Transport-ekspeditsion xizmatlar asoslari

Havo transportida yuk avia nakladnoy yoki havo yo`llari kvaitantsiyasi
yuk jo`natuvchi va tashuvchi orasidagi tashish shartnomasiga guvohlik beruvchi
hujjat hisoblanadi.
Avianakladnoy yuk jo`natuvchi tomonidan 3 nushada to`ldiriladi va yuk
bilan birga tashuvchiga topshiriladi. Avianakladnoyning birinchi nushasiga
“tashuvchi uchun” belgisi qo`yilib, yuk jo`natuvchi tomonidan imzolanadi,
ikkinchi nusha “qabul qiluvchi uchun” belgisi qo`yilib, yuk jo`natuvchi va
tashuvchi tomonidan imzolanadi va yuk bilan birga yuboriladi., uchinchi nushasi
esa tashuvchi tomonidan imzolanib, yukni qabul qilib oligandan so`ng yuk
jo`natuvchiga qaytarib beriladi. Nakladnoyda yukning nomi, jo`natuvchi va qabul
qiluvchi aeroportlarning nomi, nakladnoyga ilova qilinayotgan hujjatlarning nomi,
yukning narhi, tashish uchun to`langan haq, nakladnoyni to`ldirish vaqti va
boshqalar ko`rsatiladi.
Avianakladnoy tovar harakatini boshqaruvchi ham, taqdim etuvchi hujjat
ham hisoblanmaydi. U faqat tashish shartnomasi tuzilganligini, tovarni tashish
uchun qabul qilinganligini va tashish shartlarini tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi. Bir
qator davlatlarda u bojxona deklaratsiyasi sifatida ishlatiladi.
Avtomobil transportida yuklarni tashishda yo`l varaqasi va tovar-transport
hujjatidan foydalaniladi.

---

26
Yo`l varaqasi birlamchi hujjat bo`lib, tovar-transportn akladnoyi (TTN)
bilan birga avtotransport vositasi va haydovchining ishini hisoblab borish,
haydovchiga oylik maoshini belgilashda ishlatiladi. Yo`l varaqasi avtotransport
korxonasi mas’ul hodimlari (dispetcher) tomonidan to`ldiriladi:
- liniyaga chiqishdano ldin;
- liniyada;
- avtotransport korxonasiga qaytgandan so`ng.
TTN yuk jo`natuvchi tomonidan tashuvchiga berilib, yukni hisobdan
chiqarish va qabul qiluvchining yukni qabul qilib olganligini tasdiqlovchi asosiy
hujjat hisoblanadi. Yuk jo`natuvchi kamida to`rt nushada TTN to`ldiradi: birinchisi
yuk jo`natuvchida qoladi, ikkinchisi yuk qabul qiluvchiga beriladi, uchinchi va
to`rtinchisi ATKga beriladi. Tashish uchun hisob-kitobishlari bajarilgandan so`ng
uchinchi nusha yukj o`natuvchigaqaytariladi. TTN ikki bo`limdan iborat: tovar va
transport. Halqaro tashishlarda CMR nakladnoyi rasmiylashtiriladi.