Biologik faol kompleks birikmalar



Yüklə 0,74 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/7
tarix21.05.2023
ölçüsü0,74 Mb.
#118597
1   2   3   4   5   6   7
Biologik faol kompleks birikmalar Xalillayev M.I.

Verner nazariyasi. 
 
1893 yilda A.Verner kompleks birikmalarning tuzilishi haqida yangi nazariya yaratdi. 
Bu nazariya quyidagi uch banddan iborat : 
1) 
ayrim elementlar о‘zining asosiy valentliklaridan tashqari, yana 
qо‘shimcha valentlik namoyon qila oladi ; 
2) 
har qaysi element о‘zining asosiy va qо‘shimcha valentligini 
tо‘yintirishga intiladi ; 
3) 
markaziy atomning qо‘shimcha valentligi fazoda ma’lum yо‘nalishga ega 
bо‘ladi.
Verner nazariyasi koordinatsion nazariya deb ataladi. 
Vernerning fikricha birinchi tartibdagi birikmalar asosiy valentlik hisobiga
koordinatsion birikmalar esa qо‘shimcha valentlik hisobiga hosil bо‘ladi. Masalan, 
PtCl

bilan KCl birikib, PtCl
4
2Kclni hosil qilganida Pt va Cl ionlari о‘zlarining asosiy 
valentligidan tashqari yana qо‘shimcha valentlik namoyon qiladi: bu yerda, tutuash 
chiziqlar asosiy valentlikni, uzlukli chiziqlar qо‘shimcha valentlikni kо‘rsatadi.Hozirgi 
zamon termini bilan aytganda asosiy valentlik elementning ayni birikmadagi 
oksidlanish darajasini, qо‘shimcha valentlik esa uning koordinatsion sonini kо‘rsatdi. 
Pt Cl
4
2KCl da platinaning asosiy valentligi 4 ga, qо‘shimcha valentligi 6 ga tengdir.


Koordinatsion birikmadagi markaziy atom bilan bevosita birikkan ligandlar orasidagi 
barcha bog‘lanishlar soni markaziy atomning koordinatsion soni deb ataladi. 
Koordinatsion birikmada markaziy atom bilan ligandlar orasidagi barcha bog‘lanishlar 
bir xil kuchga ega bо‘ladi. 
Markaziy ionning koordinatsion soni 1 dan 12 gacha bо‘lishi mumkin. Lekin 8 
dan katta koordinatsion sonlar kam uchraydi. Bir valentligi elementlarning 
koordinatsion soni kо‘pincha 2 ga teng bо‘ladi; masalan: [Ag (NH
3
)
2
] Cl; K[Ag(CN)
2
]. 
Ikki valentli elementlarning koordinatsion soni kо‘pincha tо‘rtga, ba’zan uchga va 
oltiga teng bо‘ladi; masalan, Na [PbI
3
].K
3
[Fe(Cn)
6
].[Zn(NH
3
)
4
] Cl
2
. Uch va tо‘rt 
valentli 
elementlarining 
koordinatsion 
soni asosan oltiga teng, 
masalan, 
K
3
[Fe(CN)
6
].Besh valentli elementlarning koordinatsion soni 7 ga teng bо‘ladi, 
masalan, K
2
[NbF
7
]. 
Umuman shuni aytib о‘tish kerakki, ayni elementning koordinatsion soni elementning 
valentligiga, ligandlar eritmasining konsentratsiyasi va markaziy ion radiusining ligand 
radiusiga ligand radiusiga bо‘lgan nisbatiga bog‘liq bо‘ladi. 
Magnusning kо‘rinishiga muvofiq: R
m
:R
l
=0,155 bо‘lsa, metallning 
koordinatsion soni 2 ga teng; R
m
:R

nisbati 0,155 dan 0,225 gacha bо‘lsa, metallning 
koordinatsion soni 3 ga teng; bu nisbat 0,225 dan 0,414 gacha bо‘lsa 4 ga; 0,414 dan 
0,732 gacha bо‘lsa 6 ga; 0,732 dan 1,37 gacha bо‘lsa 8 ga teng bо‘ladi (R
m
- markaziy 
ion radiusi, R
l
-ligand radiusi). 
Misol. Alyuminiy ioni Al
3+
ning radiusi 0,057 nm, ftor ioni F
-
ning radiusi 
0,313 nm. Alyuminiy ionning koordinatsion sonini toping. 
YE ch i sh . R
m
: R
l
= 0,57 : 0,13 = 0,43. Demak, Al
3+
ning bu birikmadagi 
koordinatsion soni 6 ga teng. 
Markaziy atom bilan ligandlar koordinatsion birikmaning ichki qavatini tashkil qiladi. 
Masalan, [CoCl
3
· 6NH
3
] da oltita ammiak kobalt bilan bevosita birikkan bо‘lib, uchta 
xlor koordinatsion birikmaning t a sh q i q a v a t i g a j o y l a sh a d i ; tashqi 
qavatdagi zarrachalar ichki sfera bilan ionli bog‘langan bо‘ladi. Masalan, [Co (NH
3
)
6

Cl

ni suvdv eritilsa, u tо‘rtta ionga ajraladi : 


[Co (NH
3
)
6
] = Cl
3
[Co (NH
3
)
6
3+
+ 3Cl
-
Bu eritmadagi hamma xlorni kumush nitrat bilan AgCl holida chо‘ktirish mumkin. 
CoCl
3
· 5NH
3
tarkibli koordinatsion birikmaning ichki sferasiga beshta ammiak 
molekulasi va bitta xlor ioni joylashadi, ikkita xlor ioni tashqi sferada bо‘ladi : 
[Co (NH
3
)
5
Cl] Cl
2
Bu modda eritmada faqat uchta ionga parchalanadi. Uning eritmasiga kumush nitrat 
qо‘shilganida hamma xlorning uchdan ikki qismigina AgCl holida chо‘kmaga 
tushadi. 
CoCl
3
· 4NH
3
tarkibli koordinatsion birikma faqat ikkita ionga parchalanadi : 
[Co (NH
3
)
4
Cl
2
] Cl = [Co (NH
3
)
4
Cl
2
]
+
+ Cl
-
molekula tarkibidagi xlorning faqat uchdan bir qismi chо‘kadi. Bu modda eritmasiga 
kumush nitrat ta’sir ettirilganda CoCl
3
· 3NH
3
tarkibli koordinatsion birikma alohida 
о‘rinni egallaydi. Verner nazariyasiga binoan uning formulasi [Co (NH
3
)
3
Cl
3
] dir. U 
suvda eritilganda ionlarga parchalanmaydi, eritma elektr tokini о‘tkazmaydi. 
Verner yana l i g a n d n i n g k o o r d i n a s i o n s i g‘ i m i degan tushunchani 
kiritdi. Ayni ligand kompleksning ichki qavatida markaziy ion atrofida necha joyni 

Yüklə 0,74 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin