Biologik faol kompleks birikmalar

xelatlar yoki ichki koordinatsion birikmalar deb 
ataladi. 
Faqat mis emas, balki xrom, kobalt, platina kabi metallar ham glikokol va 
analin (CH
3
CHNH
2
COOH) bilan xelatlar hosil qiladi. 
Xelat hosil bо‘lishi uchun ligand molekulasida boshqa – boshqa xossali 
ikki xil gruppalar (masalan, - NH
2
va - COOH) bо‘lishi kerak. 
7. Koordinatsion gidritlar. Kislota va amfoter xossali gidritlar asosli 
gidritlar bilan suvdan boshqa erituvchida (masalan, efirda) reaksiyaga kirishsa, 
koordinatsion gidrit hosil bо‘ladi: 
LiH + BH
3
→ Li[BH
4
]; KH + AIH
3
→ K[AIH
4
] 
Shuningdek, amfoter gidrit kislotali gidrit bilan ham koordinatsion gidrit hosil qiladi: 
AIH
3
+ 3BH
3
→ AI[BH
4
]
3
Koordinatsion gidritlar kuchli qaytaruvchi bо‘lgani uchun laboratoriyada 
turli sintezlarni о‘tkazish uchun qaytaruvchi sifatida ishlatiladi. 
8. Metallorganik birikmalarga о‘xshash koordinatsion birikmalar. 
Hozirda tarkibida organik ligandlar bо‘lgan juda kо‘p koordinatsion birikmalar 
olingan, masalan, Fe (C
5
H
5
)
2
― f ye r r o s ye n (17
0
S suyuqlanadigan, 249
0
S da 
qaynaydigan diamagnit, jigar rang tusli juda barqaror kristall modda). Cr(C
6
H
6
)
2
d i b 
ye n z o l x r o m 284
0
S da suyuqlanadigan tо‘q – jigar rangli qattiq (suvda erimaydi, 
diamagnit organik erituvchilarda eriydigan) modda, Li [Cr(C
6
H
5
)
6
6] – l i t i y g ye k s 
a f ye n i l x r o m va hokazolar. 

---

9. Metall karbonillar. Metallarning uglerod (II) – oksid bilan hosil qilgan birikmalari – 
karbonillar deb ataladi. 
Ni(CO)
4
birinchi olingan karbonil. Karbonil diamagnit modda hisoblanadi. 
Karbonillar toza metallar olishda katta ahamiyatga ega. 
10. Kо‘p о‘zakli koordinatsion birikmalar. Ba’zi koordinatsion birikmalarda bir necha 
metall atomi markaziy ion vazifasini bajarishi mumkin. Bunday koordinatsion 
birikmalar k о‘ p о‘ z a k l i k o o r d i n a s i o n birikmalar deb ataladi. Bularda 
markaziy ionlar bir – biri bilan «kо‘prik rolini» bajaruvchi atom (kislorod) yoki 
atomlar gruppasi (OH, O-O, NH
2
, NH) orqali bog‘langan bо‘ladi. Kо‘prik rolini 
masalan, OH
-
, NH
–
, O
2-
, S
2-
, Cl
-
, CH
3
COO
-
, SO
4
2-
о‘tashi mumkin. 
Kо‘prik vazifasini bajaruvchi ligandlar ikkita markaziy ion bilan birikkanligi (ya’ni 
ikki ichki sferaga taalluqli ekanligi) uchun boshqa ligandlarga qaraganda kamroq 
aktivlik namoyon qiladi. Kо‘p о‘zakli koordinatsion birikmalar ayniqsa metallarning 

---

oktaedrik ammiakatlari, aminatlari sifatida kо‘p uchraydi. Bir necha koordinatsion 
sferalarni bir – biri bilan bog‘lovchi kо‘priklar soni kompleksda turlicha bо‘lishi 
mumkin. Ikkita oktaedri bir – biri bilan bitta kо‘prik ― ligand orqali birikkanida bir