S. Q. Həsənova, A. Q. Qarayeva, Ə. H. Qədimov, M. R.Şəfiyeva genet I k a



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/24
tarix15.03.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#11484
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24

 
m-RNT  molekulunun  prosessinqi 
 
İrsi  informasiyaların  ötürülməsində  baş  verən  proseslərdən  biri  də 
“prosessinq”  adlanan,  transkripsiyadan  sonra  RNT  molekulunun 
yetişməsidir.  Məlumdur ki, transkripsiya zamanı DNT-nin bir  zəncirinin 
surəti olan mRNT sintez olunur. Həmin RNT pro-mRNT adlanır və onun 
daxilində  genetik  informasiya  daşıyan  ekzonlarla  bərabər  kodlaşmada 
iştirak  etməyən  intronlar  da  olur.  mRNT  nüvədə  yetişir,  yəni  intron 
hissələri  xüsusi  fermentlər  (restriktazalar)  vasitəsi  ilə  kəsilib  götürülür, 
EKZON-1 
EKZON-2 
EKZON-3 
EKZON-4 
INTRON-1 
INTRON-2 
INTRON-3 
INTRON-2 
INTRON-1 
INTRON-3 
EKZON-1 
EKZON-2 
EKZON-3 
EKZON-4 


QU 
QU 
QU 
AQ 
AQ 
AQ 

 
~ 26 ~ 
ekzonlar  bir-birinə  digər  fermentlərin  liqazaların  vasitəsilə  birləşir  (bu 
proses  “splaysinq”  adlanır)  və  tamamilə  genetik  informasiya  daşıyan 
mRNT sitoplazmaya daxil olur. 
 
Şəkil 10.  İnformasiyanın DNT-dən zülala ötürülmə prosesi (Lewin, 1994) 
 
Müəyyən  genlər  kodlaşdırılan  RNT  sintezi  genin  ekspressiyası 
adlanır. 
Genlərin  ekspressiyasının  transkripsiya  səviyyəsində  tənzim 
olunması  ən  geniş  yayılmış  və  ən  mühüm  mexanizmlərdən  biridir.  Son 
tədqiqatlar  göstərmişdir  ki,  sintez  zamanı  və  onun  tamamlanmasından 
sonra  ilkin  transkript  bir  çox  posttranskripsion  modifikasiyalara  və 
prosessinqə məruz qalır. 
Genlərin tərkibində olan intronların çoxsaylı olması və onların kənar 
edilıməsi  son  nəticə  olaraq  RNT  transkriptlərinin  ekspressiyasında 
müxtəliflik  əmələ  gətirir.  Beləliklə,  eukariotik  genlərin  ekspressiyasında 
alternativ splaysinq adlanan RNT-nin posttranskripsion modifikasiyası baş 
verir.  Alternativ  splaysinqin  əsas  mahiyyəti  heterogen  mRNT-nin 
daxilindəki kodlaşmayan intronların kəsilməsi ilə onun ilkin quruluşundan 
fərqli  olan yetişmiş  mRNT  molekulunun əmələ gəlməsidir. Nəticə olaraq 
müxtəlif  hüceyrə  və  toxumalarda  eyni  başlanğıc  formadan  transkripsiya 
olunan  genlərin  ekzonları  müxtəlif  kombinasiyalarda  birləşərək  yetişmiş 
mRNT  molekullarını  əmələ  gətirir.  Beləliklə,  bir  genin  məhsulu  olan 
başlanğıc  mRNT-nin  alternativ  splaysinq  nəticəsində  müxtəlif  zülalları, 

 
~ 27 ~ 
hətta bir zülal ailəsini kodlaşdıran mRNT molekulları əmələ gəlir. 
 
 
Şəkil 11. Alternativ splaysinqin mümkün variantlarının sxemi 
(Lewin, 1994) 
 
Bu cür bioloji mexanizm eyni genə funksiyalarına görə fərqlərini bir 
neçə  polipeptidi  kodlaşdırmağa  və  onların  biosintezinə  nəzarət  etməyə 
imkan yaradır. 
 
Eukariotların  genomunun  quruluşu 
 
Genom termini ilk dəfə 1920-ci ildə Homs Vinkler tərəfindən təklif 
olunub, eyni bioloji növün haploid xromosom dəstində olan genlərin cəmi 
nəzərdə  tutulur.  Haploid  xromosom  sayı  əsas  say  adlanır  və  n  hərfi  ilə 
işarə  edilir.  Haploid  xromosom  dəstində  yerləşən  genlərin  cəmi  genom 
adlanır. 
Molekulyar-genetik  üsullarla  eukariot  genomunun  quruluşu  təyin 
olunmuşdur.  Müəyyən  olunmuşdur  ki,  eukariotların  genomu  aşağıda 
göstərilən fraksiyalardan ibarətdir: 
1. Unikal genlər – bir və ya bir neçə dəfə genomda təkrar olunur. 
2.  Aralıq,  orta  təkrar  olunan  nukleotid  ardıcıllıqları  genomda 
onlarla, yüzlərlə təkrar olunur. 
3.  Yüksək  təkrar  olunan  nukleotid  ardıcıllıqları  onların  genomda 
sayı 10
6
 və daha artıq olur. 

 
~ 28 ~ 
Unikal  sahələr,  yəni  yalnız  bir  dəfə  təkrar  olunan  sahələr  müxtəlif 
orqanizmlərdə  genomun  təqribən  50%-ni  təşkil  edir.  Unikal  sahələrə 
zülalları  (histonlardan  başqa)  kodlaşdıran  quruluş  genlərinin  əksəriyyəti 
daxildir.  Bir  neçə  milyon  nukleotid  cütündən  ibarət  olan  bakterial 
genomda  genlərin  əksəriyyəti  (həm  quruluş,  həm  də  tənzimləyici  genlər) 
unikaldır,  yəni  tək  sayda  olur.  Bu  cür  təkrarlar  iki  tipə  ayrılır.  Orta 
dərəcədə  təkrar  olunan  (onlarla,  yüzlərlə)  sahələr  və  yüksək  dərəcədə 
təkrar olunan (on minlərlə və milyonlarla) sahələr. 
Orta  təkrar  olunan  fraksiyalara  ilk  növbədə  ribosomal  RNT-ni  (r-
RNT)  kodlaşdıran  genlər  daxildir.  Orta  təkrar  olunan  fraksiyalara 
nəqliyyat RNT genləri də daxildir. Sitoplazmada 2-yə yaxın ixtisaslaşmış 
nRNT-si  vardır.  Hər  bir  nRNT-si  öz  xüsusiyyətinə  uyğun  müəyyən  amin 
turşusunu  birləşdirərək  onu  ribosomlarda  sintez  olunan  zülal  molekuluna 
daxil edir. Ksenopusda onların sayı 8000, drozofildə 780-ə yaxındır. nRNT 
genləri  genomun  müxtəlif  sahələrində  yerləşir  və  onlardan  bəziləri 
klasterlər əmələ gətirir. 
Eukariotlarda  əlavə  olaraq  müxtəlif  ölçüdə  və  sayda  orta  təkrarlar 
genomun xeyli hissəsini tutur. 
Cədvəldən  göründüyü  kimi,  genomun  orta  təkrar  olunan  sahəsinə 
daxil  olan  genlərin  onlarla,  hətta  minlərlə  surəti  vardır.  Eukariot 
orqanizmlərdə bəzi genlərin funksional cəhətdən daha fəal olan və üzərinə 
daha çox yük düşən, məs., rRNT, nRNT və histonları kodlaşdıran genlərin 
surətinin  çoxluğu,  çoxhüceyrəli  orqanizmlərdə  metabolik  proseslərin 
gedişini təmin edir. 
Qeyd  olunduğu  kimi,  genomda  çox  yüksək  sıxlıqda  təkrar  olunan 
fraksiyalar  da  məlumdur.  Əsasən  bunlar  satellit  DNT-dir.  Satellit  DNT 
150-300  dəfə  təkrar  olunan  qısa  bir  neçə  cüt  nukleotid  ardıcıllığından 
ibarət klasterlər əmələ gətirir. Genomda bu cür təkrarların sayı milyondan 
on milyonlara qədərdir və genomun xeyli hissəsini tutur. 
Satellit  DNT  ibtidailərdən  başlayaraq  bütün  eukariotlarda  aşkar 
olunmuşdur.  Satellit  DNT  transkripsiya  olunmur,  hüceyrədə  onlara 
komplementar  nə  RNT  molekulları,  nə  də  onlarla  kodlaşdırılan  amin 
turşularından  ibarət  polipeptidlər  vardır.  Beləliklə,  satellit  DNT  heç  bir 
genetik informasiya daşımır. 
Eukariotların xromosomlarında DNT-nin artıqlığını izah edən başqa 
faktlar  da  toplanmışdır.  mRNT-nin  sintezi  zamanı  baş  verən  proseslərin 
tədqiqi  göstərmişdir  ki,  eukariotların  nüvəsində  DNT  üzərində  sintez 
olunan  mRNT  sitoplazmaya  daxil  olan  və  transkripsiyada  iştirak  edən 
mRNT-dən ölçücə xeyli iridir. DNT-dən transkripsiya olunan mRNT-pro-

 
~ 29 ~ 
mRNT və ya başlanğıc RNT adlanır. 
Cədvəl 3 
Eukariotların genomunda orta təkrar olunan fraksiyanın xüsusiyyətləri  
(Qerşenzon, 1983) 
Genlər 
Orqanizm 
Haploid 
genomda 
surətlərin sayı 
Lokallaşma 
Ölçüsü (nukleotid cütlərinin 
sayı) 
Genin 
Speyserin 
28SrRNT (o 
qədər də 
5,8SrRNT 
və 
18SrRNT-
nin genləri) 
Maya 
göbələyi 
Drozofil 
 
Ksenopus 
İnsan 
 
Bərk  buğda 
(müxtəlif 
sortları) 
140 
 
210-282 
 
600-1000 
300-600 
 
2308-6457 
12-ci xromosomda 
 
X  və  Y  xromo-
somlarında 
Bir xromosomda 
13,14,15,21,28-ci 
xromosomlarda 
– 
3900 
 
4100-9600 
 
3900 
3900 
 
– 
1400-dən 
artıq deyil 
3860-59500 
 
6300-1250 
3000-5000 
 
– 
5SrRNT 
 
 
 
nRNT-si 
(ümumi 
cəmi) 
 
 
 
Histonlar  (5 
tipdən  hər 
birisi) 
Maya 
göbələyi 
Drozofil 
Ksenopus 
Maya 
göbələyi 
Drozofil 
 
Ksenopus 
İnsan 
Maya 
göbələyi 
Dəniz 
kirpisi 
(müxtəlif 
növləri) 
Drozofil 
Ksenopus 
İnsan 
 
160-230 
160 
24000 
 
300-400 
780 
 
8000 
1310 
 

 
200-1200 
 
 
110 
30-50 
30-40 
 
12-ci xromosomda 
2-ci xromosomda 
15-ci xromosomda 
Müxtəlif 
xromo-
somlarda 
2-ci və 3-cü xromo-
somlarda 
– 
– 
 
– 
 
– 
 
 
2-ci xromosomda 
 
7-ci xromosomda 
 
120 
120 
120 
 
140 
140 
 
140 
140 
 
380-740 
 
400-680 
 
 
365-950 
300-650 
300-650 
 
– 
162-166 
630 
 
– 
1000-1500 
 
740 
– 
 
800 
 
450-690 
 
 
200-1350 
– 
– 
 
Son illərin çox mühüm kəşflərindən biri, quruluş genlərin (struktur 
genlərin)  daxilində  olan  ekzon  və  intron  sahələrinin  aşkar  olunmasıdır. 
Kodlaşdırıcı  sahələr  ekzon,  genetik  informasiya  daşımayan  sahələr  isə 
intron adlanır. Bəzi genlər bir-iki intron, bəziləri daha çox intron daşıyır. 
Məs., toyuğun ovalbumin genində -13, toyuğun kollagen genində hətta 51 
intron vardır. 
Bəzən  genlərdə  intronların  ümumi  uzunluğu  ekzonların 
uzunluğundan artıq olur. İntronlar ekzonlarla birlikdə transkripsiya olunur, 
beləliklə,  pro-mRNT-də  həm  spesifik  gen  məhsulunu  kodlaşdıran,  yəni 
ekzonlardan  transkripsiya  olunan,  yəni  həmin  məhsulu  kodlaşdırmayan 

 
~ 30 ~ 
sahələr  vardır.  Sonra  prosessinq  zamanı  intronlar  kəsilir,  ekzon  hissələr 
birləşir və “yetkin” mRNT molekulu əmələ gəlir. Həmin proses splaysinq 
adlanır. 
Genomda  dəfələrlə  təkrar  olunan,  lakin  funksional  rolu  aşkar 
olunmamış nukleotid təkrarları haqqında müəyyən fərziyyələr irəli sürülür. 
Hesab  olunur  ki,  çox  təkrar  olunan  nukleotid  ardıcıllıqları  əsas  unikal 
genləri  zədələnmədən  qoruyur,  bufer  rolu  oynayır,  quruluş  genləri 
birləşdirici  sahələr  (speyserlər)  əmələ  gətirir,  mitoz  və  meyozda 
xromosomların qütblərə çəkilməsində rol oynayır və s. 
 
