Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

 
 
6.2. T.Mal`tus iqtisodiy qarashlari. Davlatning iqtisodiyotdagi roli 
 
Sey iqtisodiy liberalizm g`oyasini ham qo`llab - quvvatlagan. Shunisi 
qiziqki, deb yozgan edi u, agarda hukumat ishlab chiqarishga aralasha olmasa, 
demakki hukumat ishlab chiqarishga zarar ham ko`rsatishi kerak ham emas. 
Ayniqsa u alohida kompaniyalarga davlat tomonidan berilgan monopoliyalarni 
tanqid etiib, bu holat tashqi savdodagi protektsionizm siyosatiga olib kelishini 
aytib o`tgan. Bundan tashqari Sey mansabdor shaxslar davlat manufakturalarini 
boshqara olish imkoniyati haqida ham tanqidiy fikrlar bildirgan. Shu bilan 
birgalikda, u davlat iqtisodiyotni texnik progressni tezlashtirish uchun ta`lim va 
fanni moliyalashtirish, mo„ayyan infrastruktura yaratish orqali iqtisodiyotni 

---

62 
rivojlanishini mumkinligiga ishonib erkin raqobatchilik qoidalarini yuridik 
rasmiylashtirish yo`llarini yaratish haqida fikr bildirgan. 
T.R.Mal`tus iqtisodiy nazariyasi. Ingliz iqtisodchisi Tomas Robert Mal`tus 
(1766-1834), asli ruhoniy bo`lib, Shu bilan birgalikda ilmiy faoliyat bilan ham 
Shug`ullangan. 1805 yildan boshlab, u Ost-Hindiston kompaniyasi kolledjida 
siyosiy iqtisoddan dars bergan. Mal`tusning asarlaridan «Jamiyatning kelajakdagi 
ravnaqi borasida aholi qonuniyatlari haqidagi tajriba» (1798), hamda «Renta tabiati 
va o`sib borishi haqida tadqiqotlar» (1815) va «Siyosiy iqtisodiyot printsiplari» 
(1820) kabi asarlari mavjud. 
Predmet va uslub. Umuman olganda, Mal`tus nazariyasi metodologiyasi 
mumtoz siyosiy iqtisod umumiy printsiplariga muvofiq bo`lib, uning boshqa 
namoyandalardan farqli o`laroq, tadqiqot predmeti sifatida ishlab chiqarishni taxlil 
etgan (taklif), Shu bilan birgalikda Mal`tus talabga ham katta e`tibor qaratgan. 
Asosiy nazariy holatlar