Buxoro davlat universiteti tairova m. M. Giyazova n. B. Hamidov m. E. Korxona iqtisodiyoti

Ishlab chiqarish samaradorligi har bir korxona faoliyatining eng asosiy 
vazifasi hisoblanadi. U xo‘jalik yuritishning sifat va miqdor ko‘rsatkichlarini, 
shuningdek, buyumlashgan va jonli mehnat xarajatlari hamda olingan natijalar 
o‘rtasidagi munosabatni ifodalaydi. 
Samara – bu, ishlab chiqarilayotgan mahsulot (ish, xizmat), foyda va 
daromad hajmini oshirish, mahsulot tannarxini kamaytirish, sifatsiz mahsulot 
ishlab chiqarishni kamaytirish yoki umuman, yo‘q qilish bilan bog‘liq bo‘lgan 
korxona faoliyatining ijobiy natijalaridir. Bu yutuqlar natural shaklda ishlab 
chiqarish samarasini, pul shaklida esa iqtisodiy samarani tavsiflaydi. 
Samaradorlik, avvalo, korxona faoliyatining sifat jihatlarini tavsiflovchi 
tushunchadir. U “samara” toifasidan kelib chiqadi hamda unga qaraganda 
murakkab va kompleks tavsifga ega. 
Iqtisodiy samaradorlik samaradorlikka qaraganda bir muncha tor ma'noni 
anglatadi. U qabul qilinayotgan qarorlarning xo‘jalik yuritishda maqsadga 
muvofiqligini tavsiflaydi hamda barcha hollarda samaraning unga erishish uchun 
ketgan xarajatlar(ishlab chiqarish resurslari)ga nisbati sifatida aniqlanadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik ishlab chiqarish samaradorligini mehnat 
sharoitlarini, uning ijodkorlik mazmunini boyitish, aqliy va jismoniy mehnat 
o‘rtasidagi farqni yo‘qotishni inobatga olgan holda tavsiflaydi.Ijtimoiy-iqtisodiy 
samaradorlik bir vaqtning o‘zida, ishlab chiqarish samaradorligini kuchaytirish, 
korxonaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi, shaxsning har tomonlama 
rivojlanishi va uning barcha qobiliyatlaridan foydalanishning sabab va natijasi 
hisoblanadi. Bevosita ijtimoiy samara, xodimlarning bilim va malakasi, tajriba va 
madaniyatining o‘sishi, aholi sog‘lig‘ining yaxshilanishi va umr ko‘rishining 
uzayishida aks ettiriladi. 
Xo‘jalik samaradorligini baholash, korxonada foydalaniladigan resurs turlari 
bo‘yicha amalga oshirilishi va miqdor jihatidan o‘lchanishi mumkin. Masalan,
ishchi kuchidan foydalanish samaradorligini mehnat unumdorligi va mahsulotnig 
mehnat sig‘imi ko‘rsatkichlari yordamida quyidagi formula asosida baholash 
mumkin: 
Ч
Q
ПТ

 
Bu yerda: 
PT - mehnat unumdorligi; 
Q - mahsulot hajmi qiymat ko‘rinishida; 
Ch - ishlovchilar (ishchilar) soni. 
Mahsulotning mehnat sig‘imi mehnat unumdorligiga teskari kattalik bo‘lib, 
sarflangan mehnat miqdorining ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga nisbati 
sifatida aniqlanadi: 

---

Q
Ч
Т