Genomun  ölçüsü 
 
Prokariotlarda  və  eukariotlarda  genomun  quruluşu  və  ölçüsü 
müəyyən  qədər  fərqlidir.  Virusların,  bakteriyaların  və  məməlilərin 
genomunda genlərin sayı və DNT-nin miqdarını müqayisəli analiz etdikdə 
bəzi  qanunauyğunluqlar  müəyyən  edilmişdir.  Eukariotların  genetik 
materialının  əsas  kəmiyyət  xüsusiyyəti  DNT-nin  artıqlığıdır.  Virusların 
nuklein turşuları demək olar ki, bütövlükdə quruluş genlərindən ibarətdir. 
Ən  kiçik  RNT  daşıyan  virusun  xromosomu  1200  nukleotiddən  ibarət  bir 
quruluş  genindən  təşkil  olunmuşdur.  Daha  mürəkkəb  virusların  DNT-si 
200 min nukleotid cütündən ibarətdir. Quruluş genlərinin sayı isə onlarca 
və hətta yüzlərcəyə qədər çatır. 
Daha  iri,  bir  neçə  milyon  nukleotid  cütündən  ibarət  olan  bakterial 
genomda  genlərin  əksəriyyəti  (həm  quruluş,  həm  də  tənzimedici  genlər) 
unikaldır,  yəni  hər  iki  növ  gen  xromosomda  tək  sayda  olur.  Müstəsnalıq 
təşkil edən ribosomal RNT-ni və nəqliyyat RNT-ni kodlaşdıran genlərdir, 
onlar bakterial genomda bir neçə dəfə təkrar olunur. 
Bakteriyalarda  DNT  molekulunun  uzunluğu  1,1  mkm,  genin  orta 
ölçüsü 1500 n.c. olduqda həmin xromosomda 3000-ə qədər gen yerləşmiş 
olur.  Bakteriyalarda  təxminən  o  qədər  də  m-RNT  tipləri  əmələ  gəlir. 
Deməli, bakteriya  genomlarının 95%-i kodlaşdırıcı gen sahələri, 5%-i isə 
tənzimedici genlərdir. 
Eukariotların  genomlarında  isə  kodlaşdırıcı  hissə  DNT-nin  yalnız 
10-15%-ni  təşkil  edir.  İnsanda  həmin  fərq  daha  kəskin  təzahür  edir. 
İnsanın  genomunda  nukleotid  cütlərinin  sayı  2  mln  quruluş  genlərinin 
əmələ  gəlməsinə  kifayət  edir,  lakin  burada  quruluş  genlərinin  maksimal 
sayı 35 minə qədərdir. Müxtəlif ədəbiyyat mənbələrinə görə genlərin sayı 
35-80 mindir, yəni genomla kodlaşa bilən saydan 20-40 dəfə azdır. 
 

 
~ 31 ~ 
Cədvəl 4 
Bəzi orqanizmlərin genomunun ölçüsü 
(Singer, Berq, 1998) 
Orqanizm 
Haploid genomun 
ölçüsü, n.c. 
Xromosomların 
haploid sayı 
Maya göbələyi (Saccharomeces cerevisiae
1,35

10

16 
Miksomisetlər (Dutyostelium discoides
7

10


Tripanosoma (Trypanosoma bruli
8

10
7
 
Məlum deyil 
Nematod (Caenorhabditis elegans
8

10
7
 
11/12 
İpəkqurdu (Bombyx mori
5

10
8
 
28 
Meyvə milçəyi (Drosorhila melanogaster
1,65

10
8
 

Dəniz kirpisi (Stronqylocentrotus purpuratus
8

10
8
 
21 
Mahmızlı qurbağa (Xenopus laevis
3

10
9
 
18 
Protey (Necturus maculosis
5

10
10
 
19 
Toyuq (Galhus domesticus
1,2

10
9
 
39 
Siçan (Mus musculus
3

10
9
 
20 
İnək (Bovis domesticus
3,1

10
9
 
60 
İnsan (Homo sapiens
2,9

10
9
 
23 
Qarğıdalı (Zea mays
5

10
9
 
10 
Soğan (Allium cepa
1, 

10
10
 

Arabidopsis (arabidopsis thaliana
7

10
7
 

 
İnsan  genomu  layihəsinin  yerinə  yetirilməsinin  nəticələrinə  görə 
insan  genomunun  yalnız  1%-i  kodlaşdırıcı,  75%-i  isə  genlərarası 
sahələrdən ibarətdir. (Venter et al, 2001) 
 
Eukariot xromosomlarinda genlərin yerləşməsi 
 
Eukariotlarda  genlərin  yerləşməsinin  operon  tipi  daha  doğrusu 
ümumi  nəzarətdə  olan  genlər  bloku  halında  birləşməsi  yayılmamışdır. 
Ardıcıl biokimyəvi reaksiyalara nəzarət edən genlər xromosomun ayrı-ayrı 
sahələrində, hətta müxtəlif xromosomlarda yerləşir. 
Bununla  yanaşı  genlərin  klaster  təşkilinə  aid  bəzi  nümunələr 
məlumdur. İnsanda hemoqlobinin bir neçə tipi məlumdur. Onların hər biri 
müəyyən orqanda və inkişafın müəyyən mərhələsində sintez olunur. Məs., 

  və 

  hemoqlobin  inkişafın  ilkin  mərhələsində  embrionun  sarı  kisəsinin 
hüceyrələrində sintez olunur. Bu zaman zülal molekulu iki zəncirdən ibarət 

 – oxşar 

 hemoqlobin və iki zəncirli 



 hemoqlobin. 
Üçüncü  ayın  sonunda  hemoqlobinin  bu  tipinin  sintezi  başa  çatır. 
Bundan sonra qara ciyər hüceyrələrində Hb-F sintez olunmağa başlayır. 
Postembrional  inkişaf  zamanı  hemoqlobin  sümük  iliyində  sintez 
olunur  və 


,
  polipeptidlərdən  və  az  bir  miqdarda 

  bənzər 

 

 
~ 32 ~ 
polipeptidlərdən  ibarətdir.  Yaşlı  insanın  qanında  hemoqlobinin  böyük 
hissəsi tetramer 
2
2


 (Hb-A) təşkil edir. 
İnsan  genomunda  hemoqlobin  genləri  iki  klasterdə  16-cı 
xromosomda  bütün 

-bənzər  genlər,  11-ci  xromosomda  isə  bütün 

-
bənzər genlər yerləşmişdir. Hər bir klasterdə psevdogenlər vardır. 
Maraqlıdır  ki,  genlərin  xromosomlarda  bu  cür  yerləşməsinə 
baxmayaraq,  onlar  hansı  ardıcıllıqla  ontogenezin  gedişində  işə  düşürlər. 
Bu  genlər  ayrı-ayrı  toxumalarda  və  ontogenezin  müxtəlif  mərhələlərində 
fəaliyyətə başlayır. Bu fakt isə bu genlərin ekspressiyasına sərbəst nəzarət 
olunduğunu göstərir. Bütün bu deyilənlər eukariotlarda operon prinsipi ilə 
ümumi nəzarətin olmadığını göstərir. 
Drozofildə nRNT genləri hər birində 1-2 gen olmaqla xromosomun 
müxtəlif  sahələrində  yerləşir.  Yalnız  sahələrdən  birində  16  gen  50  n.c. 
uzunluğunda kiçik bir sahəni tutur, baxmayaraq ki, onların transkripsiyası 
eyni promotorla nəzarət olunur. 
Transkripsiya  olunan  sahələr  DNT-nin  transkripsiya  olunmayan 
speyserlər  adlanan  sahələri  ilə  ayrılır.  Bu  sahələrin  uzunluğu  məs.,  1750 
n.c. maya göbələyində, 3750-6450 n.c. drozofildə və s. 
Transkripsiya olunmayan sahələr, təkrarlanır və hər bir təkrar vahidi 
digərindən asılı olmadan fəaliyyət göstərir. 
 
Genin  quruluş  və  tənzimləyici  hissəsi 
 
Hər bir gen quruluş və tənzimləyici hissələrdən ibarətdir. 
Tənzimləyici  hissə  transkripsiya  başlayan  sahədən  promotordan 
transkripsiya  qurtaran  sahəyə  –  terminasiya  sahəsinə  qədər  əhatə  edir. 
DNT-nin  ikiqat  spiralı  promotor  sahəsində  promotorlara  RNT-
polimerazanın təsiri ilə denaturasiya olunur, eukariotlarda isə transkripsiya 
kompleksi  əmələ  gəlir.  Promotorlar  RNT-polimerazanı  tanıyan  nukleotid 
ardıcıllığına malikdir. 
Transkripsiya RNT-polimeraza fermenti terminasiya sahəsinə və ya 
terminatora  çatanda  başa  çatır.  Terminasiya  ardıcıllığının  iki  tipi  vardır. 
Bit  tip  ardıcıllıq  RNT-polimerazanı  birbaşa  tanıyır,  digər  tip  isə  RNT-
polimerazanı 

-faktorla assosiasiyada tanıyır. 
 
 
 
 
 

 
~ 33 ~ 
Molekulyar genetikaya aid izahlı məsələlər: 
1.
 
Asparagin  –  qlisin  –  fenilalanin  –  prolin  –  tronin  polipeptid 
zəncirin ardıcıllığını təşkil edən amin turşularıdır. Verilmiş polipeptid 
zənciri kodlaşdıran DNT sahəsinin quruluşunu təyin edin. 
Həlli: 
Məsələnin şərtində polipeptid zəncirdə amin turşularının  ardıcıllığı 
verilmişdir. Buna əsasən verilmiş polipeptid sintezini idarə edən məlumat 
RNT-nin  quruluşunu  müəyyən  etmək  çətin  deyildir.  Təqdim  edilmiş  kod 
cədvəlinə  əsasən  asparagin  (AAU)  üçün,  sonra  qlisin  (QQU),  fenilalanin 
(UUU),  prolin  (SSU)  və  treonin  (ASU)  üçün  tripletlərin  quruluşunu 
tapırıq. Kodlaşdırıcı tripletləri müəyyən etdikdən sonra verilmiş polipeptid 
üçün məlumat RNT-ni tərtib edirik: 
 
 
 
A A U Q Q U U U U S S U A S U  
Bu  göstərilən  məlumat  RNT-nin  zəncirinə  görə,  onun  sintez 
olunduğu  DNT  telini  bərpa  etmək  olar.  Onda,  bizi  maraqlandıran  DNT 
telinin sahəsi aşağıda verilmiş quruluşa malik olacaqdır: 
 
 
 
T T A S S A A A A Q Q A T Q A 
DNT molekulunun iki teldən ibarət olduğu bizə məlumdur. Odur ki, 
DNT molekulunun bir telinin quruluşunu bildikdən sonra komplementarlıq 
prinsipinə  əsasən  onun  ikinci  telini  tərtib  edə  bilərik.  Beləliklə,  verilmiş 
polipeptidi  kodlaşdıran  DNT-nin  sahəsi  bütövlükdə  aşağıdakı  quruluşa 
malik olacaqdır. 
 
 
 
T T A  S  S  A  A   A  A Q Q  A T   S  A  
 
 
 
 |   |   |   |   |    |    |     |    |   |   |   |    |    |    | 
 
 
 
A A T Q Q  T  T    T  T  S  S  T  A  Q T 
 
2.
 
Mədəaltı  vəzinin  ribonukleaza  zənccirlərində  polipeptid 
zəncirlərindən  birində  amin  turşuları  aşağıdakı  ardıcıllığa  malikdir: 
lizin-asparagin  turşusu  –  qlisin  –  treonin  –  asparagin  turşusu  – 
qlutamin  turşusu  –  sistein.  Göstərilən  polipeptid  zəncirin  sintezini 
idarə edən məlumat RNT-ni təyin edin. 
Həlli: 
Məsələnin  şərtində  mədəaltı  vəzinin  ribonukleaza  zəncirlərində, 
polipeptid  zəncirlərindən  birində  amin  turşularının  ardıcıllığı  verilmişdir. 
Bu verilmiş amin turşu ardıcıllığına görə polipeptid zəncirin sintezini idarə 
edən  məlumat  RNT-nin  təyin  edilməsi  tələb  olunur.  Bunun  üçün  kod 
cədvəlindən istifadə edərək verilmiş amin turşularını kodlaşdıran tripletləri 
müəyyən etdikdən sonra, göstərilən polipeptid zəncirin sintezini idarə edən 
məlumat  RNT-ni  təyin  edirik.  Beləliklə,  məlumat  RNT-nin  quruluşunu 
müəyyən edən tripletlər ardıcıllığı aşağıdakı kimi olacaqdır: 

 
~ 34 ~ 
 
 
 
A A A A A U Q Q U A S U A A U U Q U 
3.
 
Mədəaltı vəzi ribonukleazası zəncirlərindən biri aşağıdakı 14 
amin  turşusundan  ibarətdir:  qlutamin-  qlisin-  asparagin  turşusu- 
prolin-  tirozin-  valin-  histidin-  fenilalanin-  asparagin-  alanin-  serin- 
valin. Ribonukleaza zəncirinin bu sahəsini kodlaşdıran DNT molekulu 
sahəsinin quruluşunu təyin edin. 
Həlli: 
Məsələnin  şərtində  mədəaltı  vəzi  ribonukleazası  zəncirlərindən 
birinin  14  aminturşu  ardıcıllığına  malik  olduğu  göstərəlmişdir.  Bununla 
əlaqədar  olaraq  ribonukleaza  zəncirinin  bu  sahəsini  kodlaşdıran  DNT 
molekulu  sahəsinin  quruluşunu  təyin  etmək  tələb  olunur.  Buna  əsasən 
verilmiş  polipeptidin  sintezini  idarə  edən  məlumat  RNT-nin  quruluşunu 
müəyyən  etmək  çətin  deyildir.  Kod  cədvəlinə  əsasən  verilmiş  amin 
turşularını kodlaşdıran tripletlərin ardıcıllığını müəyyən etmək olar: 
SAAQQUAAUSSUUAUQUUSSUQUUSAUUUUQAUQSUUSUQUU 
İndi  məlumat  RNT-nin  zəncirinə  görə  onun  sintez  olunduğu  DNT 
molekulunun bir telini bərpa etmək mümkündür: 
QTTSSATTAQQAATASAAQQASAAQTAAAASTASQAAQASAA 
DNTmolekulunun iki teldən təşkil oolunduğu bizə məlumdur. Odur 
ki,  DNT  molekulunun  bir  telinin  quruluşunu  bildikdən  sonra 
komplementarlıq  prinsipinə  əsasən  onun  ikinci  telini  tərtib  edə  bilərik. 
Beləliklə, ribonukleaza zəncirinin bu sahəsini kodlaşdıran DNT  molekulu 
sahəsinin quruluşu aşağıdakı kimi olacaqdır: 
QTTSSA TT AQQAATASAAQQASAAQTAAAASTA SQAAQASAA 
|  | | | | |  |   |  |   | |  |  |  |   |  |  |  |  |  |  | |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |     
SAAQQUAAUSS UUAUQUUSSUQUUSAUUUUQAUQSUUSUQUU 
4.
 
Polipeptid  zəncirinin  bir  hissəsini  kodlaşdıran  DNT 
molekulunun müvafiq sahəsi aşağıdakı quruluşa malikdir: 
A S S A T T Q A S S A T Q A A  
Polipeptid zəncirində amin turşularının ardıcıllığını təyin edin. 
Həlli: 
Məsələnin şərtində polipeptid zəncirin bir hissəsini kodlaşdıran DNT 
molekulunun  müvafiq  sahəsi-  tripletlər  ardıcıllığı  verilmişdir.  Bunlara 
əsasən polipeptid zəncirdə amin turşularının ardıcıllığını təyin etmək tələb 
olunur. Deməli, məlumat RNT-nin sintez olunduğu DNT-nin yalnız bir teli 
verilmişdir.  Odur  ki,  məsələnin  şərtinə  əsasən  məlumat  RNT-ni  tərtib 
edirik: 
 
 
 
      UQQUAASUQQUASUU 
Bundan sonra bunları tripletlərə ayırmaq lazımdır: 
 
 
 
UQQ, UAA, SUQ, QUA, SUU. 

 
~ 35 ~ 
Verilmiş kod cədvəlinə əsasən hər bir triplet üçün uyğun gələn amin 
turşularını tapıb bizi maraqlandıran polipeptidin sahəsini tərtib edirik: 
Triptofan- asparagin- alanin- asparagin turşusu- serin. 
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin