yolu  ilə  aparılır.  Kitabxana  cari 
ildə 42 adda dövri mətbuata, 77 adda 
jurnala  abunə  olmuşdur  ki,  bütün  bu 
çap məhsulları oxucuların istifadəsinə 
verilmişdir. Kitabxana fondunun 80%-
ni  hüquqi  ədəbiyyat,  qanunvericilik 
aktları,  sorğu  ədəbiyyatı  təşkil  edir. 
Bundan başqa kitabxananın fondunda 
bədii ədəbiyyat da öz əksini tapmışdır. 
Kitab fondu elm sahələri üzrə düzül-
müşdür.
Parlament  kitabxanası  Milli  Məc-
lisin  rəhbərliyinə,  millət  vəkillərinə, 
aparatın 
əməkdaşlarına 
xidmət 
göstərir. Kitabxanaya daxil olan oxucu 
sorğuları araşdırılır və operativ şəkildə 
öz  həllini  tapır.  Kitabxana  il  ərzində 
1000-1200  oxucu  sorğusu  ödəyir. 
Əlamətdar hadisələrlə əlaqədar burada 
tez-tez  kitab  sərgiləri,  stendlər  təşkil 
olunur.
Kitabxana  İnternet  şəbəkəsinə  qo-
şulmuşdur. Bu məqsədlə oxucu zalın-
da  kompyuterlər  onların  istifadəsinə 
verilmişdir .
Parlament  kitabxanası  öz  xarici 
əlaqələrini daima genişləndirir. Belə ki, 
MDB  respublikaları  parlament  kitab-
xana müdirlərinin 2000-ci il may ayın-
da Sankt-Peterburq şəhərində keçirilən 
konfransında MDB Parlamentlər arası 
Assambleyasının  rəhbərliyinə  “MDB 
dövlətləri parlament kitabxanaları ara-
sında informasiya kitab mübadiləsinin 
təmini”  üçün  müraciət  imzalamış-
lar.  Bu  məqsədlə  MDB  dövlətlərinin 
parlament  kitabxanaları  arasında 
rəsmi  sənədlərin,  kitab  və  digər  çap 
məhsullarının  mübadiləsi  üçün  koor-
dinasiya mərkəzi yaradılmışdır. 
Parlament  Kitabxanası  Rusiya  Fe-
derasiyasının  Duma  kitabxanası,  Uk-
rayna, Belorus, Moldova, Qazaxıstan, 
Tacikistan respublikalarının parlament 
kitabxanaları  ilə  rəsmi  sənədlərin  və 
çap  əsərlərinin  mübadiləsini  həyata 
keçirir.
Ə d ə b i y y a t
Baxşəliyev, Z. Azərbaycan 
Parlament Kitabxanası 
[Mətn]: yaranma ta¬rixi 
və müasir vəziyyəti /Zöhrab 
Baxşəliyev //Kitabxana-
şünaslıq və Biblioqrafiya: 
Elmi-nə¬zəri jurnal.- 2003.- 
№ 1.- S.10-19.
İ n t e r n e t d ə
www.az.wikipedia.org
www.azeritest.com
19

73
Tarixdə bu gün
AZƏRBAYCANLILARIN 
SOYQIRIMI GÜNÜ 
1918
MART
Azərbaycanda  martın  31-i  Azərbaycanlıların 
Soyqırımı  Günü  qeyd  edilir.  Azərbaycanlıların 
soyqırımı  ermənilərin  əli  ilə  müxtəlif  xalqlar 
tərəfindən azərbaycanlılara qarşı aparılan bir qəddar 
siyasətdir.  Soyqırım  siyasətini  həyata  keçirmək 
üçün XIX-XX əsrlər ərzində öz dövlətlərinə malik 
olmayan ermənilər “Böyük Ermənistan” dövlətini 
yaratmaq  üçün  Rusiyanın  imperiya  siyasətindən 
alət kimi istifadə etmişdilər. 
Azərbaycanlılara  qarşı  iki  əsr  davam  edən 
soyqırım  düşünülmüş  şəkildə  həyata  keçirilmiş, 
genişmiqyaslı  qanlı  aksiya  nəticəsində  yüzlərlə 
yaşayış  məntəqəsini  yerlə-yeksan  edib,  minlərlə 
azərbaycanlını böyük qəddarlıqla qətlə yetirmişlər. 
Ermənilərin  Azərbaycana  qarşı  uzun  illər  boyu 
apardığı  ardıcıl  etnik  təmizləmə,  soyqırım  və 
təcavüzü  nəticəsində  minlərlə  insan  evindən-
obasından didərgin düşmüşdur.
Ötən əsrdə dörd dəfə - 1905-1906, 1918-1920, 
1948-1953  və  1988-1989-cu  illərdə  ermənilərin 
azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımı və de-
portasiya siyasəti bu gün özünü Dağlıq Qarabağ-
la bağlı məlum hadisələrdə büruzə verir, həm də 
onu göstərir ki, ermənilərin xalqımıza olan tarixi 
münasibəti dəyişməyib.
Ermənilər  təkcə  bu  gün  Ermənistan  adlanan 
ərazi  deyil,  Bakı  quberniyasının  Bakı,  Şama-
xı,  Quba  şəhərlərində,  Göyçay  qəzasında,  Qa-
rabağda,  Zəngəzurda,  Naxçıvanda  da  vaxtaşırı 
xalqımıza  qarşı  qırğınlar,  talanlar,  yanğınlar,  ter-
ror  və  digər  zorakılıq  aktları  həyata  keçirmişlər. 
Erməni  faşistləri  bu  ərazilərdə  on  minlərlə  dinc 
azərbaycanlı əhalini - qadını, uşağı, qocanı yalnız 
milli mənsubiyyətlərinə görə vəhşicəsinə qətlə ye-
tirmiş, yaşayış yerlərini talan edərək yandırıb viran 
qoymuş, xalqımızın milli mədəniyyət abidələrini, 
məscidləri dağıtmış və yandırmışlar.
1988-ci ildən başlayaraq yenidənqurma, aşkar-
lıq  prosesi  antiazərbaycan  əhval-ruhiyyəsinin  və 
ərazi  iddialarının  yeni  dalğasını  yaratdı.  1945-ci 
ildə  sınaqdan  çıxarılmış  guya  Ermənistanla  Qa-
rabağın  iqtisadi  cəhətdən  bir-birinə  bağlı  olma-
sı  barədə  əsassız  iddialarla  erməni  millətçiləri 
azərbaycanlıları  Ermənistandan  qovmağa,  Qa-
rabağı  isə  Azərbaycandan  ayırmağa  başladılar. 
1988-ci  ildən  başlayaraq  kütləvi  hədə-qorxular, 
fıziki güc, ölüm, kəndlərin talan edilməsi, yandı-
rılması həyata keçirilir.
 1998-ci ildən etibarən Azərbaycan Respublika-
sı 31 Martı dövlət səviyyəsində azərbaycanlıların 
genosidi  günü  kimi  qeyd  edir.  Azərbaycan  xal-
qının  ümummilli  lideri  Heydər  Əliyev  1998-ci 
ildə  31  Martı Azərbaycanlıların  Soyqırımı  Günü 
elan etməsi ilə bağlı fərman verməklə xalqımıza 
mənəvi təskinlik bəxş etdi, nahaq qanın yerdə qal-
31

74
mayacağına inamı artırdı. 
 XX əsrin birinci yarısında Zaqafqaziyada baş 
vermiş iki qırğın zamanı (1905-1907, 1918-1920) 
2 milyona yaxın azərbaycanlı ermənilər tərəfindən 
qətlə yetirilmiş, öz ev-eşiyindən zorla qovulmuş-
dur.
 Ən ağrılısı odur ki, 1918-ci ilin martında baş 
vermiş azərbaycanlıların soyqırımı məsələsini hələ 
də dünyanın diqqət mərkəzinə gətirə bilməmişik. 
Biz  xalqımıza  qarşı  törədilən  soyqırımı,  tarixini 
və  şəhidləri  unutmamalı,  başımıza  gətirilənləri 
dünya ictimaiyyətinə çatdırmalıyıq. Çatdırmalıyıq 
ona görə ki, qoy bütün dünya üzdəniraq qonşula-
rımızın,  azğın  ermənilərin  kim  olduğunu  bilsin. 
Bu hadisələrin yalnız birinə - 1918-ci il mart qır-
ğınına siyasi qiymət vermək cəhdi göstərilmişdir. 
Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  varisi  kimi 
Azərbaycan Respublikası bu gün onun axıra qədər 
həyata keçirə bilmədiyi qərarların məntiqi davamı 
olaraq soyqırım hadisələrinə siyasi qiymət vermək 
borcunu tarixin hökmü kimi qəbul edir. 
31 Mart faciəsi tarixə qanlı bir ləkədir. Bu qanlı 
faciənin  gözə  çarpan  obyektiv  mənzərəsi  sadəcə 
kökündən yıxılmaq istəyən böyük bir imreratorlu-
ğun çökməsindən ibarətdir.
Hər  şeydən  əvvəl,  hamımızın  birinci  vəzəfəsi 
millətimizin üzərindən bu qanlı ləkəni silmək, on-
ları tarix önündə təsvir etmək və bu qanlı ləkəni bir 
daha təkrar etməmək, onların murdar və maskalı 
üzlərinə çırpmaqdır.