D İ L Ç İ L İ K
:
Q R A M M A T İ K A
96
AZƏRBAYCAN DİLİ və ƏDƏBİYYAT TƏDRİSİ, 2021, №2
mürəkkəb cümlənin komponentləri tabesizlik yolu ilə əlaqələnmişdir” [3, s.508].
Daha sonra müəllif yazır: “Həmcins üzvlərin və tabesiz mürəkkəb cümlə
komponentlərinin əlaqələndirilməsində əsas
vasitə prosodik vasitələrdir, fakt və
hadisələrin
sadalanması, qarşılaşdırılması,
fərqləndirilməsi, bölüşdürülməsi
üsullarıdır və bu prosesdə nitqin ritmik-melodik axını əsasdır; məs.:
Mənim
savaşdığım, mənim dögüşdügim,
mənim çəkişdigim, mənim qılıclaşdığım görgil,
ögrəngil! Ox atdılar, batmadı. Qılıc urdılar, kəsmədi. Sügüylə sancdılar, ilmədi və s.
Hazırkı canlı danışıq dilində olduğu kimi, bir komponentə aid sözün öz yerində deyil,
digər komponentlə işlənməsi halları da intonasiyanın təbii imkanlarından irəli
gəlmişdir. “Bəkil beş gün oldı, divana çıqmadı” cümləsində “Bəkil” sözündən sonra
edilən aydın fasilə həmin sözü birinci komponentdən ayırır
və ikinci komponentlə
birləşdirir. Bu cür cümlələrdə sonralar canlı danışıq dilinə yol tapmış, amma
bağlayıcısının işlənməsinə də ehtiyac olmamışdır” [3, s.500]. Bu ifadələri
M.Kaşğarinin “Divan”ında işlənən atalar sözləri və məsəllərin sintaksisi haqqında da
demək olar.
Dostları ilə paylaş: