142
1992 yil Vengriya pedagoglar guruhi milliy o‘quv rejasining loyihasini
tayyorladilar, bu reja 6 yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan o‘quvchilarga mo‘ljallab
tuzilgan bo‘lib, quyidagi fanlar bo‘yicha tuzildi: ona tili, chet tili, matematika,
tabiiy fanlar,
inson va jamiyat, san‘at, texnika madaniyati va atrof-muhit, hayot,
oila, uy iqtisodi, jismoniy tarbiya va sport. Mazkur fanlarga o‘quv vaqtining 80 % i
ajratilgan edi. 1993 yilda ―Ta‘lim to‘g‘risida‖gi qonunning loyihasi ishlab
chiqilgan. Qonun loyihasi muhokamasida har xil yondashuvlar yuzaga kelgan:
ayrim guruhlar ta‘limni markazlashtirish, davlatning muntazam boshqaruvini
o‘rnatish tarafdori bo‘lgan bo‘lsalar, ayrimlari esa maktabga to‘la
erkinlik berish
markazlashtirmaslik tarafdori edilar.
Shunday qilib, 80-yillarning ikkinchi yarmi va 90-yillarning boshidagi
Ta‘lim standartini yaratishga bo‘lgan har xil qarash va va urinishlar bir tomondan
o‘quv rejalari va dasturlarini qisqartirish yo‘lidan borgan bo‘lsa, boshqalari
aksincha, ko‘paytirish tarafdori edilar.
Agar savodxonlikning an‘anaviy bo‘lib kelgan tushunchasi o‘qish, xat va
hisob o‘rganishdan iborat bo‘lgan bo‘lsa, 90-yillar
boshiga kelib, bu tushuncha
ancha kengaydi. Tailandda o‘tkazilgan ―Ta‘lim barcha uchun‖ mavzuidagi (1990
y)
Butundunyo
Konferensiyasida
shunday
deyilgan:
―Ta‘lim yo‘nalishi
tushunchasining o‘zi kengaytirilishga muhtoj…bilim va yangiliklarning keng
qamrovliligi hayot uchun zarurdir‖.
1
Har xil mamlakatlarning pedagog va ta‘lim sohasi arboblari ta‘limni isloh
qilishda turli xil yo‘ldan borishgan.
Birinchidan, barcha mamlakatlar o‘quv rejasiga zamonaviy predmetlar va
kurslar
kiritishni, shuningdek, o‘quv predmetining yangi materiallar bilan
boyitishni o‘z oldilariga maqsad qilib qo‘yishgan.
Ikkinchidan, ta‘lim mazmunini qayta qurishning muhim yo‘nalishlari
sifatida o‘quv dasturlarini fundamentallashtirishni zarur deb hisoblashgan.
Uchinchidan, bilimlarning integratsiyasini, o‘quv dasturlarini mukammal
yaratishni ilgari surdilar.
U
yoki
bu
qarashlarni
ko‘rib
chiqib,
ta‘limning
mazmunini
modernizatsiyalash
xarakterida ekanligining, bunda asosiy o‘quv fanlari majmui –
tabiiy-matematik va gumanitar fanlarga alohida e‘tibor qaratilganligiga amin
bo‘ldik.
80- yillarning oxirida tabiiy ilmiy va matematik ta‘limni isloh qilish zarur
edi. Chunki mazkur fanlar sohasida yangilanishlar mavjud edi.
Shuning uchun mamlakatlarda birinchi o‘rinda e‘tibor tabiiy-matematik
ta‘limga qaratilgan.
1
Final Report World Confepence on Education for All: Mrrting Basic Leapning Needs. 5-9 March 1990. Somtien,
1990.P.7.
143
AQSHning o‘rta maktablarida tabiiy fanlarni o‘rganishning majburiyligi barcha
maktablarga taalluqli emas edi. Ko‘plab shtatlarning
hukumat komissiyasiga
tavsiyasi bilan o‘rta maktablarning yuqori sinflarida matematika va tabiiy fanlar
uch yil mobaynida, informatika esa yarim yil mobaynida o‘qitiladigan bo‘ldi.
Buyuk Britaniyada esa ―Ta‘limni isloh qilish to‘g‘risida‖gi qonun (1988y)ga
muvofiq tabiiy fanlarni o‘qitish majburiy bo‘lmagan boshlang‘ich va to‘liqsiz o‘rta
maktablarda tabiiy fanlarni majburiy maktablarning barcha o‘quvchilari uchun
majburiy qilib belgilangan.
1
Shuningdek, 80 - yillarda GDRning ayrim yerlarida Asosiy maktabning o‘rta
sinflarida matematika fanlarini o‘rganish haftasiga 4-5 soat o‘quv soatiga
ko‘paytirilgan.
Tabiiy bilimlarni oshirishga intilish nafaqat
rivojlangan mamlakatlar uchun,
balki, rivojlanayotgan mamlakatlar uchun ham xarakterlidir. Shu o‘rinda hind
pedagogi U.S.Choudharining quyidagi so‘zlarini keltirib o‘tish joiz:
- ―Dunyo tabiiy fanlar inqilobidan qayg‘uradi. Uning markazi industrlashgan
davlatlar bo‘lsa, hayotning barcha jabhalarida uning ta‘sirini sinab ko‘ruvchi
rivojlanayotgan mamlakatlardir‖.
2
Shimoliy va Markaziy Yevropa davlatlariga taalluqli ta‘lim mazmuni
egallagan tabiiy ilmlarni oshirish diqqat e‘tiborga muhtoj bo‘lgan bo‘lgan predmet,
yoki MDH davlatlarida kamaytirilgan. Afrika mintaqaviy konferensiyasida (1982
yil) shunday deyilgan: ―Qit‘adagi mamlakatlar tabiiy bilimlarni yangilash uchun
yangi dastur va darsliklar tayyorlashmoqda‖.
1
Shuningdek, asosiy e‘tibor (o‘qitishda) o‘quvchilar kundalik hayot bilan
bog‘liq bo‘lgan hayotiy bilimlarni oshirishlarida deyilgan.
Buyuk Britaniyada matematikani o‘qitish komissiyasining dokladida (1988
y) bu fan sohalari quyidagilarga ajratildi: ―Maktabda o‘rganish
uchun zarur
bo‘lgan: hisob, algebra, geometriya, statistika va ehtimollar nazariyasi, algoritm,
elementar dasturlash kabilar‖.
2
Mualliflar o‘z nutqlarida matematikaning hayot-
mehnat faoliyati uchun zarur bo‘lganlariga asosiy e‘tiborni qaratgan.
80-90- yillar dunyo mamlakatlari ta‘lim mazmunidagi
islohotlarda tabiiy
fanlarning integratsiyalashuvi vujudga kelgan.
Integratsiyalash
modeli
o‘quv
materiallarining
yuqori
darajada
integratsiyasi, masalan, «energiya» mavzusi fizika fanida o‘tiladigan bo‘lsa,
biologiya va ximiya fanlarida boshqa mavzular orqali bir-birisi bilan bog‘langan.
Shuningdek, mazkur uchta fanlar ketma-ketlik asosida o‘rgatilgan. Ya‘ni
biologiya, fizika, kimyo alohida o‘rgatilgan, lekin bir vaqtda emas.
Tabiiy bilimlar kursidagi bu kabi yondashuvdan Yaponiyaning kichik o‘rta
maktablarida foydalanilgan.
Amerika pedagogi R.Fogarti fanlar integratsiyasining o‘nta variantini
ajratgan.
Dostları ilə paylaş: