ÛÛÛ Cild Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û

ÍßÔÁßÐÄÀÐ

áèð äþâëÿòëè àäàìà âåðÿ êè, îíäàí íÿôáÿðäàð

îëà. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

ÍßÔßÐ

èñ. [ÿð.] 1. Áèð òÿê àäàì; êèìñÿ,

øÿõñ, ôÿðä, êÿñ. ..Òÿê áèðúÿ íÿôÿðèí äÿ ôèêðèíÿ

ýÿëìèð êè, äöíéàäà éàøàìàã èáàðÿò äåéèë îí-

äàí êè, ñÿùÿð äöêàíà ýåäèá, àõøàì àáýöøòö

éåéèá éàòàñàí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ñóëòàí

áÿé:] Ùÿ, èíäè íÿ äåéèðñÿí, áèð íÿôÿð ìîëëà,

áèð êÿëëÿ ãÿíä âÿ ö÷ ìàíàò ïóë èëÿ àðàí íåúÿ-

äèð? Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Àäàì ùàããûíäà ñàéëàðëà.

Ö÷ íÿôÿð ýÿëäè. Îí íÿôÿð íþâáÿ ýþçëÿéèðäè. –

Ôàéòîíäàí èêè íÿôÿð éàïûíúûëû àäàì äöøäö.

Ì.Ùöñåéí. Áèð íÿôÿð ÿâÿç. – êèì èñÿ, áèðèñè,

ãåéðè-ìöÿééÿí øÿõñ, àäàì. Áèð íÿôÿð ýÿëèá

ñèçè ñîðóøóðäó. – [Íþêÿð:] Âÿçèð ñàü îëñóí,

áèð íÿôÿð Øèðàçäàí ýÿëèá ñèçè ýþðìÿê èñòÿéèð.

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Òÿïÿ àðàñûíäà .. òîíãàë éàíûðäû.

Êÿíàðûíäà áèð íÿôÿð éàòìûøäû... ×ÿìÿíçÿ-

ìèíëè. Áèð íÿôÿðÿ (íÿôÿðèíÿ) ãÿäÿð (êèìè) –

ùàìûñûíû, áàøäàí-áàøà, åëëèêëÿ.  Ìèëèñ íÿôÿðè –

êþùí.  ìèëèñèîíåð.  Ìèëèñ íÿôÿðëÿðè ìàøûíäàí

äöøöá øèíåëëÿðèíè ñîéóíäóëàð âÿ òÿêëèô ýþçëÿ-

ìÿäÿí äÿùðÿ, éàáà ýþòöðöá êîë ãûðìàüà áàø-

ëàäûëàð. ß.Âÿëèéåâ. Ïîëèñ íÿôÿðè – ïîëèñ èäà-

ðÿñè èø÷èñè. Óúàáîé âÿ íàìÿðáóä ùÿðÿêÿòëè áèð

ïîëèñ íÿôÿðè è÷ÿðè ýèðäè. È.Øûõëû.

2. Àäè ÿñýÿð, àäè ñûðàâè äþéöø÷ö. Þçöíö áó

øÿùÿðèí îüëó âÿ áó ìöáàðèçÿíèí íÿôÿðëÿðèí-

äÿí ñàéàí Íÿðèìàí, öðÿéèíäÿ õîø âÿ ïàðëàã

áèð ùèññèí èøûã êèìè éàíäûüûíû äóéäó. Ìèð Úÿëàë.

...íÿôÿðëèê – àäÿòÿí ñàéëàðà ãîøóëàðàã øå-

éèí íå÷ÿ íÿôÿðÿ, íå÷ÿ øÿõñÿ ìÿõñóñ, éà àèä

îëäóüóíó ýþñòÿðèð, ìÿñÿëÿí: ö÷ íÿôÿðëèê éåð

òóòìàã. Îòóç íÿôÿðëèê ñöôðÿ ùàçûðëàìàã. –

Âåéñèí àòàñû Ùÿáèá Àáäóëëàîüëó áó äàõìàäà

áåø íÿôÿðëèê áèð àèëÿ ãîéàðàã âÿôàò åòìèøäè.

ß.ßáöëùÿñÿí.

ÍßÔßÑ

èñ. [ÿð.] 1. Úèéÿðëÿ ùàâàíû è÷ÿðè àëûá

áóðàõìà (èíñàí âÿ ùåéâàíëàðäà îêñèýåí óäóá

êàðáîí ãàçû áóðàõìà ïðîñåñè). Íÿôÿñ öçâëÿðè.

Äÿðèíäÿí íÿôÿñ àëìàã. // Úèéÿðëÿ àëûíûá áóðà-

õûëàí ùàâà. [Ìöÿëëèì âÿ Òåëëèíèí] áàøëàðû áèð-

áèðèíÿ ÷îõ éàõûí îëäóüó ö÷öí ùÿð èêèñè áèð-

áèðèíèí íÿôÿñèíäÿí ýÿëÿí ñûúàãëûüû ùèññ åäèðäè.

Ñ.Ùöñåéí.  ßìèðõàíû îéàòìàéûð, äèíúÿëñèí

äåéÿ; Áÿçÿí îíóí íÿôÿñèíÿ ãóëàã äà àñûð.

Ñ.Âóðüóí. // ìÿú. ßëàìÿò, èç, ãîõó, òÿçàùöð.

Éàçûí èëê íÿôÿñè åøèäèëìÿéÿ áàøëàäûüû áèð ýöíäÿ

î, áöòöí áÿäÿíèíèí îä êèìè éàíäûüûíû ùèññ åòäè.

Ì.Èáðàùèìîâ. Éîë îíó äèê ãàëõàí áèð éîõóøà

ýÿòèðèá ÷ûõàðàðêÿí éîë÷ó öçöíäÿ, éàõûíëûüû

ùèññ îëóíàí äàüëàðûí ñîéóã íÿôÿñèíè äóéäó.

ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Íÿôÿñ(èíè) äÿðìÿê –

ìöâÿããÿòè ðàùàòëàíìàã, äèíúÿëìÿê ö÷öí äà-

éàíìàã, àçàúûã èñòèðàùÿò åòìÿê, éîðüóíëó-

üóíó àëìàã. [Ìóçäóð] àõûð áèð íÿôÿñèíè äÿðèá

ïóëóí ùåñàáûíà ýåòìÿéÿ áàøëàäû. Ñ.Ì.Ãÿíè-

çàäÿ. Áèð ùîâóð îòóðóá íÿôÿñ äÿðìÿéÿ áèð äàø

êþëýÿñè äÿ éîõ èäè. Ìèð Úÿëàë. Íÿôÿñè ãàðàë-

ìàã (äàðàëìàã, äàðûõìàã, òóòóëìàã) –

áîüóëìàã, ÷ÿòèíëèêëÿ íÿôÿñ àëìàã, òþâøöìÿê,

òÿíýíÿôÿñ îëìàã. [Éàñàâóë:] Áàøûíûçà äþíöì,

àé àüà, àüçûìû åëÿ áàüëàñûíëàð êè, íÿôÿñèì äà-

ðûõìàñûí. Í.Âÿçèðîâ. Õàëèäÿíèí ùàëûíà ãàë-

ìàã ëàçûì èäè, íÿôÿñè ãàðàëìûø èäè. Ñ.Ùöñåéí.

Íÿôÿñèíè ãûñìàã (ýèçëÿìÿê) – ñóñìàã, ñö-

êóò åòìÿê, äèíìÿìÿê. [Úàâàùèð õàòóíóí] ùÿð

áèð êÿëìÿñèíè éàõøû åøèòìÿê ö÷öí ùàìû íÿôÿ-

ñèíè ãûñûá äèíëÿäè. Ì.Ùöñåéí.

2. ìÿú. êþùí. “Ñþç”, “äèë” ìÿíàñûíäà. Ùå÷

äîüðó äåéèë áóíóí íÿôÿñè; Íÿ ãÿçåòäèð, òàìàì

ïóë òÿëÿñè. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ñöëåéìàí áÿé êå÷ìèø

ýöíëÿðäÿí – Òèôëèñ, Êèñëîâîäñê, Âëàäèãàôãàç,

Ìîñêâà ñÿéàùÿòëÿðèíäÿí ãûçüûí áèð íÿôÿñ èëÿ

ëàô âóðìàãäà èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

3. “Ñÿñ” ìÿíàñûíäà. Õàíÿíäÿíèí íÿôÿñè äèí-

ëÿéèúèëÿðè âàëåù åòäè.

◊ Íÿôÿñ àëìàã (÷ÿêìÿê) – 1) äèíúÿëìÿê,

èñòèðàùÿò åòìÿê. [Ãÿùðÿìàí:] Áèçèìêèëÿð èðÿ-

ëèëÿéÿíäÿ ìÿí éîëäàøëàðûì èëÿ áèð àç àñóäÿ

íÿôÿñ àëûðäûã. Ù.Íÿçÿðëè; 2) ðàùàòëàíìàã, ñà-

êèòëÿøìÿê, ÿçèééÿòäÿí ãóðòàðìàã, èçòèðàá âÿ

ýÿðýèíëèêäÿí ãóðòàðìàã. Ùàìûíûí ãÿëáèíäÿí

õîô-õÿòÿð ýåòäè âÿ ùàìû [Ìÿùÿììÿä Ãàúà-

ðûí] ãÿòëèíäÿí ñîíðà àñóäÿ âÿ àðõàéûí íÿôÿñ

àëäûëàð. Ô.Êþ÷ÿðëè. Ýÿíú àèëÿ àñóäÿ íÿôÿñ àëà-

ðàã õîøáÿõò éàøàéûøûíà éåíèäÿí äàâàì åòìÿéÿ

áàøëàäû.  ×ÿìÿíçÿìèíëè.  Íÿôÿñ âåðìÿê –

ðóùëàíäûðìàã, ùÿâÿñëÿíäèðìÿê, ðóù âåðìÿê.

ßòðàôäàí áàõàí ùÿð áèð êÿñ ñàíêè Ôÿðùàä-

îüëóíóí öðÿê äþéöíòöñöíö åøèäèá îíà úöðÿò

âÿ íÿôÿñ âåðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Íÿôÿñ âóðìàã

äèí. – óüóðñóç ñþç äåìÿê, ýþç âóðìàã, íèô-

ðèí òþêìÿê, ãàðüûìàã. Íÿôÿñäÿí äöøìÿê –

ÿëäÿí äöøìÿê, öçöëìÿê, òàãÿòäÿí äöøìÿê,

èíúèìÿê, ÿçèééÿò ÷ÿêìÿê. [Èñðàôèë:] Àé àð-

âàä, àëòûìà áèð øåé ñàë, íÿôÿñäÿí äöøìöøÿì.

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Íÿôÿñè êÿñèëìÿê – 1) ÿëäÿí

473

ÍßÔßÐ

ÍßÔßÑ

äöøìÿê, òàãÿòäÿí äöøìÿê, öçöëìÿê; 2) ìÿú.

þëìÿê. Ãûçûí ýþçëÿðè ÷îõäàí àõìûø, íÿôÿñè

êÿñèëìèøäè. Ìèð Úÿëàë. Íÿôÿñèíè êÿñìÿê –

1) ÿëäÿí ñàëìàã, òàãÿòäÿí ñàëìàã, öçìÿê.

Áó èø íÿôÿñèìè êÿñäè; 2) þëäöðìÿê. [Ìèðçÿ

Ùåéäÿð:] ..Òåç áóéóð éàçûì, áÿëêÿ Ùàúû îéàíäû

åëÿäè, ìÿíèì íÿôÿñèìè êÿñÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

Ãàòèëëÿðè îíóí íÿôÿñèíè êÿñìÿê èñòÿéèðäèëÿð.

Ñ.Ùöñåéí. Áèð íÿôÿñ – áèð àí, áèð äÿãèãÿ, áèð

ñàíèéÿ.  Èñòÿðèç àçàä îëàã çèíäàíè-ãÿìäÿí

áèð íÿôÿñ. Ì.Ùàäè. Ñîí íÿôÿñäÿ – úàí öñòÿ,

þëÿðêÿí. Ñîí íÿôÿñÿ ãÿäÿð (êèìè) – ùÿéàòû-

íûí àõûðûíà êèìè, þëÿíÿ êèìè, þëÿíÿúÿí. ..Ãûç

éàõøû àäàìà ðàñò ýÿëÿðñÿ, ñîí íÿôÿñèíÿ ãÿäÿð

ñÿäàãÿò âÿ ìÿùÿááÿò ñà÷àðàã éàøàéàúàãäû.

Ì.Èáðàùèìîâ. ..Ùÿéàò þçö äàðöëôöíóíäóð, èí-

ñàí ñîí íÿôÿñèíÿ ãÿäÿð þéðÿíìÿëèäèð. ß.Ñàäûã.

ÍßÔßÑÀËÌÀ

èñ.  Úèéÿðëÿ ùàâàíûí è÷ÿðè

àëûíìàñû. Íÿôÿñàëìà ïðîñåñè.

ÍßÔßÑËÈ

ñèô. ìóñ. Íÿôÿñëÿ ÷àëûíàí. Íÿ-

ôÿñëè ìóñèãè àëÿòëÿðè (íåé, êëàðíåò âÿ ñ.). Äÿíèç

ñàùèëèíäÿ íÿôÿñëè ùÿðáè îðêåñòðèí ÷àëäûüû àäû

øàèðàíÿ âàëñûí ñÿäàëàðû ýàù ñÿìòèíè òåç-òåç

äÿéèøäèðÿí õÿôèô âÿ ñÿðñÿðè áèð êöëÿéèí ãàíà-

äûíà èëèøÿðÿê ýÿëèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÍßÔßÑËÈÊ

èñ. Îòàüûí ùàâàñûíû äÿéèøäèð-

ìÿê ö÷öí ïÿíúÿðÿäÿ êè÷èê ýþç. Ïÿíúÿðÿíèí

íÿôÿñëèéèíè à÷ìàã. // ìÿù. Êè÷èê ïÿíúÿðÿ.

ÍßÔßÑ-ÍßÔßÑß

çÿðô ×îõ éàõûí, ëàï éà-

õûí, öç-öçÿ. Íÿôÿñ-íÿôÿñÿ îòóðìàã. – Ùåé ÷à-

ëûðëàð, îõóéóðëàð íÿôÿñ-íÿôÿñÿ; Ìÿíñÿ áàõûá

öðÿéèìäÿ ùÿñÿä ÷ÿêèðÿì. Ñ.Âóðüóí.

ÍßÔßÑÑÈÇ

ñèô. âÿ çÿðô 1. Ùàëäàí äöøìöø,

úàíñûç. Íÿôÿññèç äöøöá ãàëäû. – Äèíëÿäèëÿð éîëó

áèð àç íÿôÿññèç; Ãàëäûëàð áèð ãÿäÿð ñÿìèðñèç,

ñÿññèç.  Ù.Ê.Ñàíûëû.  Ìÿí áó ëþâùÿëÿðè õÿñòÿ,

íÿôÿññèç; Ñåéð åäÿðÿê ùÿìÿí, éöéöðäöì ñÿñ-

ñèç. Ñ.Âóðüóí.

2. ìÿú. Àäàìñûç, èíñàíñûç. Äåìÿê, Àüáó-

ëàã ìåøÿñè ùå÷ äÿ íÿôÿññèç äåéèëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÍßÔßÑÂÅÐÌß

èñ. Úèéÿðäÿí ùàâàíûí áó-

ðàõûëìàñû. Íÿôÿñâåðìÿ ïðîñåñè.

ÍßÔÈÐ

èñ. [ÿð.] 1. Óúó ýåòäèêúÿ ýåíèøëÿ-

íÿí áîðó øÿêëèíäÿ îëàí íÿôÿñëè ÷àëüû àëÿòè;

øåéïóð. [Äÿðâèø Ìÿñòÿëè øàù:] Ìÿí áó ñààò

åëÿ áóðàäà, áó îòàüûí è÷èíäÿ áèð äàèðÿ ÷ÿêèá

ÿéëÿøÿðÿì î äàèðÿäÿ, áàøëàðàì øàù íÿôèðè ÷àë-

ìàüà. Îíäà ýþðÿðñÿí êè, íåúÿ ñÿíèí åâèí òàð-

ìàð îëóá áàøûíà ó÷àð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

2. êþùí. ìÿú. Õÿáÿð éàéìà, øàéèÿ áóðàõìà.

ÍßÔÈÑ

èñ.  [ÿð.] Ñîí äÿðÿúÿ çÿðèô, èíúÿ,

ýþçÿë, ãÿøÿíý. Íÿôèñ ñûðüà. Íÿôèñ ïàð÷à. Íÿôèñ

øÿêèë. – Õàë÷à Ôÿðãàíÿäÿ òîõóíìóø, îëäóãúà

çÿðèô âÿ íÿôèñ èïÿêäÿí èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

[Ìÿíñóð âÿ Ñèòàðÿ] òÿìèç âÿ íÿôèñ àü ïàëòàð

ýåéèá áàüû ñåéð åäèðäèëÿð. Ú.Úàááàðëû. ..Ôàé-

òîíäàí óúàáîéëó, íÿôèñ áèð õàíûì äöøöá ìà-

üàçàéà ýèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Íÿôèñ ÿäÿ-

áèééàò êþùí. – áÿäèè ÿäÿáèééàò. Þçöíö çèéàëû

ñàéàí ùÿð áèð àäàì íÿôèñ ÿäÿáèééàòû áèëìÿëè-

äèð. Ì.Ùöñåéí. Íÿôèñ ñÿíÿòëÿð êþùí. – èíúÿ-

ñÿíÿò.

ÍßÔÈÑËÈÊ

èñ. Èíúÿëèê, çÿðèôëèê, ãÿøÿíýëèê.

ÍßÔËÈ

ñèô. Õåéèðëè, ôàéäàëû. ßýÿð áèçèì õà-

ùèøèìèç ãÿçåòÿìèçè íÿôëè âÿ ëÿéàãÿòëè åòìÿê èñÿ,

îíäà áîðúóìóç áóäóð êè, îíóí åùòèéàúàòûíû

äöçÿëäÿê. Ô.Êþ÷ÿðëè. Ðÿùèì êèøè ùÿð÷ÿíä þçö

îõóìóø àäàì äåéèë èäèñÿ äÿ, ëàêèí éåíÿ åëìèí

èíñàíà íÿôëè âÿ ôÿðç îëäóüóíó éàõøûúà áèëèð

èäè. È.Ìóñàáÿéîâ.

ÍßÔÑ

èñ.  [ÿð.] 1. Åùòèðàñ, øèääÿòëè èñòÿê,

àðçó, ìåéèë. ..Ìÿíèì áåëÿ éàäûìà ýÿëèð êè,

[òöðê ïàäøàùëàðûíûí] àðçó âÿ ìÿøüÿëÿëÿðè þâ-

ðÿòáàçëûã, ìèëëÿòèí ñÿàäÿòèíè þç íÿôñëÿðèíÿ ãóð-

áàí åëÿìÿê èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Îíäà

Ìàùìóäóí àüëû âÿ èõòèéàðû îéàíàðäû, êîðýþçëö

íÿôñèí àðõàñûíúà ýåòìÿçäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

2. Òàìàù, òàìàùêàðëûã.

3. Òàìàù, äàõèëè åùòèéàú, àðçó (àäÿòÿí

ìÿíôè ìÿíàäà). 

Íÿôñèíè þëäöðìÿê – èñòÿ-

äèéèíè åëÿìÿìÿê, òàìàùûíû êÿñìÿê. [Ùÿìçÿ:]

Áó .. ãóòóëàðäàí áèð-èêèúÿñèíè âåðèá, îíóí ùÿ-

ëÿëèê íÿôñèíè þëäöðÿ áèëÿðèê. ß.ßáöëùÿñÿí.

4. Èíñàíäà øÿùâàíè ùèññëÿðÿ âÿ éåéèá-è÷ìÿê

êèìè åùòèéàúëàðà îëàí ìåéèë. Íÿôñèíè ñàõëà-

ìàã. Íÿôñèíÿ ìÿüëóá îëìàã. – Ìîëëà ãàçû

Òåéìóð ö÷öí àïàðàíäà íÿôñèíè ñàõëàéà áèë-

ìÿéèá, áèð áóäóíó þçö éåéèð. “Ì.Í.ëÿòèô.”

5. êþùí. “Àäàì”, “èíñàí” ìÿíàñûíäà. [Àá-

áàñ áÿé:] Ãîé áèð íÿôñ þëñöí, áÿëêÿ íå÷ÿ ìèí

íÿôñ äèðèëÿ! ß.Ùàãâåðäèéåâ.

◊ Íÿôñè èòè – 1) ñîí äÿðÿúÿ òàìàùêàð. [Àòëû-

ëàð] ßëéàð õàíûí õàñèééÿòèíÿ áÿëÿä èäèëÿð, õàí

íÿôñè èòè áèð àäàì êèìè áöòöí ìàùàëäà ìÿø-

ùóð èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû; 2) åùòèðàñëû.

ÍßÔÑÀÍÈ

ñèô. [ÿð.] Åùòèðàñà, øÿùâÿòè ùèññ-

ëÿðÿ àèä îëàí. [Øåéõ Ñÿíàí:] Ìÿíÿ áèýàíÿ

çþâãè-íÿôñàíè; Ñåâäèéèì éàëíûç åøãè-ðóùàíè.

Ù.Úàâèä.

474

ÍßÔßÑÀËÌÀ

ÍßÔÑÀÍÈ

ÍßÔÑÊÀÐ

ñèô. [ÿð. íÿôñ âÿ ôàðñ.  ...êàð]

1. Øÿùâÿò äöøêöíö.

2. Òàìàùêàð, íÿôñèíè ñàõëàéà áèëìÿéÿí.

ßçèç áèð àç àúûãëàíäû: – ..Ñÿíèí êèìè íÿôñêàð,

äöíéàíû äþðäÿëëè òóòàí áèð àäàìû áðèãàäèð

ñàõëàìàã îëìàç. ß.Âÿëèéåâ.

ÍßÔÑËÈ

ñèô.  1. ×îõ òàìàùêàð, ùÿð øåéäÿ

ýþçö îëàí.

2. Åùòèðàñëû, ãûçüûí.

ÍßÔÑÏßÐßÑÒ

ñèô. [ÿð. íÿôñ âÿ ôàðñ. ...ïÿ-

ðÿñò] 1. Þç íÿôñèíè ýöäÿí, ÷îõ òàìàùêàð, ùÿð

øåéè þç íÿôñèíÿ ãóðáàí åäÿí. Íÿ âàõòà ãÿäÿð

áèç áè÷àðÿëÿð áó êèìè íÿôñïÿðÿñò ãÿðÿç ñàùèá-

ëÿðèíèí ÿëèíäÿ îéóíúàã îëàúàüûã?! Ì.Ô.Àõóíä-

çàäÿ.

2. Øÿùâÿò äöøêöíö, øÿùâÿòïÿðÿñò.

ÍßÜÌß

[ÿð.]  á à õ ìàùíû. ×öí áöëáöëè-

àøèãè-õîøàâàç; Åéëÿðäè ÷ÿìÿíäÿ íÿüìÿ àüàç.

Õÿòàéè. Úàí âåðÿíäÿ îõóéóí íÿüìÿíè Ãóðàí

ÿâÿçè. Ñ.ß.Øèðâàíè.

ÍßÜÌßÊÀÐ

èñ. [ÿð. íÿüìÿ âÿ ôàðñ. ...êàð]

1. Íÿüìÿ îõóéàí; õàíÿíäÿ. Î ìÿúùóë íÿü-

ìÿêàð îäóí÷ó îüëó Âàëåù èìèø. ß.Ìÿììÿä-

õàíëû. Ñóñóá äóðäó áöëáöë éåíÿ; Ùÿñðÿò ãàëäû

áó äàð ãÿôÿñ; Íÿüìÿêàðûí íÿüìÿñèíÿ. Á.Âà-

ùàáçàäÿ.

2. Íÿüìÿ ãîøàí. Íÿüìÿëÿð è÷èíäÿ ìÿíèì

íÿüìÿìèí àéðû áèð éåðè âàð; Ìÿí òîõóíóëìàç

ùöãóãóìóí íÿüìÿêàðûéàì. Ì.Ìöøôèã.

ÍßÙ

[ôàðñ.]:  íÿù äåìÿê (äàíûøìàã) –

áÿä äàíûøìàã, ïèñ ýÿòèðìÿê. ßçèçèéÿì, íÿù

äåìÿ; Íÿù äàíûøìà, íÿù äåìÿ; Ãîé þïöì àë

éàíàãäàí; Ìÿí äÿ ÷àòûì ÿùäèìÿ. (Áàéàòû).

ÍßÙÀÉßÒ

[ÿð.] 1. èñ. Ñîí, àõûð, ãóðòàðà-

úàã. Ùÿð øåéäÿ áàøëàíüûú âÿ íÿùàéÿò âàðäûð.

Áó èøèí íÿùàéÿòè íÿ îëàúàã? – Ùÿéàò íÿøÿñèëÿ

òèòðÿéèð è÷èì; Ïàðëàã ýÿëÿúÿéèì, íÿùàéÿòèì

âàð. Ì.Ìöøôèã. 

Íÿùàéÿò âåðìÿê (ãîé-

ìàã) – ñàõëàìàã, äàéàíäûðìàã, ñîí âåðìÿê.

Ýåðèëèéÿ íÿùàéÿò âåðìÿê. Èøÿ íÿùàéÿò âåð-

ìÿê. – ..[Ñÿëèìÿ] éàëíûç òÿðÿääöäëÿðèíÿ áèð

íÿùàéÿò âåðäè. Ñ.Ùöñåéí. Íÿùàéÿòÿ éåòìÿê –

ñîíà ÷àòìàã, àõûðà éåòìÿê, ãóðòàðìàã. Çöëôè-

ðóõóí ùåêàéÿòè éåòìÿç íÿùàéÿòÿ; Ýÿð åòñÿëÿð

ñÿôèäö-ñèéÿù ñöáùö-øàì áÿùñ. Ñ.ß.Øèðâàíè.

Íÿùàéÿòè éåòìÿê – àõûðû ÷àòìàã, àõûðû îëìàã,

þëöìö ÷àòìàã. [Ìÿíñóð:] Ùèúðèíäÿ éàíäûì,

åé ìÿëÿê, äÿõè éåòäè íÿùàéÿòèì. Ú.Úàááàðëû.

2. èñ.  Ãóðòàðàúàã, óú. Ìÿôòèëèí íÿùàéÿòèíè

áèð íþãòÿäÿ áèðëÿøäèðìÿê.

3. çÿðô  Àõûðäà, ñîíäà, íÿòèúÿäÿ. Íÿùàéÿò

ýÿëäè ÷ûõäû. Íÿùàéÿò áàøà äöøäö. – [Ðçàãóëó-

õàíûí]  Ïàðèñèí òåàòð âÿ ñàèð ÿäÿáèééàò ñÿù-

íÿëÿðèíäÿ îõóäóüó ëåêñèéàëàð âÿ ìöàñèð õèòà-

áÿëÿð àüûçäàí-àüûçà äîëàøàðàã, íÿùàéÿò ãÿ-

çåòëÿðäÿ âÿ æóðíàëëàðäà äÿðú îëóíàðäû.

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áÿùðàìû áèð úåéðàí éàìàíúà

éîðäó; Íÿùàéÿò áèð êå÷èä áàøûíäà âóðäó.

À.Øàèã. // Àðà ñþç ìÿíàñûíäà. Áèð äÿ, áóíëàð-

äàí ÿëàâÿ, ùÿð øåéäÿí ñîíðà. Èñòèðàùÿò ö÷öí,

íÿùàéÿò, øÿùÿðäÿí êÿíàðà ÷ûõìàã îëàðäû.

4. çÿðô  Ùÿääèíäÿí àðòûã, ñîí äÿðÿúÿ, îë-

äóãúà. Åé ìÿíèì ÿçèç ãàðäàøëàðûì! Ìÿêòó-

áóíóçó à÷ûá îõóäóì, íÿùàéÿò ùÿð èêèíèçäÿí

ðàçûéàì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áè÷àðÿ ãîëó-

íóí àüðûñûíäàí áèòàá äöøöá, íÿùàéÿò ìÿøÿã-

ãÿòëÿ þçöíö ñûíûã÷û Êÿðáÿëàéû Ïèðèéÿ éåòèðäè.

Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. // Íÿùàéÿòäÿ øÿêëèíäÿ ùÿ-

ìèí ìÿíàëàðäà. Íÿùàéÿòäÿ ñåâèíäè. – ..Êå-

÷ÿí èë íÿùàéÿòäÿ ãóðàãëûã îëìàã ñÿáÿáèëÿ âÿ

Ãÿçâèíèí ÿòðàôûíäà ñóéóí ãûòëûã úÿùÿòèëÿ

ÿêñÿðè-ìÿùñóëàò éàíûá ÿìÿëÿ ýÿëìÿìèøäè.

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.  Þìÿð íÿùàéÿòäÿ àüûëëû âÿ

êàìàëëû îüëàíäûð, àììà áóíóí èëÿ áåëÿ àòà-

ñûíûí õîøóíà ýÿëìèð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Íÿ-

ùàéÿò äÿðÿúÿäÿ – ñîí äÿðÿúÿ, ÷îõ, àðòûã,

ùÿäñèç äÿðÿúÿäÿ. ..Ìÿúìóÿìèçèí à÷ûëìàñû

áàðÿñèíäÿ .. òåëåãðàì âÿ ìÿêòóá ýþíäÿðÿíëÿð-

äÿí íÿùàéÿò äÿðÿúÿäÿ ìÿìíóí îëóá, áèçè éàäà

ñàëàíëàðà èçùàðè-òÿøÿêêöð åäèðèê. “Ìîë.Íÿñð.”.

[Êÿíäèí] ÿùàëèñè èñÿ íÿùàéÿò äÿðÿúÿäÿ àâàì,

ùÿêèìñèç, äÿðìàíñûç éàøàéûðäûëàð. Ñ.Ñ.Àõóí-

äîâ. Âÿùøè èëÿ Ãàðà÷û êÿíääÿ áþéöéöá íÿùà-

éÿò äÿðÿúÿäÿ äîñò îëóðëàð. Ù.Ñàðàáñêè.

5.  Íÿùàéÿòèíäÿ øÿêëèíäÿ – ñîíóíäà,

àõûðûíäà, ãóðòàðàúàüûíäà. [Ìÿñìÿ:] ..Ùÿôòÿ

íÿùàéÿòèíäÿ îíó éîõëàìàüà ýåòäèì. Ñ.Ùö-

ñåéí.  Êö÷ÿíèí íÿùàéÿòèíäÿêè ôÿíÿð éàíäû.

ß.Ìÿììÿäõàíëû.

6. àðà ñþç. ×îõäàí ýþçëÿíèëÿí áèð èøèí áà-

øà ýÿëäèéèíè, àõûðäà ìöñáÿò íÿòèúÿëÿíäèéèíè

âÿ áóíäàí äóéóëàí ìÿìíóíëóüó èôàäÿ åäèð.

Íÿùàéÿò, ãûç ýÿëèá ÷ûõäû. Íÿùàéÿò, ìàøûí éîëà

äöøäö. Íÿùàéÿò, éàé òÿòèëè éåòèøäè. – Íÿùàéÿò,

êîìèññèéà öçâëÿðèíèí ùàìûñû áèð ðÿéÿ ýÿëäè:

“Úåéðàí äöçö ïåðñïåêòèâäÿí ìÿùðóìäóð”.

Ì.Ùöñåéí.  Íÿùàéÿò, ùÿñðÿòëÿ ýþðìÿê èñòÿ-

475

ÍßÔÑÊÀÐ

ÍßÙÀÉßÒ

äèéèìèç áó òàðèõè øÿùÿðÿ ãÿäÿì ãîéóðóã.

Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍßÙÀÉßÒÑÈÇ

ñèô. âÿ çÿðô Ñîíñóç, áèòìÿç,

òöêÿíìÿç, ñîíó-àõûðû, ùÿää-ùöäóäó îëìà-

éàí. Íÿùàéÿòñèç äàëüàëàð áèð-áèðèíè ãîâóðäó.

Íÿùàéÿòñèç öôöã. Íÿùàéÿòñèç àäàì àõûíû. –

Íîâðóçóí ùÿäÿãÿäÿí ÷ûõìûø ýþçëÿðè ùÿíóç

íÿùàéÿòñèç ôÿçàëàðà äèêèëìèøäè. Ù.Íÿçÿðëè.

Äîüðóäàí äà Ìÿðúàí íÿíÿíèí ãÿçÿáè íÿùà-

éÿòñèç èäè. Ìèð Úÿëàë.

ÍßÙÀÉßÒÑÈÇËÈÊ

èñ. Ñîíñóçëóã, èíòÿùà-

ñûçëûã, àõûðû, ñîíó îëìàìà. [Úåéðàíëàð] èíúÿ

ãóëàãëàðûíû ãûñûá äàëáàäàë ùàâàéà àòëàíäûãúà

äöçÿíëèéèí íÿùàéÿòñèçëèéè ôîíóíäà ãÿðèáÿ ìÿí-

çÿðÿ éàðàíûðäû. È.ßôÿíäèéåâ.

ÍßÙßÍÝ

ñèô. [ÿð.] Ñîí äÿðÿúÿ áþéöê, èðè,

÷îõ éåêÿ, àçìàí. Íÿùÿíý áèíà. Íÿùÿíý àäàì.

Íÿùÿíý ãàëà. – Áóüëàíà-áóüëàíà íÿùÿíý

ìàøûíëàð; Ãàð òÿïÿëÿðèíÿ ùöúóì ÷ÿêäè, áàõ!

Ñ.Âóðüóí.  Áó èøûãëàð òàïäàíûá ñþíäöðöëÿí

íÿùÿíý áèð òîíãàëûí êþçÿðÿí ãûüûëúûìëàðûíà

áÿíçÿéèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Ìÿú. ìÿíàäà.

Íÿùÿíý ñÿíÿòêàð. – ..Õàëã èñÿ áöòöí ýÿëÿúÿê

òàðèõèí ùåéðÿò åäÿúÿéè íÿùÿíý ÷ÿòèíëèêëÿðäÿí

øÿðÿôëÿ ÷ûõäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÍßÙßÍÝËÈÊ

èñ. Ùÿääèíäÿí àðòûã áþéöê-

ëöê; éåêÿëèê, èðèëèê, àçìàíëûã.

ÍßÙÐ

èñ.  [ÿð.] Áþéöê ÷àé, àõàð ñó. Ùå÷

ìàðàã åòìÿ, éàõûíëàðäà ñÿíè; Éåíÿ Êöð íÿùðè

þïÿð. Ù.Úàâèä. Òÿðëàí êå÷ÿí èëèí éàçûíäà îë-

äóüó êèìè èíäè äÿ Êöð íÿùðèíèí ãóäóðüàí áèð

ñöðÿòëÿ äàøàúàüûíû ùå÷ ýþçëÿìèðäè. Ì.Ùöñåéí.

ÍßÙÑ

[ÿð.] 1. ñèô. Óüóðñóç, ìÿøóì, àüûð,

òÿðñ ýÿòèðÿí. Íÿùñ àé. Íÿùñ àéàã. – Åëÿ êè,

íÿùñ ýöíëÿðÿ êå÷äèì âÿ èñòÿäèì áó áÿíäè äÿ

îõóéàì, ãûðìûçûñàããàë ðÿôèãèì ìÿíè áó éåðäÿ

äàéàíäûðäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Âàãèô

ßëèìÿììÿäÿ:] Íîâðóç ñÿùÿðè ýöëäàíûì äö-

øöá ñûíäû. Áó, íÿùñ áèð øåé äåéèëìè? ×ÿìÿí-

çÿìèíëè. Àòàø Ìöðñÿëè êÿíäÿ ýþíäÿðìÿê ôèê-

ðèíÿ äöøÿí ýöíëÿðäÿ Ãàðàáàüûí íÿùñ èëèíèí

óüóðñóç àéû èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

Íÿùñ äåìÿê

(ýÿòèðìÿê) – áÿä äàíûøìàã, àüçûíû áÿäÿ à÷-

ìàã.  Àøûã ñþçöí íÿùñ äåäè; Ýÿë äèëèìè êÿñ,

äåäè; Ìÿí äåäèì, áèð áóñÿ âåð; Î ìÿíäÿí úàí

èñòÿäè. (Áàéàòû). [Ïàøà:] Ñÿí íèéÿ íÿùñ ýÿòèð-

äèí, àðâàä? Ñ.Ðÿùèìîâ.

2. èñ. Òÿðñ, ýÿú, èíàä. Íÿùñ àäàì.

ÍßÙÑËÈÊ

èñ. Óüóðñóçëóã, ìÿøóìëóã, ïèñ-

ëèê, áÿäëèê. Êèì èñÿ áöòöí áó èøëÿðè áó éåðèí

àäûíûí íÿùñëèéèíÿ éîçóð.. ß.Ñàäûã.

ÍßÙÂ

[ÿð.]  á à õ ñèíòàêñèñ.

ÍßÙÂÈ

[ÿð.]  á à õ ñèíòàêòèê.  Àìàí, àé

Ìîëëà, áó øåðè îõó, ìÿíàñûíà áàõ! Ñÿðôèíÿ,

íÿùâèíÿ, èìëàñûíà, èíøàñûíà áàõ! ß.Âàùèä.

ÍßÙÉ

èñ. [ÿð.] 1. Ãàäàüàí, ãàäàüàí åòìÿ.

Çàùèä øÿðàá íÿùéè ö÷öí àéÿ ñþéëÿéèð; Ëàêèí

ñîðóëñà, àíëàìàéûð ùàíñû àéÿäèð. ß.Âàùèä.

ÍßÕØ

á à õ íàõûø.

ÍßÈÍÊÈ

Ìÿíàúà ýöçÿøò áèëäèðÿí ìöðÿê-

êÿá áàüëàéûúû. Âÿëèãóëó íÿèíêè àíàñûíà íèñ-

áÿò, áÿëêÿ þçýÿëÿðÿ ýþðÿ äÿ àðòûã öçöéîëà îü-

ëàíäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÍßÊÀÐß

äàí.  “Êèìäèð?”, “Íÿ÷èäèð?”,

“Íÿ úöðÿòèí ñàùèáèäèð?”, “Àüçû íÿäèð?” ìÿ-

íàëàðûíäà ñóàë ÿâÿçëèéè ìÿãàìûíäà èøëÿíèð.

Î íÿêàðÿäèð áó ñþçö äåñèí? – [Ùåéäÿð áÿé:]

Þçö ñþâäÿýÿð, òàúèð êèøèäèð, òà ìÿíèì êèìè

àäàìà éàíàøìàñà, íÿêàðÿäèð êè, Àðàçûí î òà-

éûíà àéàã áàñà áèëÿ? Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Íóð-

úàùàí:] ..Àüçû íÿäèð, íÿêàðÿäèð ìÿíÿ ýöëäÿí

àüûð ñþç äåéÿ áèëñèí. Í.Âÿçèðîâ. [Áèð àéðûñû:]

Õàí, áàøûíà äþíöì, ìÿí íÿêàðÿéÿì êè, ñÿí-

íÿí ýöëÿøÿì? ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÍßÃÀÙßÒ

èñ. [ÿð.] Õÿñòÿëèêäÿí òÿçÿ ãàë-

õûá þçöíäÿ ÿçýèíëèê ùèññ åäÿí, ùÿëÿ òàìàìèëÿ

ñàüàëìàìûø àäàìûí ùàëû; çÿèôëèê, ñöñòëöê, ÿç-

ýèíëèê, íàñàçëûã. [ßëèãóëó:] Àíúàã ÿðáàáûí áèð

áàëàúà íÿãàùÿòè âàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

ÍßÃßÐÀÒ

èñ.  [ÿð.]  ìóñ. Íÿüìÿíèí ùÿð

áÿíäèíäÿí ñîíðà òÿêðàðëàíàí áåéò âÿ ìèñðà-

ëàð. Êóïëåòëÿð áèð-áèðèíäÿí íÿãÿðàò âàñèòÿñèëÿ

àéðûëûð. ß.Áÿäÿëáÿéëè.

ÍßÃË

èñ.  [ÿð.] 1. á à õ íàüûë.  Ãÿùðÿìàí

áàëàúà Ñàáèð ö÷öí ìöõòÿëèô íÿãë äàíûøûðäû.

Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Íÿãë åòìÿê – áèð ÿùâàëàòû,

ùàäèñÿíè, ùåêàéÿíè âÿ ñ. àðäûúûëëûãëà äàíûø-

ìàã, ñþéëÿìÿê. Î ãÿäÿð ÷îõ êè, áþéöê èøëÿðè-

ìèç; Îíó íÿãë åòìÿéÿ øåðèì àúèç. Ì.Ìöøôèã.

2. êþùí.  Áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ àïàðìà,

êþ÷öðìÿ, äàøûìà. 

Íÿãë åòìÿê – áèð éåð-

äÿí áàøãà éåðÿ àïàðìàã, êþ÷öðìÿê, äàøûìàã.

Áàøëàðäà áÿëàíû ÷îõ ýþðöá ÿãë; Áèð þçýÿ ìÿ-

ãàìÿ åéëÿäè íÿãë. Ôöçóëè. [Ñÿêèíÿ õàíûì:]

Ìÿí þëÿíäÿí ñîíðà ìÿíè ãÿáèðèñòàíà íÿãë

åäèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

476

ÍßÙÀÉßÒÑÈÇ

ÍßÃË

3. õöñ. Úÿðÿéàí, ñÿñ âÿ ñ. êå÷èðÿí; êå÷è-

ðèúè. 

Íÿãë åòìÿê – êå÷èðìÿê, þòöðìÿê.

Ìèñ åëåêòðèêè éàõøû íÿãë åäèð.

ÍßÃËÈ

[ÿð.]: íÿãëè úöìëÿ ãðàì. – ìöÿé-

éÿí áèð ùàäèñÿ, ÿøéà, ÿëàìÿò âÿ ñ. ùàããûíäà

ìÿëóìàò âåðèëÿí úöìëÿ íþâö.

ÍßÃËÈÉÉÀÒ

èñ.  [ÿð. “íÿãë” ñþç. úÿìè]

1. Õàëã òÿñÿððöôàòûíûí, àäàìëàðûí âÿ éöêëÿðèí

äàøûíìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí ñàùÿñè, ùàáåëÿ áó

âÿ éà áàøãà äàøûìà âàñèòÿëÿðèíèí ùÿð ùàíñû

áèð íþâö. Àâòîìîáèë íÿãëèééàòû. Äÿìèðéîë íÿã-

ëèééàòû. Éåðàëòû íÿãëèééàò (ìåòðîïîëèòåí). Øÿ-

ùÿð íÿãëèééàòû (òðàìâàé, àâòîáóñ, òðîëëåéáóñ,

òàêñè).

2. Éöêëÿðèí (ñÿðíèøèíëÿðèí) áèð éåðäÿí áàøãà

éåðÿ äàøûíìàñû, àïàðûëìàñû, íÿãë åäèëìÿñè;

äàøûìà èøëÿðè. Éöêëÿðèí íÿãëèééàòûíû ýåúèêäèð-

ìÿìÿëè.

3. Õöñóñè âÿçèôÿëè äàøûìà âàñèòÿñè. Ñàíèòàð

íÿãëèééàòû.

ÍßÃËÈÉÉÀÒ×Û

èñ. Íÿãëèééàò èø÷èñè. Íÿã-

ëèééàò÷ûëàð .. ìîòîâîçëàðû âàõòûíäàí ãàáàã òÿ-

ìèð åäèá èøÿ ñàëìûøëàð. (Ãÿçåòëÿðäÿí).

ÍßÃØ

[ÿð.] êëàñ.  á à õ íàõûø.  Î, ýþçöíö

áèð íþãòÿéÿ, îòóðäóüó õàë÷àíûí íÿãøèíÿ çèë-

ëÿìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Õàëûíûí ðÿíýè, ÷åøíèñè,

íÿãøè òÿðèôÿëàéèã èäè. ß.Âÿëèéåâ.

ÍßÃØß

[ôàðñ.]  á à õ ïëàí 1 âÿ 3-úö ìÿ-

íàëàðäà. [Ìÿñìÿ:] Èíäè þç îòàüûìà äàøûíäûãäà,

òà ãûçëûüûìäàí õÿéàëûìäà íÿãøÿñèíè ÷ÿêäèéèì

îòàüû ùàçûðëàìàüà áàøëàäûì. Ñ.Ùöñåéí. Íà-

ýÿùàíè ãÿðàðëà ïîçóð áöòöí íÿãøÿíè; Áèð ùÿ-

ðÿêÿòëÿ éàðûð ðÿãèáèíèí ñÿääèíè. Ð.Ðçà.

ÍßÃØËÈ

á à õ íàõûøëû 1-úè ìÿíàäà. Áåëèíäÿ

çÿðèô íÿãøëè òèðìÿ .. âàð èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

[Àñëàí:] [Àíàìûí] òîõóäóüó íÿãøëè ÿðÿã÷èí-

ëÿð ùàìûíû âàëåù åäèðäè. Ñ.Âÿëèéåâ.

ÍßËÁßÊÈ

èñ. Ñòÿêàí, ôèíúàí àëòûíà ãîéó-

ëàí ìöõòÿëèô þë÷öëö ÷èíè âÿ éà øöøÿ ãàá. Äèë-

øàä õàíûì ÷àéû íÿëáÿêè èëÿ è÷ÿð. Ò.Ø.Ñèìóðã.

Ñîíà .. þç ÷àéûíû íÿëáÿêèéÿ òþêÿíäÿ Ãÿäèðÿ

èøàðÿ èëÿ ðèøõÿíäéàíà äåäè.. ß.ßáöëùÿñÿí.

Íÿëáÿêè áîéäà (áþéöêëöéöíäÿ) – íÿë-

áÿêèéÿ îõøàéàí, íÿëáÿêè êèìè. Íÿëáÿêè áîéäà

ýöë. Íÿëáÿêè áîéäà àé-óëäóç. – [Êÿðáÿëàéû

Ìÿììÿäÿëè:] ..Îðàäàí, áóéóð, ìÿíÿ áèð ìå-

äàë ýÿëñèí íÿëáÿêè áþéöêëöéöíäÿ. Í.Âÿçèðîâ.

Ãûçûëýöë êîëóíóí öñòöíäÿ íÿëáÿêè áîéäà èðè

ýöëëÿð à÷ûëìûøäû. È.ßôÿíäèéåâ.

ÍßËÅÉÈÍ

èñ.  [ÿð.] êþùí.  Áàøìàüà îõøàð

àéàããàáû. [Ìîëëà Ãàñûì] àéàüûíà ãàðà ìå-

øèíäÿí äèêäàáàí Òÿáðèç äöáÿíäèñè âÿ áÿçè âàõò

ñàðû ðÿíýëè íÿëåéèí ýåéÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. Àéàã-

ëàðûíäàêû íÿëåéèíëÿðè ñöðöêëÿéÿí áó ãàäûíëàð

àüûð-àüûð éåðèéèðäèëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

// Ùàìàìäà âÿ ñ. íÿì éåðëÿðäÿ ýåéèëÿí àëòû

òàõòà àéàããàáû.

ÍßÌ

èñ. 1. Éàøëûã, èñëàãëûã, ðöòóáÿò. Íÿì

÷ÿêìÿê. Íÿìèíè àëìàã. // ñèô. Àçúà éàø, èñëàã,

ðöòóáÿòëè. Íÿì òîðïàã. Íÿì äèâàð. Íÿì ïàëòàð.

// Ðöòóáÿò. Èíñàíû ãÿì ÷öðöäÿð; Äÿìèðè íÿì

÷öðöäÿð. (Ìÿñÿë). Ýÿëäèéåâ ÿëèíäÿêè êèáðèò ÷þ-

ïöíö íÿì ÷ÿêìèø çÿðôëÿðèí áþéðöíäÿí ñàëûð,

áóðà-áóðà à÷ûðäû. Ìèð Úÿëàë.

2. ìÿú. “Éàø (ýþç éàøû)” ìÿíàñûíäà. Ýþç

íå÷èí àüëàéûá òþêìÿñèí íÿìè; Ùåéâàí ùà äå-

éèë êè, ÷ÿêìÿéÿ ãÿìè. Ì.Â.Âèäàäè. Àüëûí îëñóí,

ñèë ýþçöíöí íÿìèíè; Äÿõè ýåðè ýÿëìÿç îíëàð,

àüëàðñàí! Ì.Ï.Âàãèô.  Ñåééèä, ÿýÿð îë øÿìÿ

ñÿíèí éàíìàäû êþíëöí; Ïÿñ ïÿðäåéè-÷åøìèíäÿ

îëàí íÿì íÿ ö÷öíäöð? Ñ.ß.Øèðâàíè.

◊ Íÿì ÷ÿêìÿê – 1) ðöòóáÿòäÿí èñëàã ùàëà

ýÿëìÿê, èñëàíìàã, úàíûíà ðöòóáÿò ÷ÿêìÿê;

2) ìÿú. õàðàá îëìàã, êîðëàíìàã, ãàëûá êþù-

íÿëìÿê.

ÍßÌ×ÈËßÌß

“Íÿì÷èëÿìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍßÌ×ÈËßÌßÊ

ô.  Íàðûí-íàðûí éàüìàã,

éàüûø ÷èëÿìÿê. Éàâàø-éàâàø éàüûø íÿì÷èëÿ-

éèð, õûðäà äàìúûëàð Ýöëçàðûí öçöíÿ, äþøëÿðèíÿ

òîõóíóðäó. Ú.Úàááàðëû.

ÍßÌ×ÈÌß

“Íÿì÷èìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍßÌ×ÈÌßÊ

ô. 1. Íÿì ÷ÿêìÿê, éàø îë-

ìàã, íÿì îëìàã. Èíäè áèëäèì êè, ãîúàëìûøàì.

Éîõñà ìÿí îëàì, èø ýþðÿíäÿ àëíûì íÿì÷èéÿ.

ß.Âÿëèéåâ.

2. Éàøàðìàã, äîëóõñóíìàã, ñóëàíìàã.

Ïàñû íÿì÷èìèø (ô.ñèô.) ýþçëÿðèíè ñèëÿ-ñèëÿ: – Éà

áèçè, éà äà .. ãîùóìóíó!. – äåäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

Àòàìûí úÿáùÿéÿ ýåòäèéè ýöíö õÿéàëûìà ýÿ-

òèðèá êþâðÿëäèì, ýþçëÿðèì íÿì÷èäè. ß.Âÿëèéåâ.

ÍßÌßÊÁßÙÀÐÀÌ

ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ. íÿ-

ìÿê áÿ... âÿ ÿð. ùÿðàì] Éàõøûëûüû èòèðÿí, íàí-

êîð, äóç-÷þðÿê èòèðÿí (÷îõ âàõò ñþéöø ìÿíà-

ñûíäà). [Õàí:] Èêèíèçè äÿ áóðàäà ïàð÷à-ïàð÷à

åëÿéÿúÿéÿì. Íàúèíñëÿð, íÿìÿêáÿùàðàìëàð!

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùàúû Íÿñèð:] Àé íÿìÿê-

áÿùàðàì, ìÿí ñÿíèí êèìè áèð êàñûá ãûçûíû

äèëÿí÷èëèêäÿí ãóðòàðûá þçöìÿ àðâàä åòäèì.

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

477

ÍßÃËÈ

ÍßÌßÊÁßÙÀÐÀÌ

ÍßÌßÊÄÀÍ

èñ. [ôàðñ.] Äóçãàáû. Ñöôðÿéÿ

íÿìÿêäàí ãîéìàã. – Äåäèì êè, íàíêîðñàí,

äóç-÷þðÿê éåäèí; Ùÿéàò ñöôðÿñèíäÿ ñûíäû íÿ-

ìÿêäàí. Øÿùðèéàð.

ÍßÌßÊÈ

ñèô.  [ôàðñ.] Òÿáèÿòúÿ øóõ, ìÿ-

çÿëè, äóçëó. Î ÷îõ íÿìÿêè àäàìäûð. – [Ìèðçÿ

ßëÿêáÿð Ñàáèð] íÿìÿêè äàíûøìàüû, øóõ, çÿðèô

âÿ ùàçûðúàâàáëûüû ñÿáÿáèíäÿí àç çàìàíäà

öëÿìà âÿ ÿéàíûí éàíûíäà ìÿðóô âÿ ìÿøùóð

îëóð âÿ öìóìóí ìÿùÿááÿòèíè úÿëá åäèð.

À.Ñÿùùÿò.

ÍßÌßÊÎÂ

èñ. [ôàðñ.] Õàðàá îëìàìàãäàí

þòðö éàüû, ïåíäèðè âÿ ñ. ãîéìàã ö÷öí ùàçûð-

ëàíàí äóçëó ñó.

ÍßÌßÍß

äàí. êþùí. “Íÿ?”, “íåúÿ?” ìÿ-

íàëàðûíäà ñóàë ÿâÿçëèéè. [Ìîëëà Ñÿôè:] Àé Úÿáè,

áó ãóòóäàêû íÿìÿíÿäèð? Í.Âÿçèðîâ. [Õîðò-

äàí:]  Ìÿðäÿêè, áóðàäà íÿìÿíÿ ãàéûðûðñàí?

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãàôàð àðâàäûíà:] Íÿìÿíÿ?

Ñÿíè òåàòðà àïàðûì? Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

ÍßÌßÐ

èñ. åòíîãð. Õàëã àäÿòèíúÿ òîéäà,

íèøàíäà ïàéëàíàí øèðíè, ïóë âÿ ñ. [Òîéäà] î

ãÿäÿð õÿëÿò, î ãÿäÿð íÿìÿð éûüûëäû êè, ùÿäñèç-

ùåñàáñûç. “Êîðîüëó”. Õàíûì íÿìÿð áàüûøëàäû;

ßëÿñýÿð éàçäû äÿôòÿðÿ. Àøûã ßëÿñýÿð.

ÍßÌÈ

èñ. ìÿù. Àëà÷ûüûí è÷ÿðè-ñèíäÿ ãàð-

üûäàí ùþðöëìöø áàüëû éåð; àíáàð. [Ýöëäÿñòÿ:]

Àòàì êàðûõäûüûíäàí íÿìèíèí ãàïûñûíû à÷ûã

ãîéóá ýåäèáäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãÿùðÿìàí

àëà÷ûãäàêû íÿìèäÿ ýèçëÿíäè. ß.Âÿëèéåâ.

ÍßÌÈØ

ñèô.  Ðöòóáÿòëè, éàø, íÿì. Íÿìèø

êöëÿê. – [Îäóí÷óîüëó] àðõàñû öñòÿ íÿìèø òîð-

ïàã äþøÿìÿ öñòöíäÿ óçàíìûøäû. ß.Ìÿììÿä-

õàíëû.  Íÿìèø ùàâà äÿðäëè àíà êèìè àüëàéûð,

ýþç éàøûíû ãóðóäà áèëìèðäè. ß.Âÿëèéåâ.

ÍßÌÈØËßÍÌß

“Íÿìèøëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍßÌÈØËßÍÌßÊ

á à õ íÿìëÿíìÿê.

ÍßÌÈØËÈÊ

èñ. 1. Éàüìóðëóëóã, éàüûøëûëûã,

éàüûíòû. Éàç íÿìèøëèê (ç.) êå÷äè. – [Áàáàêèøè:]

Áó èë, ãûçûì, òöðêöí ñþçö, íÿìèøëèê îëìàäû,

ùàâàëàð ãóðó êå÷äè, ìÿí äÿ áîðúà äöøìöøÿì.

Ú.Úàááàðëû. [Àíà:] Êå÷ÿí èë íÿìèøëèê, áó èë äÿ

ãóðàãëûã. ß.Âÿëèéåâ.

2. Íÿì, éàø, ðöòóáÿòëè. Éåð íÿìèøëèê èäè.

Ýåúÿíèí àéàçû àäàìûí èëèéèíÿ èøëÿéèðäè.

Ì.Ùöñåéí.

ÍßÌËßÍÄÈÐÌß

“Íÿìëÿíäèðìÿê”äÿí

ô.èñ.

ÍßÌËßÍÄÈÐÌßÊ

ô.  Íÿì åòìÿê, ðöòó-

áÿòëÿíäèðìÿê.

ÍßÌËßÍÌß

“Íÿìëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍßÌËßÍÌßÊ

ô. Íÿì îëìàã, úàíûíà ñó

÷ÿêìÿê; ðöòóáÿòëÿíìÿê. Òîðïàã éàüûøäàí

ñîíðà íÿìëÿíèá.

ÍßÌËßØÌß

“Íÿìëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍßÌËßØÌßÊ

ô. Íÿì îëìàã, ðöòóáÿòëÿí-

ìÿê, éàø îëìàã.

ÍßÌËÈ

ñèô.  1. Á à õ íÿì 1-úè ìÿíàäà.

Íÿìëè òîðïàã. Íÿìëè äèâàð. – [Âàãèô:] Ýþçö-

ìöí èøûüû, úàíûì, úèéÿðèì; Áó íÿìëè òîðïàã-

ëàð îëñà äà éåðèì. Ñ.Âóðüóí. [Ôèðóäèí] íÿìëè

êÿðïèúèí öñòöíäÿ îòóðäóãäà ùÿðÿêÿò åäèá ýå-

äÿí ìàøûíûí ñÿñèíè åøèòäè. Ì.Èáðàùèìîâ.

2. ìÿú. Éàøàðìûø, äîëóõñóíìóø, éàøëà äîë-

ìóø. Íÿìëè êèðïèêëÿð. – Ýþðöíöð î íÿìëè ýþç-

ëÿðèí ìÿíÿ; Êèðïèêëÿðè øåùëè ãÿðÿíôèë êèìè.

Ñ.Ðöñòÿì. Êþíöë ãÿìëè, ýþçëÿð íÿìëè; Áàø-

àøàüû ýåäèð ùàìû. Á.Âàùàáçàäÿ.

ÍßÌËÈÊ

èñ.  Éàøëûã, ðöòóáÿòëèê, ðöòóáÿò.

Ùàâàíûí íÿìëèéè. Êöëÿéèí íÿìëèéè. – Ãàð àç

éàüäûüûíäàí òîðïàüûí íÿìëèéè êèôàéÿò äåéèë.

ß.Âÿëèéåâ.

ÍßÌËÈËÈÊ

èñ. Íÿì øåéèí ùàëû. Òîðïàüûí

íÿìëèëèéè. Ùàâàíûí íÿìëèëèéè.

ÍßÌ-ÍÖÌ

: íÿì-íöì åòìÿê (åëÿìÿê)

äàí. – þçöíö íàçà ãîé-ìàã, çàùèðÿí íàðàçûëûã

ýþñòÿðìÿê, ðàçû îëìàìàã. [Ïÿðçàä:] ..Áóíóí

ãàáàüûíäà áåø ìèí ìàíàò áàøëûã íÿäèð êè,

îíà [Ùàúû Ñåéèäýèë] íÿì-íöì åäèðëÿð? Ìèð

Úÿëàë. [Àòàì:] [Ìèðçÿ Úÿìèë] ùÿðýàù ÿäÿá-

ÿðêàíëà [ãûçû] âåðäè, ìÿñÿëÿ ãóðòàðäû, íÿì-

íöì åëÿñÿ ýåúÿíèí áèðèñèíäÿ ãûçû ýþòöðöá ãà-

÷àúàüàì. ß.Âÿëèéåâ.

ÍßÍß

èñ. 1. Àòàíûí, éàõóä àíàíûí àíàñû;

íÿâÿñè îëàí ãàäûí. ..Èêðàìûí ôèêðè äÿéèøèð, áö-

òöí ýöíàùëàðû íÿíÿñèíäÿ ýþðöðäö. ß.ßáöë-

ùÿñÿí. 

2. Áÿçè éåðëÿðäÿ àíàéà äåéèëèð.

3. Éàøëû âÿ ùþðìÿòëè ãàäûí, éàõóä éàøëû ãà-

äûíà ùþðìÿòëÿ ìöðàúèÿò. [Éóñèô:] Õîø ýÿëèá-

ñÿí, Ïÿðçàä íÿíÿ! Í.Íÿðèìàíîâ. // ×îõ ãîúà

ãàäûí ùàããûíäà. [Ãàðû:] Ãóðáàí ñàíà ãàðû

íÿíÿí; Õåéèð õÿáÿð ýÿòèðäèì ìÿí. Ñ.Âóðüóí.

// Áÿçÿí õèòàá éåðèíäÿ èøëÿíèð. Íÿíÿ, áóéóðóí,

ÿéëÿøèí.

ÍßÍßÚÀÍ

èñ.  Íÿíÿéÿ, éàõóä ãîúà ãà-

äûíà ìåùðèáàíëûãëà ìöðàúèÿò. Íÿíÿúàí, áèð

àç îòóðóá äèíúèíèçè àëûí. – [Ãóìðó:] Êþìÿéÿ

ýÿë, íÿíÿúàí, ìÿí òàïà áèëìèðÿì, î [áîéàã-

ýöëö] ùàíñûäûð?.. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

478

ÍßÌßÊÄÀÍ

ÍßÍßÚÀÍ

ÍßÍßÚÈÊ

á à õ íÿíÿúàí.

ÍßÍßËÈÊ

èñ. 1. Þýåé íÿíÿ. Ìÿñìÿ Ñÿëè-

ìèí íÿíÿëèéè ùåñàá îëóíóðäó. Ìèð Úÿëàë.

2. ìÿú. Àíàëûã. [Ùàúû Ìóðàä:] Äóðóá òÿçÿ-

äÿí îíà íÿíÿëèê åäÿ áèëìÿðÿì êè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

3. Íÿíÿíèí íÿâÿëÿðè öçÿðèíäÿêè ùàããû.

// Íÿíÿ èëÿ íÿâÿñè àðàñûíäàêû ãàí ãîùóìëóüó.

ÍßÍÍÈ

èñ. 1. Êþðïÿ óøàãëàðû éàòûðòìàã ö÷öí

àñûëàí êè÷èê éàòàúàã. [Ãóìðó] óøàüû íÿííèéÿ

ñàëûá êöíúÿ ãûñûëäû. Ìèð Úÿëàë. Òàðëàíûí îðòà-

ñûíäà ïàëûä àüàúûíûí áóäàãëàðûíäàí ÷îõëó

íÿííè àñûëìûøäû. È.Ùöñåéíîâ.

2. Óçàíûá, éà îòóðóá äèíúÿëìÿê ö÷öí àüàú-

ëàðà, äèðÿêëÿðÿ áÿíä îëóíìóø àñûëû òîð; ãàìàê.

ÍßÐ

ñèô. [ôàðñ] 1. Åðêÿê (äÿâÿ). Ñàðáàíûí

éåðÿ éàòûðäûüû íÿð äÿâÿ îíó áåëèíÿ àëäû, ñîíðà

íÿðèëäÿéÿðÿê àéàüà ãàëõäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Ãîéóí, ãóçó, àò, åøøÿê; Ñàë-

ìûø ÷þëÿ ãàëìàãàë; Äÿâÿ, ìàéà, íÿð, êþøÿê;

Ëþêëÿéèðëÿð äàëáàäàë. À.Ñÿùùÿò. Ùà÷à áóüóð-

ëàð, äèçè ãàðà íÿðëÿð, ýþçÿë àðâàíàëàð .. ãîéóí

ñöðöëÿðèíèí äàëûíúà ýÿëèðäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ.

2. ìÿú. Ãîðõìàç, ýöúëö, ãöââÿòëè, úÿñàðÿòëè.

Ãîâüà ýöíö þéöíäöéöì; Íÿð äÿëèëÿð éåðèí-

äÿìè? “Êîðîüëó”.  Îíóí ñÿàäÿòèíè ãîðóéàí

íÿð îüóëëàð; Ñèçèí ãîëëàðûíûçäà éåääè àñëàí

ýöúö âàð! Í.Ðÿôèáÿéëè. 

Íÿð êèìè – ãîðõ-

ìàäàí, úÿñàðÿòëÿ, èýèäúÿñèíÿ. Íÿð êèìè ìåé-

äàíà àòûëäû. Íÿð êèìè âóðóøìàã. – Ìÿðä îëóá

íÿð êèìè ýèðÿê ìåéäàíà; Ýöúöìöçö ýþñòÿ-

ðÿê áó ýöí äèâàíà. “Ãà÷àã Íÿáè”. Áèð ãî÷à-

üàì, ãî÷ íÿð êèìè éàøàðàì! Ì.ß.Ñàáèð.

ÍßÐÄ

èñ. [ÿð.] 24 õàíàñû îëàí èêè ÷ÿð÷èâÿëè

òàõòàäàí, 30 äàøäàí âÿ èêè çÿðäÿí èáàðÿò îéóí

àëÿòè. // Ùÿìèí àëÿòëÿ îéíàíûëàí îéóí. Àõøàì-

÷àüû íÿðä îéíàìàüà éàíûìà ýÿëìèø äîñòóì

è÷ÿðè ýèðúÿê éåíÿ äÿ êþùíÿ àäÿòè öçðÿ èêèíúè

ìöùÿíäèñè òÿðèô åëÿìÿéÿ áàøëàäû. Á.Òàëûáëû.

Áèð îòàãäàí íÿðäèí øàããûëòûñû åøèäèëèð, î áèðè

îòàãäà ýÿðýèí áèð ñöêóò è÷èíäÿ øàùìàò îé-

íàíûëûðäû.  Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Íÿðä àòìàã

(âóðìàã) – íÿðä îéíàìàã. [Ùÿñðÿò Éóñèôÿ:]

Ùÿ, íåúÿñÿí, áèð ÿë íÿðä àòàã, éà éóõóí ýÿëèð?

Á.Áàéðàìîâ.

ÍßÐÄÈÂÀÍ

èñ.  [ôàðñ.] Áèð éåðÿ ãàëõìàã

âÿ éà åíìÿê ö÷öí àüàúäàí, äÿìèðäÿí, èïäÿí

âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëìèø ïèëëÿëè âÿñàèò. Îðàäà

åâèí äàìûíà ÷ûõàí áèð íÿðäèâàí âàð èäè.

Ù.Íÿçÿðëè.

ÍßÐÄÒÀÕÒÀ

á à õ íÿðä. [Áóäàã:] Ìèðçÿ

Àëûø ìÿíè Îñìàí áÿéýèëäÿí íÿðäòàõòà ýÿòèð-

ìÿéÿ ýþíäÿðäè. ß.Âÿëèéåâ.

ÍßÐß

1

èñ. çîîë. Ãèéìÿòëè ÿòè, êöðöñö îëàí,

÷àéëàðäà, äÿíèçëÿðäÿ éàøàéàí ãûüûðäàãëû áàëûã.

ÍßÐß

2

èñ. ìÿù. Åâëÿðèí öñòöíÿ ãîéóëàí òèð.

Ñó ýÿëäè, ïÿðÿ äÿéäè; Îõ êå÷äè, íÿðÿ äÿéäè;

Ñÿíèí êèìè úàâàíëàð; Òåçëèêëÿ éåðÿ äÿéäè.

(Áàéàòû).

ÍßÐß

3

èñ. [ÿð.] Ùöúóì, ùÿìëÿ, âóðóø ÿñ-

íàñûíäà áÿðê áàüûðìà; áàüûðòû. 

Íÿðÿ ÷ÿê-

ìÿê, íÿðÿ âóðìàã – áÿðê áàüûðìàã. Êîð-

îüëó àõûðäà áèð äÿëè íÿðÿ ÷ÿêèá, Äÿëè Ùÿñÿíè

ýþòöðöá éåðÿ âóðäó. “Êîðîüëó”. Íÿáè áèð íÿðÿ

÷ÿêäè êè, äàü-äàø òèòðÿäè. “Ãà÷àã Íÿáè”.

// Öìóìèééÿòëÿ áÿðê ãûøãûðûã; ÷ûüûðòû. Ìóðàä-

ãóëó âÿ Ùåéäÿðãóëóíóí íÿðÿëÿðè åâÿ áèð åëÿ

âÿëâÿëÿ ñàëäûëàð êè, ýóéà åëÿ áó ñààò äöíéà âÿ

àëÿì äàüûëàúàã? Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ðöñ-

òÿì êèøè] áèðäÿí åëÿ íÿðÿ ÷ÿêèá ãûøãûðäû êè,

ñÿñèíÿ ÷þëëÿð òèòðÿäè. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍßÐÝÈÇ

èñ.  [ôàðñ.  ÿñëè éóí.] ßòèðëè àü âÿ

éà ñàðû ÷è÷ÿêëÿðè îëàí ñîüàíàãëû ýöë. Íÿðýèçè,

áÿíþâøÿíè; Ãÿääèíÿ ùåéðàí åëÿäèí! Àøûã

ßëÿñýÿð. // ìÿú.  Áÿçÿí ýþçÿëèí ýþçëÿðè áó

ýöëÿ îõøàäûëûð. Îüðóí áàõà-áàõà, åé ÷åøìè

íÿðýèç; Äÿðäÿ ñàëäûí ìÿíè, õÿñòÿùàë åòäèí.

Ì.Ï.Âàãèô. ..Ðóãèééÿ äÿëè êèìè öçöìÿ áàõäû.

Íÿðýèç ýþçëÿðè éàøëà äîëóá ùàëãàëàíäû.

À.Äèâàíáÿéîüëó. Ãàðà ãûø öñòöìÿ òþêÿð ãà-

ðûíû; Íÿðýèç ýþçëÿðèíäÿí ìÿíè àéûðñàí.

Ì.Ìöøôèã.

ÍßÐÈËÄßÌß

“Íÿðèëäÿìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍßÐÈËÄßÌßÊ

ô. 1. Íÿðèëòè ñÿñè ÷ûõàðìàã;

áàüûðìàã, ãûøãûðìàã, íÿðÿ âóðìàã. [Ïÿëÿíý]

èêè-ö÷ àääûì ìÿíäÿí àðàëû áèð ãàðàòèêàí êîëó

éàíûíäà éûõûëûá íÿðèëäÿéèðäè. À.Øàèã. Õàí àúû-

üûíäàí øÿáêöëàùûíû áàøûíà áàñûá áèð àç âÿùøè

ùåéâàíëàð òÿê íÿðèëäÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

2. ìÿú. Ýóðóëäàìàã, óüóëäàìàã, ýóðóëòóëó

ñÿñ ñàëìàã. ×àé íÿðèëäÿéèá ìåøÿéÿ ñÿñ ñàëäû. –

Ãàòàð íÿùÿíý áèð ÿæäàùà êèìè éîðüóí âÿ áî-

üóã áèð ñÿñëÿ íÿðèëäÿéèá ýåòäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

ÍßÐÈËÒÈ

èñ. 1. Áàüûðòû, áþéöðòö, ãûøãûðûã,

÷ûüûðòû, íÿðÿ ñÿñè. ..[Îâ÷óëàð] ìàüàðàíûí

è÷èíäÿí àéûíûí íÿðèëòèñèíè åøèäèá, òöôÿíýëÿðèíè

ùàçûðëàäûëàð âÿ èòëÿðè è÷ÿðè ãûñãûðòäûëàð.

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

479

ÍßÍßÚÈÊ

ÍßÐÈËÒÈ

2. ìÿú.  Ýóðóëòó, óüóëòó, äÿùøÿòëè ñÿñ.

Ùàìû äÿíèçèí ùåéáÿòëè íÿðèëòèñèíè äèíëÿéèðäè.

Ì.Ùöñåéí. Ùàðàäàíñà, óçàãëàðäàí øèääÿòëÿ

ãàéàëàðà ÷àðïàí äÿíèç äàëüàëàðûíûí ãîð-

õóíú íÿðèëòèñè ýÿëèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

ÍßÐÈËÒÈËÈ

ñèô.  Ýóðóëòóëó, óüóëòóëó, ñîí

äÿðÿúÿ ñÿñëè-êöéëö. Áåëÿ áèð øàããûëòûëû, íÿðèë-

òèëè, ýóðóëòóëó ùàëà àäÿò åäèá àëûøìûø Ôÿðùàä-

îüëó äÿðèí ôèêèðäÿí àéðûëäû.. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÍßÐÌß-ÍÀÇÈÊ

ñèô. 1. Èíúÿ, çÿðèô, íàçèê.

Àü áèëÿêëÿðèíäÿ ãûçûë áèëÿðçèê; Çÿðèô, ëÿòèô, ñå-

âèìëè, íÿðìÿ-íàçèê. À.Ñÿùùÿò. [Çåéíàë:] Ìÿ-

íèì áåëÿ íÿðìÿ-íàçèê äþâëÿòëè õàíûìëàðûíäàí

õîøóì ýÿëìèð.. ß.ßáöëùÿñÿí. Òåéìóðóí ãàð-

äàøû íÿðìÿ-íàçèê, àüáÿíèç âÿ ãÿøÿíý îëäóüó

ö÷öí Øÿìñè îíà “ãûç Ñåéìóð” äåéèðäè. Ù.Ñå-

éèäáÿéëè. // ìÿú. Ðóù îõøàéàí, öðÿéÿéàòàí;

èíúÿ, çÿðèô. Êöëëè-Ãàðàáàüûí àáè-ùÿéàòû;

Íÿðìÿ-íàçèê áàéàòûäûð, áàéàòû. Ì.Â.Âèäàäè.

2. Àüûð, ÷ÿòèí, ôèçèêè èøëÿðÿ àäÿò åòìÿìèø,

öìóìèééÿòëÿ, ôèçèêè èøäÿí ãà÷àí àäàì ùàã-

ãûíäà (éàëíûç ìÿíôè ìÿíàäà èøëÿíèð).

ÍßÐÌß-ÍÀÇÈÊËÈÊ

èñ.  Èíúÿëèê, çÿðèôëèê,

íàçèêëèê.

ÍßÐÒÀÕÒÀ

á à õ íÿðäòàõòà. [Êîðîüëó:]

Ãóðóí íÿðòàõòàíû, ýÿëèí îéíàéàã; Àòûí àü çÿð-

ëÿðè, øåøè áåø îëñóí. “Êîðîüëó”. Îéóí îòàüûí-

äàí íÿðòàõòà ñÿñè ýÿëèðäè. ß.Ñàäûã.

ÍßÑÁ

èñ. [ÿð.]: íÿñá åòìÿê – ðÿáò åòìÿê,

áàüëàìàã, áÿíä åòìÿê.

ÍßÑß

äàí. “Íÿ èñÿ” ñþçöíöí èõòèñàð ôîð-

ìàñû. Éîë ýÿëèð Êÿñÿìÿíäÿí; Éàð êöñöá íÿñÿ

ìÿíäÿí; Ãîðõóðàì ýåú ãàéûäàì; Ìåéëèíè

êÿñÿ ìÿíäÿí. (Áàéàòû). Àäàìëàð áó ñààò íÿñÿ

áèð øåé îëàúàã ýöìàíû èëÿ èíòèçàð ÷ÿêèðäèëÿð.

Ìèð Úÿëàë.

ÍßÑßÁ

èñ. [ÿð.] Ìÿíøÿ, íÿñèë, ñîé, ÿúäàä

ñèëñèëÿñè (÷îõ âàõò “ÿñèë-íÿñÿá, ÿñëö-íÿñÿá”

øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). ßñëö-íÿñÿáèì ñÿíÿ ÿéàíäûð;

Ùþêìöì íå÷ÿ ìèí åâÿ ðÿâàíäûð. Ôöçóëè. [Ùåé-

äÿð áÿé:] Çàòûíäà øöáùÿ îëàíëàð þç íÿñÿáëÿðè

ö÷öí øÿùàäÿòíàìÿ ãàéûðàðëàð. Ì.Ô.Àõóíä-

çàäÿ.

ÍßÑÕ

èñ. [ÿð.] ßñàñÿí êèòàá ÷àïûíäà èøëÿ-

äèëÿí ÿðÿá éàçû õÿòëÿðèíäÿí áèðèíèí àäû.

ÍßÑÈÁ

èñ. [ÿð.] Ãèñìÿò, ùèññÿ, ïàé, áÿõòÿ

÷ûõàí øåé, áÿõò. 

Íÿñèá åòìÿê (åéëÿìÿê) –

ãèñìÿò åòìÿê, óüðóíà ÷ûõàðòìàã. Éàðûìû éàð

åéëÿäèí ÿüéàðÿ, åé ôÿëÿê; Åòäèí ýöëö íÿñèá

ýåíÿ õàðÿ, åé ôÿëÿê! Ñ.ß.Øèðâàíè. ×îõäàíäûð

êè, ñèçèí øÿðÿôèíèçÿ ïèéàëÿ ãàëäûðìàìûøàì, áó

ýåúÿ èãáàëûìûç áèçÿ áó ñÿàäÿòè íÿñèá åòìèø-

äèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Íÿñèá îëìàã – ãèñìÿò

îëìàã, áÿõòèíÿ ÷ûõìàã, ïàéûíà äöøìÿê, ÷àò-

ìàã; ìöéÿññÿð îëìàã. [Ïÿðçàä:] ..ßéÿð ìÿí

âóðàí-éûõàí îüëàíà íÿñèá îëñàéäûì, ñÿíÿ

íÿñèá îëàðäûì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Âÿëèÿùä:]

Ýþðöøÿ áèëäèì, ùå÷ áèð êÿñÿ íÿñèá îëìàéàí áèð

ñÿàäÿò àíúàã ìÿíÿ íÿñèá îëäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÍßÑÈÙßÒ

èñ.  [ÿð.] Þéöä, éîë ýþñòÿðèúè

ñþçëÿð. Àòà íÿñèùÿòè. Íÿñèùÿòÿ ãóëàã àñìàã.

Íÿñèùÿò âåðìÿê (åòìÿê) – þéöä âåðìÿê,

àüûë âåðìÿê. [Ìöÿëëèì:] ..Òÿâÿããå åëÿéèðÿì,

Ìèðçÿ Úÿëàëà íÿñèùÿò åëÿéÿñèíèç êè, äÿðñëÿðèíÿ

úàí éàíäûðñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìèðçÿ

Úàâàä:] Àé îüóë, íÿ îëàð áó ãîúà àòàíà åëÿ-

äèéèí íÿñèùÿòäÿí áèð àç äà þçöíÿ åëÿéÿñÿí.

ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍßÑÈÙßÒÀÌÈÇ

ñèô.  [ÿð. íÿñèùÿò âÿ ôàðñ.

...àìèç] Íÿñèùÿòâåðèúè, þéöä âåðÿí, àüûë þéðÿ-

äÿí; íÿñèùÿòéàíà, íÿñèùÿòëÿ äîëó; äÿðèí, àüûëëû.

Íÿñèùÿòàìèç àòàëàð ñþçö. Íÿñèùÿòàìèç àôî-

ðèçìëÿð. – Ãàðàø Ìàéàíûí íÿñèùÿòàìèç øÿêèë

àëàí ñþçëÿðèíÿ äþçÿ áèëìÿéèá àéàüà äóðäó.

Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍßÑÈÙßÒÀÌÈÇËÈÊ

èñ. Íÿñèùÿò õàñèééÿòè

äàøûìà, íÿñèùÿò ìàùèééÿòèíäÿ îëìà.

ÍßÑÈÙßÒ×È

èñ. Íÿñèùÿò âåðÿí, þéöä âå-

ðÿí, éîë ýþñòÿðÿí. [Ùàúû Ìåùäè Ñÿíÿìÿ:]

Áàøûìäàí à÷ûë, îâãàòûìû òÿëõ åëÿìÿ. Ùÿëÿ ýÿ-

ëèá ìÿíÿ áèð íÿñèùÿò÷è îëàúàã. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍßÑÈÙßÒ×ÈËÈÊ

èñ.  Íÿñèùÿò, þéöäâåðìÿ

õàñèééÿòè (ìåéëè). ßäÿáè ÿñÿðëÿðäÿ íÿñèùÿò÷è-

ëèê öñóëóíäàí óçàãëàøìàã.

ÍßÑÈÙßÒÉÀÍÀ

çÿðô  Íÿñèùÿò òÿðçèíäÿ,

íÿñèùÿò éîëó èëÿ, þéöä ìÿãñÿäè èëÿ, äîüðó éîë

ýþñòÿðìÿê ìÿãñÿäè èëÿ. Íÿñèùÿòéàíà äàíûø-

ìàã. – [Àñéà íÿñèùÿòéàíà:] Ñÿí éåêÿ ãûçñàí,

åëÿ øåéëÿðè áàøûíäàí ÷ûõàðò, ñÿí ùàðà, áàçà-

ðûí ýÿäÿñè ùàðà? Ö.Ùàúûáÿéîâ.

ÍßÑÈË

èñ. [ÿð.] 1. ßúäàäû áèð îëàí ãîùóì-

ëàð ñèëñèëÿñè; ñîé. Èêèíúè îòàãäà ñÿôÿâèééÿ íÿñ-

ëèíäÿí âÿôàò åäÿí ïàäøàùëàðûí âÿ íàìäàð øàù-

çàäÿëÿðèí òÿñâèðè ÷ÿêèëìèøäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

ßñðëÿð, ãÿðèíÿëÿð ýÿëèá êå÷èð, èíñàí íÿñèëëÿðè

äÿéèøèð, .. ëàêèí áó áþéöê äöùàëàð êþùíÿëìèð,

ãîúàëìûð, ÷öðöìöð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Íÿñëè

êÿñèëìÿê – 1) òàìàì ìÿùâ åäèëìÿê, êþêö

480

ÍßÐÈËÒÈËÈ

ÍßÑÈË

êÿñäèðèëìÿê (áèð íÿñèë ùàããûíäà). Úàìààòûí

ùàëûíà àüëàéàí, îíóí äÿðäèíÿ äÿðìàí àõòà-

ðàíëàðûí íÿñëè êÿñèëèð, èçè èòèðèëèðäè. Ù.Ñàðàáñêè;

2) òàìàìèëÿ êþêö êÿñèëìÿê, éîõà ÷ûõìàã.

Áÿçè íàäèð ùåéâàíëàðûí íÿñëè êÿñèëèá. Íÿñëèíè

êÿñìÿê – áèð íÿñëè òàìàì ãûðìàã, ìÿùâ åò-

ìÿê, êþêöíö êÿñìÿê. [Ìàùìóä áÿé:] ßýÿð

Ïÿðè àäû ÷ÿêñÿí, Ãàðà âÿçèð ñÿíè þëäöðÿð,

ìÿíèì äÿ íÿñëèìè êÿñÿð. “Ãóðáàíè”.

2. Åéíè âàõòäà (äþâðäÿ) éàøàéàí âÿ áèð-

áèðèíÿ éàõûí àäàìëàð. Áèçäÿäèð ñèíôè øöóðóí

ÿñëè; Àäûìûçäûð éåíè èíñàí íÿñëè. Ì.Ìöøôèã.

// Öìóìè ìÿíàôå ö÷öí ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí

åéíè äþâðöí àäàìëàðû. Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèé-

éàòûíà ñîí èëëÿðäÿ ãöââÿòëè áèð íÿñèë ýÿëìèøäèð.

Ì.Ùöñåéí.

3. õöñ. Ùåéâàí âÿ áèòêè ñèñòåìàòèêàñûíäà:

öìóìè ÿëàìÿòëÿðÿ ìàëèê áèð íå÷ÿ íþâö áèð-

ëÿøäèðÿí ãðóï.

ÍßÑÈËÁßÍßÑÈË

ñèô. Íÿñèëäÿí-íÿñëÿ, íÿ-

ñèëëÿð áîéóíúà, àòà-áàáàäàí òóòìóø. [Çåéíè

áàáà:] Åëÿäèð, íÿéèìèç âàðñà íÿñèëáÿíÿñèë òà-

ëàíûá. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Áó ÿñÿð íÿñèëáÿíÿñèë

áþéöê àðòèñòëÿðèìèç ö÷öí ìÿêòÿá ÿâÿçèíè âå-

ðèá. Ñ.Ðÿùìàí.

ÍßÑÈËÄßÍÝßËÌß

ñèô.  Íÿñëÿ àèä îëàí,

íÿñèëëÿ áàüëû îëàí; èðñè. Íÿñèëäÿíýÿëìÿ õÿñòÿëèê.

ÍßÑÈËÄßÍ-ÍßÑËß

çÿðô Áèð íÿñèëäÿí äè-

ýÿðèíÿ. Éàçû èúàä îëóíàíà ãÿäÿð äÿðìàíëàð

ùàããûíäà îëàí áèëèê âÿ ìÿëóìàò íÿñèëäÿí-

íÿñëÿ øèôàùè ñóðÿòäÿ êå÷èðäè. Ñ.ßëèéåâ.

ÍßÑÈËËÈÊ

ñèô.  Íÿñëÿ ìÿõñóñ, íÿñëÿ àèä.

Íÿñèëëèê õÿñòÿëèê. Íÿñèëëèê òîðïàã.

ÍßÑÈËËÈÊÚß

çÿðô Íÿñëÿí, íÿñëèí ùàìûñû,

áöòöí íÿñèë. Íÿñèëëèêúÿ îõóìóø. – [Ñÿìÿí-

äÿð:] Äåéÿñÿí, ñèçèí íÿñèëëèêúÿ äîüðó èøäÿí

õîøóíóç ýÿëìèð?! Á.Áàéðàìîâ.

ÍßÑÈËÑÈÇ

ñèô.  Íÿñëè îëìàéàí, íÿñèë âåð-

ìÿéÿí, þâëàäû îëìàéàí.

ÍßÑÈËÑÈÇËÈÊ

èñ. Íÿñèë âåðìÿìÿ, þâëàäû

îëìàìà, íÿñëè îëìàìà.

ÍßÑÈÌ

èñ.  [ÿð.] Õÿôèô, éöíýöë éåë; ìåù.

Äÿðÿíèí ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿ áèòìèø éöçèëëèê ïàëûä

âÿ ôûñòûã àüàúëàðûíûí áóäàãëàðû àùÿñòÿ ÿñÿí

íÿñèìäÿí ùÿðÿêÿòäÿäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

Ùàâàäà õÿôèô áèð àõøàì íÿñèìè ùèññ åäèëèðäè.

Ñ.Ùöñåéí.

ÍßÑËßÍ

çÿðô [ÿð.] 1. Íÿñëÿ ýþðÿ, íÿñèëúÿ.

Íÿñëÿí ÿðÿáäèð.

2. Áöòöí íÿñèë. Íÿñëÿí ìÿùâ îëìàã. // Íÿ-

ñèëäÿí ýÿëìÿ, èðñäÿí êå÷ìèø. Íÿñëÿí êå÷ìÿ

õÿñòÿëèê.

ÍßÑËÈ

ñèô.  [ÿð.] Íÿñèëäÿí-íÿñëÿ êå÷ÿí,

áèð íÿñëÿ àèä îëàí; èðñè. Ìÿñìÿíèí äåäèéèíäÿí

ìÿëóì îëóðäó êè, ýþç àüðûñû [êîð êèøèýèëäÿ]

íÿñëè áèð õÿñòÿëèê èìèø. Ñ.Ùöñåéí. Òÿðáèéÿ èøè

íÿñëè âÿ èðñè áèð èø äåéèëäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÍßÑÐ

èñ.  [ÿð.] Ðîìàí, ùåêàéÿ, íîâåëëà

òÿðçèíäÿ éàçûëìûø (ãåéðè-ìÿíçóì) ÿäÿáèééàò

(íÿçì ÿêñè).  Íÿñð, äðàìàòóðýèéà âÿ ïóáëèñèñ-

òèêàäà ñàòèðàíûí éàðàäûúûñû Úÿëèë Ìÿììÿä-

ãóëóçàäÿ îëìóøñà, ïîåçèéàäà Ñàáèð îëìóøäóð.

Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍßÑÐÀÍÈ

èñ. [ÿð. ÿñëè ãÿäèì éÿù.] Õà÷ïÿ-

ðÿñò, èñÿâè, õðèñòèàí.

ÍßÑÐÈÍ

[ôàðñ.] êëàñ. á à õ íÿñòÿðÿí.  Áèð

ÿíäàìû íÿñðèí, äîäàüû ãþí÷ÿ; Áèð ãàìÿòè ýöë-

áóé éàðÿ àøèãÿì. Ì.Ï.Âàãèô. Ùàíû î ñÿí ýþ-

ðÿí ÿùìÿð éàíàãëàð; Ìöñÿëñÿë êåéñóëàð, íÿñ-

ðèí áóõàãëàð? Ã.Çàêèð.

ÍßÑÒßÐßÍ

èñ. [ôàðñ.] Àü ÷è÷ÿêëè éàáàíû

ýöë.  ×ûõàðûá áàø áÿíþâøÿëÿð éåðäÿí; À÷ûëûð

áàüäà íÿñòÿðÿí, ñöñÿí. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßðèê-

ýöëö âÿ éà íÿñòÿðÿí íþâö Àçÿðáàéúàíäà áèð

áÿçÿê áèòêèñè êèìè áåúÿðèëèð. Ì.Ãàñûìîâ. // ìÿú.

êëàñ. Àü, çÿðèô, ýþçÿë öç ìÿíàñûíäà. Îë ëàëÿ

èñÿ, áó íÿñòÿðÿíäèð. Ôöçóëè. Àü áóõàüû òÿðö-

òàçÿ íÿñòÿðÿí; Èøâÿ èëÿí íàçö-ãÿìçÿ ýþñòÿðÿí.

Ã.Çàêèð.

ꧯ

èñ.  [ÿð.] Ìåéèò, úÿíàçÿ, þëö. Ýÿëìÿ

íÿøèì öñòÿ, âåðñÿì ùÿñðÿ-òèíäÿí úàí ÿýÿð;

Ãåéðëÿð òà îëìàñûí àýàù êè, éàðûìñàí ìÿíèì.

Ñ.ß.Øèðâàíè. Òàíðûâåðäè ñîéóã âÿ ëàãåéä áèð

òþâð èëÿ: – Ùàúû Ãóðáàíûí íÿøè ãóéóäàìû ãà-

ëàúàã? – äåéÿ ñîðóøäó. À.Øàèã.

ÍßØÀÒ

èñ. [ÿð.] êëàñ. Ñåâèíú, øàäëûã, êåô.

Ìåé ñîíóëäóãúà äîüàð çþâã, íÿøàò; Þëöëÿð

è÷ñÿ áóëóð òàçÿ ùÿéàò. Ù.Úàâèä.

ÍßØß

èñ.  [ÿð.] Êåô, ñåâèíú, ëÿççÿò, çþâã.

Ìåé íÿøÿñèíè çþâã áèëÿð, úàì íÿ áèëñèí.

Ì.ß.Ñàáèð. [Õÿëèëèí] áèð àí ñûõûëàí öðÿéè ùà-

ìàí à÷ûëäû, ñÿáÿáñèç áèð íÿøÿ ðóùóíà ùà-êèì

îëäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Áèð òÿðÿôäÿí èñòè ÷àéûí

íÿøÿñè âÿ î áèðè òÿðÿôäÿí éåíè àäàõëûíû àëäàò-

ìàãäàí þòðö ãóðìóø îëäóãëàðû êÿëÿê [Ìàù-

ìóäëà éîëäàøûíû] øàä åäèðäè. Á.Òàëûáëû. // Éöí-

ýöëúÿ êåôëÿíìÿ. Øÿðàáûí íÿøÿñè. 

Íÿøÿ âåð-

ìÿê – ëÿççÿò âåðìÿê, êåô âåðìÿê. Áöëáöë-

ëÿðèí íÿüìÿëÿðè, ìåøÿíèí âÿ ÷è÷ÿêëÿðèí ÿòðè,

481

ÍßÑÈËÁßÍßÑÈË

ÍßØß

ýåúÿíèí ñÿðèíëèéè, áóëóäñóç ýþéäÿ ñÿéàùÿò åäÿí

àéûí òàìàøàñû ÷àëàíëàðûí âÿ îõóéàíëàðûí ùà-

ìûñûíà íÿøÿ âåðèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áóðàäà

éåíè à÷ûëàí ùÿêèì ìÿíòÿãÿñè, îíóí áóðàäà àü

õàëàò ýåéèá ìöñòÿãèë ÷àëûøìàñû [Ñåâèëÿ] õöñóñè

çþâã âÿ òöêÿíìÿç íÿøÿ âåðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

◊ Íÿøÿñè äóðóëìàã (ýÿëìÿê) – êåôè à÷ûë-

ìàã, øàäëàíìàã, ñåâèíìÿê. Ìóçäóðóí .. äà-

íûøûãëàðû, Ïÿðèíèí ýöëöøëÿðè éàâàø-éàâàø Ãóì-

ðóíóí íÿøÿñèíè äóðóëäóðäó. ß.ßáöëùÿñÿí.

Íÿøÿñè ãà÷ìàã – ÿùâàëû áèðäÿí ïîçóëìàã,

ïÿðò îëìàã, ìÿéóñ îëìàã. Ìÿøÿäè ßùìÿäèí

íÿøÿñè ãà÷äû. Ñ.Ùöñåéí. Íÿøÿñèíè ïîçìàã

(äàüûòìàã) – ïÿðò åòìÿê, ìÿéóñ åòìÿê, êå-

ôèíè, ÿùâàëûíû ïîçìàã. [Ãûçûë èò] àëà÷ûãäàí

÷ûõûá áèð éàíà ýåòäèéèìè ýþðöíúÿ êÿñèê ãóëàã-

ëàðûíû îéíàäàðàã ãàëûí, áîüóã ñÿñè èëÿ ùöðÿð,

íÿøÿìè ïîçàðäû. À.Øàèã. [Ùèäàéÿò:] Àíà, ñÿí

ìÿíèì úàíûì, íÿíÿíèí íÿøÿñèíè ïîçìà!

Á.Áàéðàìîâ.

ÍßØßËßÍÄÈÐÌß

“Íÿøÿëÿíäèðìÿê”äÿí

ô.èñ.

ÍßØßËßÍÄÈÐÌßÊ

ô.  1. Êåôèíè à÷ìàã,

øàäëàíäûðìàã, ÿéëÿíäèðìÿê, êåô âåðìÿê, öðÿ-

éèíè à÷ìàã. Õàíûìûí ñîë òÿðÿôèíäÿ äóðàí ýþ-

çÿë ãûçëàð ÿëëÿðèíäÿêè óäó ÷àëûð âÿ õàíûìû íÿøÿ-

ëÿíäèðèðäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Ðóù éöêñÿê-

ëèéè éàðàòìàã, ðóùëàíäûðìàã. [Êàâóñ:] Ìóñèãè

çÿùìÿòè íÿøÿëÿíäèðìÿê ö÷öíäöð. ×ÿìÿíçÿ-

ìèíëè.

2. Êåôëÿíäèðìÿê, ìÿñò åòìÿê, è÷êèäÿí íÿ-

øÿëÿíìÿê.

ÍßØßËßÍÌß

“Íÿøÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍßØßËßÍÌßÊ

ô.  1. Øàäëàíìàã, ôÿðÿù-

ëÿíìÿê, çþâãëÿíìÿê, öðÿéè à÷ûëìàã. Ýåð÷ÿê,

áó íÿ? Îéíàéûá-÷àëàí éîõ; Áèð íÿøÿëÿíèá äÿ

çþâã àëàí éîõ. Ù.Úàâèä. [Ñÿáðè] ÷àëäûüû ÿñÿ-

ðèíìè, éîõñà öðÿéèíÿ àõàí ñåâèíúèíìè òÿñè-

ðèíäÿí íÿøÿëÿíèá áèð õåéëè éîëäàøûíûí öçöíÿ

áàõäû. Ì.Ùöñåéí.

2. Êåôëÿíìÿê, éöíýöëúÿ ìÿñò îëìàã.

ÍßØßËÈ

ñèô. 1. Øÿí, øàä, ôÿðÿùëè. Úåéðàí

÷îõ íÿøÿëè ýþðöíöðäö, äàíûøûð, ýöëöð, ÿéëÿ-

íèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Áó ýöí íÿøÿëèäèð ñþéëÿäèéèì

ãûç; Áèð ãûçàðòû ÷þêöá éàíàãëàðûíà. Ñ.Âóðüóí.

Êþíöëëÿð íÿøÿëè, öðÿêëÿð ñÿðèí; Áöëáöë êèìè

þòöð øèðèí äèëëÿðèí. Ð.Ðçà.

2. Öðÿê à÷àí, ëÿççÿò âåðÿí, çþâã âåðÿí; õîø,

ýþçÿë. Íÿøÿëè éåð. – Ýåäèðÿì, éîëóì äàüäû;

Ýþð íÿ íÿøÿëè áàüäû; ×ÿêÿðÿì éàð ãÿùðèíè;

Íÿ ãÿäÿð úàíûì ñàüäû. Ñàðû Àøûã. Àíúàã áèð-

äÿí ýþçëÿíèëìÿç áèð ùàäèñÿ áèçèì áó ãûçüûí,

íÿøÿëè îâóìóçó éàðûì÷ûã ãîéäó. Ì.Ðçàãóëó-

çàäÿ.

3. Éöíýöëúÿ êåôëè, ìÿñò. // Çÿðô ìÿíàñûíäà.

Íÿøÿ èëÿ, ëÿççÿòëÿ. [Éàøëû êèøè] íÿøÿëè áèð ãóë-

ëàá âóðóá òöñòöñöíö áàøûíäàí éóõàðû ñîâó-

ðàðàã, ùåêàéÿñèíè äàâàì åòäèðìÿéÿ áàøëàäû.

Ñ.Ùöñåéí.

ÍßØßÑÈÇ

ñèô. âÿ çÿðô Áèêåô, ïÿðò, ìÿéóñ,

êåôè ïîçóëìóø. Íÿøÿñèç ñèìà. – ßøðÿô ßùìÿ-

äèí îòàüûíäàí ÷îõ íÿøÿñèç ÷ûõäû. À.Øàèã.

ÍßØßÑÈÇËÈÊ

èñ. Ìÿéóñëóã, áèêåôëèê, òóò-

ãóíëóã.

ÍßØßÒ

èñ. [ÿð.]: íÿøÿò åòìÿê – òþðÿìÿê,

ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, ùàñèë îëìàã, âöúóäà ýÿëìÿê,

çàùèð îëìàã, èðÿëè ýÿëìÿê. Ãöââÿòÿ áàüëûäûð

àëÿìäÿ ùÿéàò; Ãöââÿòäÿí íÿøÿò åäèð ìþâúó-

äàò. À.Ñÿùùÿò. Ýþâùÿðòàúûí ìÿðÿçèíèí èñòÿê-

ëèñèíèí ôÿðàüûíäàí íÿøÿò åòäèéèíè ùå÷ êÿñ áèë-

ìèðäè.  ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãàäûíûí] ãàðàáóü-

äàéû öçöíäÿ áèð äèðèëèê, éàíàãëàðûíäà âöúó-

äóíóí ñàüëàìëûüûíäàí íÿøÿò åäÿí áèð ãûðìû-

çûëûã, ýþçëÿðèíäÿ áèð äÿðèíëèê ìþâúóä èäè.

Ñ.Ùöñåéí.

ꧯ逧

èñ. [ÿð.] øàèð. Øåèð, ìàùíû, òÿðàíÿ.

Éàäûìäàäûð áó ýöí áåëÿ; Áèð áÿõòèéàð ñåâèíú

èëÿ; Êþíëöìöí èëê áÿñòÿñèíè; Ðóùóìóí íÿøè-

äÿñèíè; Îõóäóüóì ÿçèç ýöíëÿð. Ì.Ìöøôèã.

Ùàíû àü ñóëàðûí õîø íÿøèäÿñè; Áóðäà íÿ èëäû-

ðûì, íÿ øèìøÿê ÷àõàð. Ù.Àðèô. // êþùí. Áèð øåðèí

çÿðáè-ìÿñÿë ùàëûíà äöøìöø ìÿøùóð áåéòè,

ìèñðàñû.

ÍßØÐ

èñ. [ÿð.] 1. ×àï åäèá éàéìà, ÷àï åäè-

ëèá éàéûëìà. “ßêèí÷è”íèí íÿøðè þç äþâðö ö÷öí

áþéöê òàðèõè ùàäèñÿ èäè.

Íÿøð åòìÿê – ÷àï

åäèá éàéìàã. Êèòàá íÿøð åòìÿê. Ãÿçåò íÿøð

åòìÿê. – Ùÿð áèðè øÿðù åäÿð þç ÿôêàðûí; Íÿøð

åäÿð àëÿìàðà àñàðûí. À.Ñÿùùÿò.

2. Äÿðú åòìÿ, åëàí åòìÿ. Ãÿðàðûí íÿøðèí-

äÿí 2 èë êå÷èá. 

Íÿøð åòìÿê – äÿðú åòìÿê,

åëàí åòìÿê. Ôÿðìàí íÿøð åòìÿê.

3. Íÿøð åäèëìèø, ÷àïäàí ÷ûõìûø êèòàá, æóð-

íàë, ìÿúìóÿ âÿ ñ. Àçÿðáàéúàí Åëìëÿð Àêà-

äåìèéàñûíûí íÿøðè. Êèòàáûí èêèíúè íÿøðè.

4. Éàéìà, èíòèøàð åòìÿ, äàüûòìà. 

Íÿøð

åòìÿê – éàéìàã, èíòèøàð åòìÿê, ñà÷ìàã. Ïàä-

øàùû äà ìöìêöí èìèø ëàüà ãîéìàã âÿ îíó

482

ÍßØßËßÍÄÈÐÌß

ÍßØÐ

õîðóç øÿêëèíÿ ñàëûá äöíéàéà íÿøð åòìÿê?!

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êè÷èê áèð ëàìïàíûí çè-

éàñû åâÿ õÿñòÿ âÿ þëýöí áèð èøûã íÿøð åäèðäè.

Ñ.Ùöñåéí.

ÍßØÐÈÉÉÀÒ

èñ. [ÿð.] Êèòàá, ãÿçåò, æóðíàë

âÿ ñ. íÿøð åòìÿêëÿ ìÿøüóë îëàí ìöÿññèñÿ,

èäàðÿ. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Íÿøðèééàòû. Éàçû÷û-

ëàð Èòòèôàãû Íÿøðèééàòû. Ìóñèãè Íÿøðèééàòû.

ÍßØÐÈÉÉÀÒ×Û

èñ. 1. Íÿøðèééàò èø÷èñè.

2. êþùí. Íÿøðèééàò ñàùèáè.

ÍßØÂÖÍÖÌÀ

èñ. [ÿð.] êþùí. Áþéöìÿ, èí-

êèøàô âÿ òÿðÿããè åòìÿ, àðòìà. Íÿøâöíöìà

åòìÿê. Íÿøâöíöìà òàïìàã. – ßëëè ñÿíÿ ìèë-

ëÿòÿ õèäìÿò åëÿìÿê, îíóí öðÿéèíäÿ ýþçÿë âÿ

ïàêèçÿ ùèññèééàòûí äîüóá íÿøâöíöìà òàïìà-

ñûíà ñÿáÿá îëìàã – ÿëáÿòòÿ, áþéöê ùöíÿðäèð.

Ô.Êþ÷ÿðëè. Àíáààí áóëäóãúà ìÿí íÿøâöíöìà;

Ðóùóìó ãàïëàðäû áèòìÿç áèð ñÿôà. Ù.Úàâèä.

ÍßÒ

èñ.  [ÿð.] Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí

øÿíèíÿ äåéèëìèø ìÿäùèééÿ.

ÍßÒÈÚß

1

èñ. [ÿð.] 1. Áèð èøäÿí, ùàäèñÿäÿí

âÿ ñ.-äÿí äîüàí, ÷ûõàí ùÿð ùàíñû áàøãà áèð

ùàäèñÿ âÿ éà âÿçèééÿò, ùàë; ñîí, àãèáÿò. Èøèí

íÿòèúÿñè. Òÿúðöáÿíèí íÿòèúÿñè. – ..ßëáÿò êè,

áóíóí áèð íÿòèúÿñè îëàúàã, éîõñà áó èøëÿð þç-

áàøûíà äåéèë.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.  Ìèðçÿ

Ìåùðÿëè íÿòèúÿñèíäÿí ãîðõóðäóñà äà, ãóáåð-

íàòîðó ãàðøûëàäûãäà íèòã ñþéëÿìÿéè ãÿò åò-

ìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Íÿòèúÿ áàüëàìàã –

á à õ íÿòèúÿ âåðìÿê.  Áÿäáÿõò úàâàíûí éó-

õóñó òåçëèêëÿ íÿòèúÿ áàüëàäû. È.Ìóñàáÿéîâ.

Íÿòèúÿ ÷ûõàðìàã – ìöÿééÿí áèð ôèêðÿ, ãÿ-

ðàðà, íÿòèúÿéÿ ýÿëìÿê, èáðÿò äÿðñè àëìàã.

[Ìèðçàüà] Úÿìèëÿíèí ùÿð áèð ùÿðÿêÿòèíÿ, ñþ-

çöíÿ àéðûúà ÿùÿìèééÿò âåðèð, þç ôàéäàñûíà îëà-

ðàã îíäàí áèð íÿòèúÿ ÷ûõàðûðäû. Ñ.Ùöñåéí.

[Ñåâèíú:] ..Ìÿí åëÿ áèëèðäèì êè, ñÿí áóýöíêö

èúëàñäàí þçöí ö÷öí ùÿìèøÿëèê áèð íÿòèúÿ ÷ûõà-

ðàúàãñàí. Ç.Õÿëèë. Íÿòèúÿ âåðìÿê (÷ûõìàã,

ùàñèë îëìàã) – áó âÿ éà äèýÿð íÿòèúÿñè îëìàã,

áèð øåéëÿ áèòìÿê, ãóðòàðìàã. Äåéèðëÿð êè, úà-

âàíëûãäà Ìèðçÿ Ñÿôÿð þçö øàèðëèê ôèêðèíÿ äö-

øöá, øåèð äåìÿê ö÷öí ÷îõ ÷àëûøìûøäû, ëàêèí áèð

íÿòèúÿ ùàñèë îëìàìûø èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

Ãîíøóìóí áó èôòèðàñûíäàí áèð íÿòèúÿ ÷ûõìà-

éàúàüûíû áèëèá, áó áàðÿäÿ îíà ùå÷ áèð ñþç äå-

ìÿäèì. Ñ.Ðöñòÿì. Íÿòèúÿéÿ ýÿëìÿê – ìö-

ÿééÿí áèð ãÿðàðà, ãÿíàÿòÿ ýÿëìÿê. Ùÿêèì ..

ìöàéèíÿ åäèð, ùå÷ áèð íÿòèúÿéÿ ýÿëÿ áèëìèðäè.

Á.Áàéðàìîâ. // Íÿòèúÿäÿ øÿêëèíäÿ, çÿðô ìÿ-

íàñûíäà: àõûðäà, ñîíäà, íÿùàéÿòäÿ. [Øåéäà

ìöðÿòòèáëÿðÿ:] ..Ìÿðùÿìÿò õöëéàëàðèëÿ ñöðö-

íÿúÿê îëñàíûç, íÿòèúÿäÿ çèëëÿò âÿ ñÿôàëÿòäÿí

áàøãà áèð øåé áóëìàçñûíûç. Ù.Úàâèä.

2. Áèð ÿñÿðèí, ìÿãàëÿíèí âÿ ñ.-íèí ÿñàñ

ìÿçìóíóíóí, ìàùèééÿòèíèí ãûñàúà õöëàñÿñè,

éåêóíó. Êèòàá áèð ìöãÿääèìÿ, áåø ôÿñèë âÿ áèð

íÿòèúÿäÿí èáàðÿòäèð.

ÍßÒÈÚß

2

èñ.  [ÿð.] Íÿâÿíèí óøàüû. Ãîúà

êèøè ýþçö äîëóñó: – Íÿòèúÿ, – äåäè, – íÿâÿíèí

óøàüû íÿòèúÿ îëìóðìó? Ñ.Ðÿùèìîâ. [Òàùèð:]

Ñÿí íÿâÿ íÿäèð, íÿòèúÿíè äÿ ýþðÿúÿêñÿí, ùÿëÿ

áèð êþòöêúÿíè äÿ. Ì.Ùöñåéí.

ÍßÒÈÚßËßÍÄÈÐÌß

“Íÿòèúÿëÿíäèðìÿê”-

äÿí ô.èñ.

ÍßÒÈÚßËßÍÄÈÐÌßÊ

ô.  Áèð íÿòèúÿ èëÿ

ãóðòàðìàã, ñîíà ÷àòäûð-ìàã, áàøà âóðìàã,

íÿòèúÿ ÿëäÿ åòìÿê.

ÍßÒÈÚßËßÍÌß

“Íÿòèúÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

[ßùìÿä] èøèí áó úöð íÿòèúÿëÿíìÿñèíäÿí òÿÿú-

úöáëÿíèá äÿðèí ôèêðÿ ýåòäè. Á.Òàëûáëû.

ÍßÒÈÚßËßÍÌßÊ

ô.  1. Íÿòèúÿñè îëìàã,

áèð íÿòèúÿ èëÿ ãóðòàðìàã, áèòìÿê, ñîíà ÷àòìàã.

Èø áÿäáÿõòëèêëÿ íÿòèúÿëÿíäè.

2. Ùÿéàòà êå÷ìÿê, áèòìÿê. Èø íÿòèúÿëÿíäè.

ÍßÒÈÚßËÈ

ñèô. Íÿòèúÿñè îëàí, éàõøû íÿòèúÿ

âåðÿí, ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ ãóðòàðàí. Íÿòèúÿëè

çÿùìÿò.

ÍßÒÈÚßÑÈÇ

ñèô. Íÿòèúÿñè îëìàéàí, ìÿã-

ñÿäÿ ÷àòìàéàí, ùå÷ áèð. íÿòèúÿ âåðìÿéÿí,

ñîíó ìöâÿôôÿãèééÿòñèç, àãèáÿòñèç. Íÿòèúÿñèç

èø. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. Äàíûøûãëàð íÿòèúÿñèç

ãóðòàðäû. 

Íÿòèúÿñèç ãàëìàã – àõûðû áîøà

÷ûõìàã, ñîíó ìöâÿôôÿãèééÿòñèç îëìàã, ùå÷

áèð íÿòèúÿ âåðìÿìÿê. Íå÷ÿ-íå÷ÿ ùÿðáè õÿñ-

òÿõàíàäà [Çåéíàëûí]  ýþçëÿðè ìöàëèúÿ îëóí-

ìóøäóñà äà, íÿòèúÿñèç ãàëìûøäû. Á.Áàéðàìîâ.

ÍßÒÈÚßÑÈÇËÈÊ

èñ. Íÿòèúÿñè, àõûðû îëìà-

ìà; ìöâÿôôÿãèééÿòñèçëèê, àãèáÿòñèçëèê, óüóð-

ñóçëóã. Òÿøÿááöñöí íÿòèúÿñèçëèéè. Äàíûøûãëàðûí

íÿòèúÿñèçëèéè. – ..Øèðàñëàíûí ìöâÿôôÿãèééÿòñèç-

ëèéèíäÿí, áó èøèí íÿòèúÿñèçëèéèíäÿí [Ñîëìàç]

íÿ ãÿäÿð äÿ àüûð èçòèðàáëàð êå÷èðèá, éàíûãëû

íÿüìÿëÿð îõóéàúàãäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÍßÖÇÖÍÁÈËËÀÙ

êþùí. “Àëëàù ýþñòÿðìÿ-

ñèí”, “Àëëàù åëÿìÿñèí”, “öçäÿíèðàã” ìÿíà-

ëàðûíäà ÿðÿáúÿ òÿðêèá. Íÿöçöíáèëëàù, ìÿíèì

éàäûìà áåëÿ ýÿëèð êè, êå÷ÿí òöðê ïàäøàùëàðû

483

ÍßØÐÈÉÉÀÒ

ÍßÖÇÖÍÁÈËËÀÙ

ãóëäóðáàøû êèìè áèð çàä èìèøëÿð. Ú.Ìÿììÿä-

ãóëóçàäÿ. Îðàñûíû äåìÿê èñòÿéèðèê êè, [Ìèðçÿ

Ìóñòàôàíûí] íàìàç ãûëìàãäà ãÿñäè î èäè êè,

úàìààò îíó äèíäàð òàíûñûí, äåìÿñèíëÿð êè,

ùÿðèô äèíñèç âÿ íÿöçöíáèëëàù, àëëàùñûçäûð.

Å.Ñóëòàíîâ.

ÍßÂÀ

èñ.  [ôàðñ.] 1. Àâàç, àùÿíý, ìóñèãè

ñÿñè. Ãîé íÿâà íåé òÿê åäèì òà íÿôÿñèì âàð

ìÿíèì. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ùåéôà êè, ÷ûõìàäû òàðûí

ñÿäàñû; Óúàëìàäû êàìàí÷àíûí íÿâàñû.

À.Ñÿùùÿò.

2. Èíèëòèëè ñÿñ. Þëöìëÿðèí ïÿíúÿñèíäÿ ùû÷-

ãûðàí; Ìÿçëóìëàðûí íÿâàñûíäàí éàðàíäûì.

Ì.Ìöøôèã. [Õÿäèúÿíèí] ñÿñèíäÿ øèêàéÿò äîëó

áèð íÿâà âàðäû. Ñ.Ðÿùìàí.

3. ìóñ. Àçÿðáàéúàí êëàññèê ìóüàìëàðûí-

äàí áèðè. 12 ÿñàñ ìóüàì áóíëàð èäè: öøøàã,

íÿâà, áóñÿëèê, ðàñò, ÿðàã, èñôàùàí, çèðÿôêÿíä,

áöçöðê, çÿíýóëÿ, ðÿùàâè, ùöñåéíè âÿ ùèúàç.

Ö.Ùàúûáÿéîâ.

ÍßÂÀÇßÍÄß

èñ. [ôàðñ.] êþùí. ×àëàí, ÷àë-

üû÷û.  ..Éåíÿ õàíÿíäÿ âÿ íÿâàçÿíäÿëÿð ýþçÿë

íÿüìÿëÿð îõóéóðìó? Ô.Êþ÷ÿðëè. [Ùàúû Ìåùäè

îüëó ßñýÿð] Òóðøñó äåéèëÿí éåðÿ ãîíàã ÷àüû-

ðûá õàíÿíäÿ âÿ íÿâàçÿíäÿëÿð èëÿ îíëàðà êåô

âåðÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍßÂÀÇÈØ

èñ. [ôàðñ.] 1. Îõøàìà, ÿçèçëÿìÿ,

ìåùðèáàíëûã åòìÿ, ðèããÿò ýþñòÿðìÿ; ìåùðè-

áàíëûã, ðèããÿò. Ãÿùðÿìàí ùÿãèãÿòÿí àíàñû

Ýöëöøýÿëèíäÿí äÿ áþéöê íÿâàçèøëÿð ýþðìöø-

äöð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Íÿâàçèø åòìÿê (ýþñòÿð-

ìÿê) – îõøàìàã, ÿçèçëÿìÿê, ðèããÿò ýþñòÿð-

ìÿê. ßðèíèí ñþçöíÿ ÿùÿìèééÿò âåðìÿéÿí Øþëÿ

õàíûì îíà éàõûíëûã âÿ íÿâàçèø ýþñòÿðìÿê èñ-

òÿäè. ß.Àáàñîâ.

2.  Íÿâàçèøëÿ øÿêëèíäÿ  çÿðô – îõøàéàðàã,

ìÿùÿááÿòëÿ, ìåùðèáàíëûãëà, ðèããÿòëÿ. Ñîíðà

íÿâàçèøëÿ ìÿíÿ ñþéëÿäè: – Äå, ñÿíè ýþíäÿðñèí

àòàí ìÿêòÿáÿ. À.Ñÿùùÿò. Ñîíðà áèðäÿí àü ñà÷-

ëàðûíû õàòûðëàéàðàã [Óëäóç] ãöññÿ èëÿ ýöëöì-

ñöíäö âÿ íÿâàçèøëÿ éàðàëûíûí öçÿðèíÿ ÿéèëäè.

ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÍßÂÀÇÈØÊÀÐ

[ôàðñ.]  á à õ íÿâàçèøëè 1-úè

ìÿíàäà. Íÿâàçèøêàð àíà. – Íèçàìè ýöëöìñÿ-

éÿðÿê íÿâàçèøêàð áèð ñóðÿòäÿ âÿëèÿùäÿ éàíà-

øûá: – Þçöíö øàøûðìà, – äåäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

Òàùèð Ëÿòèôÿíèí íÿâàçèøêàð úàâàáûíäàí öðÿê-

ëÿíÿðÿê åëÿ áèë à÷ûãäàí-à÷ûüà îíà òÿøÿêêöð

åòìÿê èñòÿäè.. Ì.Ùöñåéí.

ÍßÂÀÇÈØËÈ

ñèô. Íÿâàçèø ýþñòÿðÿí, ÿçèçëÿ-

éèúè, îõøàéûúû, ðèããÿòëè, ðèããÿòëÿ äîëó. ..[Ìó-

ðàäûí] ñþíìöø ðóùóíà éàëíûç Íèýàðûí íÿâà-

çèøëè ÿëè áèð ñûúàãëûã âåðÿ áèëÿðäè. Ñ.Ùöñåéí.

ÍßÂß

èñ. Îüëóí âÿ éà ãûçûí óøàüû. Äþâ-

ëÿòäÿ – äÿâÿ, þâëàääà – íÿâÿ. (Àòà. ñþçö). Èççÿò

ãàðû äþíöá éàíûíäà éàòìûø íÿâÿñè Ãóìðóéà

áàõäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÍßÂß-ÍßÒÈÚß

òîï.  Íÿâÿëÿð, íÿòèúÿëÿð

ùàìûñû áèðëèêäÿ; óøàãëàð, þâëàäëàð, íÿñèë ìÿ-

íàñûíäà.  Þëìÿç-èòìÿç Õÿäèúÿ; Ýþðÿð íÿâÿ-

íÿòèúÿ. (Ìÿñÿë). [Áÿäèðúàùàí:] Íÿâÿ-íÿòèúÿ-

ëÿðèíäÿí àðòûã þìöð åäÿúÿêñÿí.. Í.Âÿçèðîâ.

ÍßÂÂÀÁ

èñ.  [ÿð.] Íàèá ñþçöíöí úÿìè;

íàèáëÿð.

ÍßÇÀÔßÒ

èñ. [ÿð.] Òÿìèçëèê, ïàêëûã.

ÍßÇÀÊßÒ

èñ. [ÿð., ÿñëè ôàðñ.] 1. Òÿðáèéÿ,

ÿäÿá, ìÿðèôÿò; ÿäÿá ãàéäàëàðû. [Ìöÿëëèìèí]

þçöíäÿí ÿäÿá âÿ íÿçàêÿò õàðèúèíäÿ ùå÷ áèð

ùÿðÿêÿò áàø âåðìÿìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. Õÿëèë ìÿã-

ñÿäèíÿ íàèë îëàúàüûíû äóéàðàã íÿçàêÿòèíè áèð

ãàò äàùà àðòûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

2. Çÿðèôëèê, èíúÿëèê, ëÿòàôÿò, íàçèêëèê, ýþ-

çÿëëèê. Úèñìè äîëó, íàçèê áÿäÿíè, áåëè; Ýþð-

ìÿìèøÿì äèëáÿð áó íÿçàêÿòäÿ. Ì.Ï.Âàãèô.

3. Íÿçàêÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ÿäÿáëÿ, ÿäÿá

ãàéäàëàðûíû ýþçëÿéÿðÿê. Íÿçàêÿòëÿ úàâàá âåð-

ìÿê. Íÿçàêÿòëÿ éåð ýþñòÿðìÿê.

ÍßÇÀÊßÒËÈ

ñèô. 1. ßäÿáëè, òÿðáèéÿëè, ìÿ-

ðèôÿòëè.  Íÿçàêÿòëè ãûç. – [Ýöíÿø] íÿçàêÿòëè,

úèääè âÿ èðàäÿëè áèð ãàäûí îëìóøäó. À.Øàèã.

[Õàíûì:] Íÿ ãÿäÿð íÿçàêÿòëèñèíèç! – äåäè, –

ùå÷ ãàðøûíûçäà äóðàíûí ãàäûí îëäóüóíó äöøö-

íöðñöíöçìö? Ù.Íÿçÿðëè.

2. ìÿú. Èíúÿ, çÿðèô, ëÿòèô, íàçèê, ýþçÿë. Áþ-

éöê ãûç .. íÿçàêÿòëè áèð .. ýþçÿë îëäóüóíó ñö-

áóò åäèðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

ÍßÇÀÊßÒËÈËÈÊ

èñ. Íÿçàêÿò, ÿäÿá ãàé-

äàëàðûíû ýþçëÿìÿ; ÿäÿáëèëèê, òÿðáèéÿëèëèê, ìÿ-

ðèôÿòëèëèê, èíúÿëèê.

ÍßÇÀÊßÒÑÈÇ

ñèô.  ßäÿáñèç, òÿðáèéÿñèç,

ìÿðèôÿòñèç, êîáóä, ãàáà. Íÿçàêÿòñèç àäàì.

ÍßÇÀÊßÒÑÈÇËÈÊ

èñ.  ßäÿáñèçëèê, òÿðáè-

éÿñèçëèê, ìÿðèôÿòñèçëèê, êîáóäëóã, ãàáàëûã.

[Ãÿòèáÿ:] Ñÿíè ñåâäèéèì ö÷öí ìÿíÿ ÿõëàãñûç

äåìÿéèí íÿçàêÿòñèçëèêäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÍßÇÀÐßÒ

èñ.  [ÿð.] 1. Éîõëàìà ìÿãñÿ-

äèëÿ áàõìà, ýþç ãîéìà, íÿçÿð éåòèðìÿ, ýþç

àëòûíäà ñàõëàìà, ôèêèð âåðìÿ, äèããÿò éåòèðìÿ.

Ùÿðáè èäàðÿëÿð [øÿùÿðèí] öçÿðèíÿ úèääè íÿçàðÿò

484

ÍßÂÀ

ÍßÇÀÐßÒ

òÿéèí åòìèøäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èíäè î, Ãó-

ëàìû þç íÿçàðÿòè àëòûíäà ñàõëàìàã èñòÿéèðäè.

ß.ßáöëùÿñÿí. 

Íÿçàðÿò åòìÿê – íÿçÿð

éåòèðìÿê, öñòöíÿ ýþç ãîéìàã, áàõìàã, õÿ-

òèðäÿ, éàääà ñàõëàìàã.

2. Ùÿð ùàíñû áèð ôÿàëèééÿòÿ íÿçàðÿò åäÿí

èäàðÿ. Õàëã íÿçàðÿòè. // êþùí.  á à õ íàçèðëèê

1-úè ìÿíàäà.

ÍßÇÀÐßÒ×È

èñ.  Íÿçàðÿò åäÿí, áàõàí:

âÿçèôÿñè áèð øåéÿ íÿçàðÿò åòìÿê îëàí; áàõûúû.

[Ïðèñòàâ] êÿíäÿ ýÿëèá ßùìÿäëÿ ñþùáÿò åëÿ-

äèéè èëê àíäàí îíäàí øöáùÿëÿíìèø âÿ ãÿðàðà

àëìûøäû êè, øÿùÿðÿ ãàéûäàí êèìè îíóí àäûíû

øöáùÿëè àäàìëàð ñèéàùûñûíà éàçñûí, àéðûúà áèð

ãîâëóã äöçÿëòñèí âÿ ßùìÿäèí öçÿðèíÿ íÿçà-

ðÿò÷è ãîéñóí. È.Øûõëû.

ÍßÇÀÐßÒ×ÈËÈÊ

èñ. Íÿçàðÿò÷èíèí èøè, âÿ-

çèôÿñè; áàõûúûëûã, ýþçÿò÷èëèê, êåøèê÷èëèê.

ÍßÇÀÐßÒÑÈÇ

ñèô. âÿ çÿðô Öñòöíäÿ íÿçà-

ðÿò (ýþç) îëìàéàí (îëìàäàí), íÿçàðÿò åäèë-

ìÿéÿí, áàõûúûñûç, ùå÷ êÿñ òÿðÿôèíäÿí íÿçà-

ðÿò åäèëìÿéÿí. Íÿçàðÿòñèç ÿêèí. Íÿçàðÿòñèç

òèêèíòè. – ..Áîñòàíû íÿçàðÿòñèç ãîéìàüà Ãà-

ðàíûí öðÿéè ýÿëìèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. // Áàõûì-

ñûç. Íÿçàðÿòñèç óøàãëàð.

ÍßÇÀÐßÒÑÈÇËÈÊ

èñ.  Íÿçàðÿòñèç øåéèí

ùàëû, âÿçèééÿòè, íÿçàðÿò îëìàäûüû ùàë. // Áà-

õûìñûçëûã.

ÍßÇÄÈÍÄß

[ôàðñ.  “íÿçä”äÿí] Éàíûíäà,

èäàðÿíèí òàáåëèéèíäÿ. Èíñòèòóòóí íÿçäèíäÿ êèòàá-

õàíà âàð. – Ìÿêòÿá íÿçäèíäÿ îëàí úÿìèééÿòè-

õåéðèééÿ îíóí óøàãëàðûíû äÿðñ ïóëóíäàí àçàä

åòìèøäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ.  Òðåñò íÿçäèíäÿêè

ãàçûìà èäàðÿñèíèí èø ñöðÿòè àðòìûøäûñà äà,

Ãöäðÿò áóíó éàëíûç èøäÿêè äþíöøöí èëê ìÿð-

ùÿëÿñè ùåñàá åäèðäè. Ì.Ùöñåéí.

ÍßÇßÐ

èñ. [ÿð.] 1. Áàõìà, áàõûø, áàõìàã

òÿðçè, ýþçëÿðèí èôàäÿñè. Õîø íÿçÿðëÿ áàõìàã.

Àúûãëû íÿçÿðëÿðëÿ ñöçìÿê. Êöñêöí íÿçÿð. Èíúèê

íÿçÿð. – Åé ýöë, íÿ ÿúÿá ñèëñèëåéè-ìöøêè-òÿðèí

âàð; Àùó íÿçÿðèí âàð! Ì.ß.Ñàáèð. [Àüñàããàë

ãîúàëàð] .. ãîðõàã íÿçÿðëÿðè èëÿ áèçè ñàëàì-

ëàäûëàð. Ù.Íÿçÿðëè. // Ýþç, áàõûø. ..Ùàìûíûí

íÿçÿðè îíëàðà òÿðÿô ÷åâðèëäè. Ìèð Úÿëàë.

2. ìÿú. Íÿçÿðèíäÿ øÿêëèíäÿ – ...ýþçöíäÿ,

...òÿñÿââöðöíäÿ, ...äöøöíúÿñèíÿ ýþðÿ. Èøëÿðè-

ìèç àâðîïàëûëàðûí íÿçÿðèíäÿ åëÿ áèð .. ÿùÿìèé-

éÿòëè ÿùâàëàòäûð êè, .. îíëàð èíäèéÿäÿê íå÷ÿ

úèëä êèòàáëàð éàçûáëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

..Ôÿððóõóí íÿçÿðèíäÿ òàìàì áàøãà áèð àëÿì

à÷ûëäû. Ìèð Úÿëàë.

3. Ýþç, äèããÿò, ùèìàéÿ, êþìÿê. Ñÿìÿä äÿð-

ùàë Íàäèðèí éàíûíà éöéöðöá [äåäè:] – Áàúû-

îüëó, õîø ýÿëìèñÿí, ñÿíèí íÿçÿðèí áèçèì öñòö-

ìöçäÿí ÿñêèê îëìàñûí. Á.Òàëûáëû.

4. ìÿú. Áÿäáÿõòëèê, óüóðñóçëóã, ýþçÿ ýÿë-

ìÿ, ýþçäÿéìÿ. [Ãàäûí:] ..Ìàò-ìÿÿòòÿë ãàë-

ìûøàì êè, áó íÿ áÿëàäû, íÿçÿðäè, ýþçäö, àôÿòäè.

Ìèð Úÿëàë.

◊ Íÿçÿð äÿéìÿê –  á à õ ýþç äÿéìÿê

(“ýþç”äÿ). Òàíðûäàí ÿùäèì áóäóð; Äÿéìÿ-

ñèí íÿçÿð ñÿíÿ. (Áàéàòû). Íÿçÿð åòìÿê (éåòèð-

ìÿê, ãûëìàã) – íÿçÿð ñàëìàã, äèããÿò åòìÿê,

ôèêèð âåðìÿê, ìàðàãëàíìàã, ýþç éåòèðìÿê.

Íÿçÿðäÿ òóòìàã (ñàõëàìàã) – íÿçÿðÿ àë-

ìàã, ôèêèðäÿ òóòìàã, ùàããûíäà äöøöíìÿê.

[Àñëàíîâ:] Ìîëëàéåâ ìÿíè äÿ ÷àüûðòäûðûá, íÿ-

çÿðäÿ òóò êè, áó ýöí áÿðê âóðóøà áèëÿðèê.

Ì.Ùöñåéí. ßíòÿðçàäÿ áöòöí áó ìöëàùèçÿëÿðè

íÿçÿðäÿ òóòóá, áÿäèè ùèññÿéÿ ùàçûðëûã ýþðìÿ-

ìèøäèð. Ìèð Úÿëàë. Íÿçÿðäÿí äöøìÿê (÷ûõ-

ìàã) – óíóäóëìàã, éàääàí ÷ûõìàã, åòèáàðäàí

äöøìÿê; ýþçäÿí äöøìÿê. Ýþâùÿðè-ÿøêèì êèìè

äöøäöí íÿçÿðäÿí àãèáÿò. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ñàðà:]

..Ñÿíè ñåâÿíäÿí ñîíðà ùÿð áèð øåé íÿçÿðèì-

äÿí ÷ûõûá. Ú.Úàááàðëû. Íÿçÿðäÿí êå÷èðìÿê –

ýþçäÿí êå÷èðìÿê, áàõìàã, ýþç éåòèðìÿê.

..Îíëàðûí ìÿíçèëëÿðèíè íÿçÿðäÿí êå÷èðäèê.

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Îüëàí] äàø-ãàøû áèð-áèð åù-

òèéàòëà ýþòöðöá, éàíûíäàí ñàëëàíàí ãèéìÿò

êàüûçûíû íÿçÿðäÿí êå÷èðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.  Íÿ-

çÿðäÿí ãà÷ûðìàã – äèããÿòñèçëèê öçöíäÿí

óíóòìàã, ýþçäÿí ãà÷ûðìàã, éàääàí ÷ûõàðìàã.

[Ñÿäð:] ..Ëàçûìè èäàðÿëÿð áóíó íÿçÿðäÿí ãà-

÷ûðìûøëàð.. Ú.Úàááàðëû. Íÿçÿðäÿí ãà÷ìàã –

á à õ ýþçäÿí ãà÷ìàã (“ýþç”äÿ).  Áó øàíëû

âÿçèôÿì, èíàí, øöáùÿñèç; Ìÿíèì íÿçÿðèìäÿí

ãà÷ìàéûá, ãà÷ìàç. Ñ.Ðöñòÿì. Íÿçÿðÿ àë-

ìàã –  á à õ íÿçÿðäÿ òóòìàã. Äåéèðÿì, þë-

ìÿéèíè, àé êèøè, áèð àë íÿçÿðÿ. Ì.ß.Ñàáèð. Íÿ-

çÿðÿ ýÿëìÿê – 1) ýþðöíìÿê, ...êèìè ýþðöí-

ìÿê. Ðÿíýè ñàðàëìûø, áàøûíûí òöêëÿðè àüàðìûø

Øàáàí àëòìûø éàøûíäà íÿçÿðÿ ýÿëèðäè. ß.Ùàã-

âåðäèéåâ; 2) á à õ ýþçÿ ýÿëìÿê 3-úö ìÿ-

íàäà (“ýþç”äÿ).  Íÿçÿðÿ âåðìÿê – ìàðàã

îéàòìàã, íÿçÿð-äèããÿòè úÿëá åòäèðìÿê, íÿ-

çÿðÿ ÷àðïäûðìàã. [Àüà Êÿðèì:] Ñÿíèí úàíûí

ö÷öí áèð íþâ èëÿ ñÿíè Ùàúû Ãàôóðóí àðâàäû-

485

ÍßÇÀÐßÒ×È

ÍßÇßÐ

íûí éàíûíäà íÿçÿðÿ âåðäèì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

[Ìèðçÿ Èñìàéûë:] Ñîíðà ìÿí ñÿíè õàíûí íÿ-

çÿðèíÿ âåðÿðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Íÿçÿðè úÿëá

åòìÿê – ìàðàã îéàòìàã, äèããÿòè úÿëá åòìÿê,

ùàìûíûí ìàðàüûíà ñÿáÿá îëìàã. Áó ñåë êèìè

àõàí ìöõòÿëèô äÿñòÿëÿð ñûðàñûíäà ùàìûíûí íÿ-

çÿðèíè þçöíÿ úÿëá åäÿí Àçÿðáàéúàí ãàäûíëàðû

äÿñòÿñè èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

ÍßÇßÐ-ÄÈÃÃßÒ

èñ. [ÿð.]: íÿçÿð-äèããÿòè

úÿëá åòìÿê – ùàìûäà ìàðàã îéàòìàã, ùàìû-

íûí äèããÿòèíè þçöíÿ ÷ÿêìÿê. [Õÿäèúÿíèí] áà-

øûíäà à÷ûã ðÿíýëè ÷àäðàñû íÿçÿð-äèããÿòè úÿëá

åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Áó àäàì, ãàòàðû ãàðøûëà-

éàí íþâáÿò÷èíèí âÿ ñÿðíèøèíëÿðèí íÿçÿð-

äèããÿòèíè úÿëá åòìÿìÿéÿ ÷àëûøàðàã, ñòàíñè-

éàäàêû êè÷èê åâëÿðèí àðàñûíäà ýþçäÿí èòäè.

Ñ.Ðÿùìàí.

ÍßÇßÐßÍ

ãîø. [ÿð.] êëàñ. Ýþðÿ, ÿñàñÿí,

áàõûëàðñà, íÿçÿðèíúÿ. Îíóí ôèêðèíÿ íÿçÿðÿí. –

[Ìàùìóä áÿé:] Öìèäèì âàð êè, ùàãã àøûãëû-

üûíà íÿçÿðÿí Ïÿðèíè ñÿíÿ âåðñèí. “Ãóðáàíè”.

ÍßÇßÐÈ

ñèô. [ÿð.] 1. Íÿçÿðèééÿéÿ ÿñàñëà-

íàí, íÿçÿðèééÿ îëàí, íÿçÿðèééÿ èëÿ ÿëàãÿäàð,

íÿçÿðèééÿ ÿñàñûíäà ãóðóëìóø. Íÿçÿðè ÿñÿð.

Íÿçÿðè ìÿãàëÿ. Íÿçÿðè íÿòèúÿ. – [Çåéíàë] ìó-

ñèãèíèí, øåèð âÿ ÿäÿáèééàòûí áÿçè íÿçÿðè úÿùÿò-

ëÿðèíè áèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. [Éóíèñ] íÿçÿðè äÿðñ-

ëÿðäÿí ýþçÿë èìòàùàí âåðäè. Ìèð Úÿëàë.

2. Ìöúÿððÿä ìÿíòèãè âÿ éà ðèéàçè ùåñàá-

ëàìàëàð éîëó èëÿ àëûíàí. Íÿçÿðè ùåñàáëàìà.

// õöñ. Èëêèí ÿñàñëàðà, øÿðòëÿðÿ ýþðÿ ìöìêöí

îëà áèëÿí, íÿçÿðäÿ òóòóëàí. Ìàøûíûí íÿçÿðè

ìÿùñóëäàðëûüû.

3. Íÿçÿðè ìÿñÿëÿëÿðÿ ùÿñð îëóíàí, íÿçÿðè

ìÿãñÿä äàøûéàí. Íÿçÿðè êîíôðàíñ. Íÿçÿðè ìÿ-

ðóçÿ.

ÍßÇßÐÈÍÚß

á à õ íÿçÿðÿí.

ÍßÇßÐÈÉÉÀÒ

èñ.  [ÿð. “íÿçÿðèééÿ” ñþç.

úÿìè] Ñûðô åëìè-íÿçÿðè ìÿñÿëÿ.

ÍßÇßÐÈÉÉß

èñ. [ÿð.] 1. Áèëèéèí ùÿð ùàíñû

áèð ñàùÿñèíäÿ ðÿùáÿð òóòóëàí èäåéàëàð ñèñòåìè,

åëìè ñèñòåì; èúòèìàè-òàðèõè ùÿéàòûí ýåäèøèíäÿ

òîïëàíìûø òÿáèÿò âÿ úÿìèééÿò ùàããûíäàêû áè-

ëèêëÿðèí ìÿúìóñó. Èíãèëàáè íÿçÿðèééÿ. Åùòè-

ìàë íÿçÿðèééÿñè.

2. Òÿúðöáè áèëèéèí ÿêñèíÿ îëàðàã, ùÿð ùàíñû

áèð åëìèí, ñÿíÿòèí ìöúÿððÿä ìÿíòèãè ïëàíäà

èøëÿíìèø öìóìè ÿñàñëàðû. Íÿçÿðèééÿ èëÿ ìÿø-

üóë îëìàã.

3. Òÿúðöáè ôÿàëèééÿò âÿ éà ùÿãèãè âàðëûüûí

ÿêñèíÿ îëàí öìóìè ìöúÿððÿä ìöùàêèìÿ.

ÍßÇßÐÈÉÉßÁÀÇ

èñ. âÿ ñèô. [ÿð. íÿçÿðèééÿ

âÿ ôàðñ. ...áàç] Àíúàã íÿçÿðèééÿéÿ, ìöúÿð-

ðÿä íÿçÿðè ìöëàùèçÿëÿðÿ ÿñàñëàíàí, íÿçÿðèééÿ

èëÿ îéíàéàí àäàì; éàëàí÷û àëèì.

ÍßÇßÐÈÉÉßÁÀÇËÛÃ

èñ. Ðåàë âàðëûã âÿ éà

ïðàêòèê ôÿàëèééÿòäÿí ñÿðô-íÿçÿð åäÿðÿê, éàë-

íûç íÿçÿðèééÿ, ìöúÿððÿä ìöëàùèçÿëÿðëÿ ìÿø-

üóë îëìà.

ÍßÇßÐÈÉÉß×È

èñ. Åëìèí, èíúÿñÿíÿòèí ùÿð

ùàíñû áèð ñàùÿñèíèí íÿçÿðè ìÿñÿëÿëÿðèíè èøëÿ-

ìÿêëÿ ìÿøüóë îëàí øÿõñ. Íÿçÿðèééÿ÷è ôèçèê.

ÍßÇßÐÈÉÉß×ÈËÈÊ

èñ. Òÿúðöáÿ äåéèë, éàë-

íûç íÿçÿðè ìöëàùèçÿëÿðÿ ÿñàñëàíìà.

ÍßÇÈÐ

èñ. [ÿð.] Äèíäàð, ìþâùóìàò÷û àäàì-

ëàðûí, èñòÿê âÿ àðçó åòäèêëÿðè áèð øåéèí éåðèíÿ

éåòèðèë-ìÿñè öìèäè èëÿ éîõñóëëàðà âÿ éà äèí

õàäèìëÿðèíÿ âåðäèêëÿðè ïóë âÿ ñ. Ãàäûíëàðûí

ìÿðñèéÿõàíëàðà âåð-äèêëÿðè íÿçèð êþùíÿ òó-

ìàí-êþéíÿêäÿí âÿ ñàèð øåéëÿðäÿí èáàðÿò èäè.

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Úàìààò ìÿñúèä âÿ ìîëëàäàí

óçàãëàøìûøäû. Íÿçèð .. äÿ âåðÿí îëìàìûøäû.

Á.Òàëûáëû.

ÍßÇÈÐß

èñ. [ÿð.] ÿäÿá. Áèð øàèðèí áèð øåðèíÿ

òÿãëèäÿí éàçûëàí, éà ñþéëÿíÿí øåèð; áÿíçÿò-

ìÿ (2-úè ìÿíàäà). Øÿùðèéàð .. Ñåéèä ßçèìèí

“Ýÿëèì” ðÿäèôëè ãÿçÿëèíÿ ýþçÿë áèð íÿçèðÿ äÿ

éàçìûøäûð... Á.Íÿáèéåâ.

ÍßÇÈÐß×È

èñ. Íÿçèðÿ éàçàí øàèð; òÿãëèä÷è.

ÍßÇÈÐß×ÈËÈÊ

èñ. Íÿçèðÿ éàçìà, áÿíçÿ-

äÿðÿê éàçìà; òÿãëèä÷èëèê.

ÍßÇÈÐËÈ

ñèô. êþùí. Íÿçèð ö÷öí îëàí, íÿçèð

åäèëìèø, íÿçèð ìÿãñÿäèëÿ åäèëÿí (á à õ íÿçèð).

ÍßÇÈÐ-ÍÈÉÀÇ

á à õ íÿçèð. [Ìóðàä] âàõ-

òèëÿ éöçëÿðúÿ çÿââàðûí íÿçèð-íèéàç ýÿòèðäèêëÿðè

áó äàøà äèããÿòëÿ áàõäû. Ñ.Ùöñåéí.

ÍßÇÌ

èñ.  [ÿð.] Ïîåìà, øåèð òÿðçèíäÿ éà-

çûëìûø âÿ éà ñþéëÿíìèø ìÿíçóì ÿäÿáèééàò

(íÿñð ÿêñè). 

Íÿçì åòìÿê, íÿçìÿ ÷ÿê-

ìÿê – áèð ùàäèñÿíè, âàãèÿíè íÿçìëÿ òÿñâèð åò-

ìÿê. [Àüà Çàìàí:] Àüçûìäà ñþç äàíûøûðàì,

ìÿñëÿùÿò åäèðèê, áó äà ýÿëäè êè, ìÿí àëòìûø èë

áóíäàí ÿââÿë îëàí êåéôèééÿòè íÿçì åòìèøÿì.

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Õÿëãÿ õîø ýÿëìÿê ö÷öí íÿçì

åäÿðÿì íÿüìÿ, ãÿçÿë. À.Ñÿùùÿò.  ×ÿêÿðÿì

íÿçìÿ ÿýÿð îëñà äà ùÿäéàí, ìÿíÿ íÿ?!

Ì.ß.Ñàáèð.

486

ÍßÇßÐ-ÄÈÃÃßÒ

ÍßÇÌ

ÍßÇÌßÍ

ñèô. [ÿð.] Íÿçìëÿ, ìÿíçóì îëà-

ðàã, øåèðëÿ. [Ì.ß.Ñàáèðèí] ìÿíäÿ áèð ÷îõ íÿç-

ìÿí âÿ íÿñðÿí éàçûëìûø ìÿêòóáàòû âàð êè, úöì-

ëÿñè ìÿíèì ìÿùÿëëè-èãàìÿòèì îëàí Ãîðè øÿ-

ùÿðèíäÿ ãàëûáäûð... Ô.Êþ÷ÿðëè.

ÍßÇÌÈÉÉß

èñ. [ÿð.] Èðàíäà ïîëèñ, æàíäàðì

èäàðÿñèíèí àäû. Àõøàìöñòö ìåéèòè íÿçìèééÿéÿ

àïàðäûëàð. Ï.Ìàêóëó.

ÍÛÜÛÐÒÛ

á à õ íûããûëòû. Äöøìÿéÿ ùàçûðëà-

íàíëàðûí ÿââÿë íûüûðòûëàðû, ñîíðà äà áàüûðòû-

ëàðû ìÿíÿ äàä âåðèðäè. Ãàíòÿìèð.

ÍÛÕ

èñ. äàí. Èíàäëûã, òÿðñëèê, ñþçöíäÿí äþí-

ìÿìÿ. 

Íûõ äåìÿê – èíàä ýþñòÿðìÿê, ñþ-

çöíöí öñòöíäÿ äóðìàã, äåäèéèíäÿí äþíìÿ-

ìÿê. Àòàñû íÿ ãÿäÿð äÿëèë-äÿëàéèë äåäèñÿ ìöì-

êöí îëìàäû. Ãûç íûõ äåäèéèí äåäè. (Íàüûë).

[Ìîëëà Òåéìóðà:] Ñÿí åëÿ ñàëìûñàí ïàäøàù-

ëûüûíà, íûõ äåäèéèí äåéèðñÿí. “Ì.Í.ëÿòèô.”.

◊ Íûõ äàéàíìàã – áèðäÿí ñóñìàã, äàéàí-

ìàã, äàâàì åòäèðìÿìÿê. Ìÿíçóìÿ éàðûéà

÷àòàðêÿí Áöëÿíä íûõ äàéàíäû. ß.ßáöëùÿñÿí.

ÍÛÃÃÛËÄÀÌÀ

“Íûããûëäàìàã”äàí ô.èñ.

ÍÛÃÃÛËÄÀÌÀÃ

ô.  Õÿñòÿëèêäÿí, àüðûäàí

èíèëäÿìÿê, çàðûëäàìàã, øèêàéÿòëÿíìÿê, àõ-óô

åòìÿê.  Áèð äÿ ìÿíè âóðìà, àìàí, ñÿíýäèë;

Ðÿùì åëÿ, íûããûëäàéûðàì èíäè ìÿí. Ì.ß.Ñàáèð.

Ñöáùàíâåðäèçàäÿ àü ìÿëÿôÿëè éîðüàí-äþøÿê

öçÿðèíäÿ îòóðàðàã õÿñòÿ êèìè íûããûëäàéûðäû.

Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÍÛÃÃÛËÒÛ

òÿãë. Èíèëòè, ñûçûëòû, àõ-óô (õÿñ-

òÿëèêäÿí, àüðûäàí). Õÿñòÿíèí íûããûëòûñû åøèäè-

ëèðäè.

ÍÛÐ×

òÿãë. Äèëè áàñàðàã, “éîõ” äåìÿ ìÿ-

íàñûíäà ñÿñ ÷ûõàðòìà. Ëàë Ùöñåéí íûð÷ åäèá

äîäàüûíû òÿðïÿòäè. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍÛÐ×ÛËÄÀÌÀ

“Íûð÷ûëäàìàã”äàí ô.èñ.

ÍÛÐ×ÛËÄÀÌÀÃ

ô. “Éîõ” ìÿíàñûíäà íûð÷

åëÿìÿê. Íÿ íûð÷ûëäàéûðñàí? – Êÿòõóäà íûð÷ûë-

äàéàðàã ÿëèíè ùàâàäà îéíàòäû. Ì.Ùöñåéí.

ÍÛÐÕ

èñ. ßí çÿðóðè åùòèéàúëàðû òÿìèí åäÿí

ìàëëàðà ùþêóìÿò îðãàíëàðû òÿðÿôèíäÿí ãîéó-

ëàí ãèéìÿò. Íûðõ êÿñìÿê. – Ýåúÿ ýåò úèáèíÿ

áåø, îí ìàíàò ñàë; Ýöíäöç ýÿëèá íûðõà, áà-

ùàéÿ áèð áàõ. Ã.Çàêèð. [Ùàúû Ìóðàä:] Ìÿí

äåéèðÿì, áèç áàçàðûí íûðõ ìÿñÿëÿñèíÿ ãàðûø-

ìàéàã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

◊ Êþùíÿ áàçàðà (øÿùÿðÿ) òÿçÿ íûðõ ãîé-

ìàã – êþùíÿ ãàéäàëàðû ïîçàðàã, çàùèðÿí

éåíèëèê éàðàòìàã èñòÿéÿí àäàì ùàããûíäà

èñòåùçà êèìè èøëÿíèð. [Òöêÿç:] À êèøè, íÿ äè-

âàí, ñÿí êþùíÿ øÿùÿðÿ òÿçÿ íûðõ ãîéàúàãñàí?

Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÍÛÐÛËÄÀÌÀ

“Íûðûëäàìàã”äàí ô.èñ.

ÍÛÐÛËÄÀÌÀÃ

ô. Íÿðÿ ÷ÿêìÿê, áàüûðìàã,

áÿðêäÿí ãûøãûðìàã. Ìàðàë éåðÿ óçàíûá íûð-

íûð íûðûëäàéûð. (Íàüûë).

ÍÛÒÛÃ

ñèô. Áóðíóíäà äàíûøàí. Íûòûã àäàì.

ÍÈÚÀÒ

èñ. [ÿð.] Ãóðòóëóø, õèëàñ; õèëàñ îëìà,

àçàä îëìà, ãóðòóëìà. [Ìèðçÿ Ðçà:] Ìÿí áàëà-

ëàðûìûí íèúàòûíäàí äàùà ÿââÿë Èðàíûí íèúàòûíà

öìèä åäèá, Íÿñðÿääèí øàùûí ãÿòëèíÿ èãäàì åò-

ìèøÿì. Ú.Úàááàðëû. [Ãûçûí] ýþçëÿðè íèúàò óìàí

éàçûã áèð èôàäÿ àëäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

Íèúàò

òàïìàã – õèëàñ îëìàã, àçàä îëìàã, ãóðòóë-

ìàã. Ãàäûí èñÿ þç íþâáÿñèíäÿ ìÿùáóñëàðû

ýþðäöéö çàìàí îíëàðà õåéèð-äóà âåðèð âÿ

íèúàò òàïìàëàðû ö÷öí Àëëàùà éàëâàðûðäû.

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Íèúàò âåðìÿê – õèëàñ åòìÿê,

àçàä åòìÿê, ãóðòàðìàã. [ßáöëùÿñÿíáÿé ãûçà:]

Ùÿð íÿ îëóðñà îëñóí, ñèçÿ áóðàäàí íèúàò âå-

ðÿúÿéÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Íèúàò éîëó – ãóð-

òóëóø éîëó, ÷ûõûø éîëó, ÷àðÿ, ÿëàú. [Èñêÿíäÿð

õàí:] ..Íÿ ãÿäÿð ôèêèð åëÿéèðÿì, íèúàò éîëó òàïà

áèëìÿéèðÿì.. Í.Âÿçèðîâ.

ÍÈÚÀÒÂÅÐÈÚÈ

ñèô.  Ãóðòàðûúû, õèëàñåäèúè,

àçàä åäÿí.

ÍÈÄÀ

èñ.  [ÿð.] 1. Ùèññ, ùÿéÿúàí áèëäèðÿí

ñÿñ. Áó ñþçëÿðè î, êþâðÿê áèð íèäà èëÿ äåéÿð-

êÿí Òàùèð ñþùáÿòÿ àðà âåðìÿê âÿ áèð äàùà

äîñòóíóí êþíëöíÿ òîõóíìàìàã èñòÿäè. Ì.Ùö-

ñåéí. Íèñÿ õàëà! – äåéÿ íèäà óúàëàíäà ãàäûí

ÿòðàôûíà áàõûíäû. Ìèð Úÿëàë.

2. Ñÿäà, ñÿñ. Éåòèð èòìàìÿ êèì, áó øåðè Ùà-

òèôäÿí íèäà ýÿëäè. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ñàáàùûí áó

àùÿíýäàð ìóñèãèñèíè îðäàí-áóðäàí óúàëàí

èíñàí áàüûðòûëàðû, øåéïóð íèäàëàðû ïîçóðäó.

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

3. ìÿú.  Òÿëàø, èçòèðàá, ùÿéÿúàí. Çÿêèíèí

ýþçëÿðèíäÿ áèð ñóàë, Ìÿììÿäáàüûðûí äà ýþç-

ëÿðèíäÿ áèð íèäà ÿëàìÿòè âàðäû. Ñ.Ùöñåéí.

Îíóí äàíûøûüû äà ñóàë âÿ íèäà èëÿ äîëó îëà-

úàãäû. ß.ßáöëùÿñÿí.

4. ãðàì. Ùèññ, ùÿéÿúàí, àðçó âÿ èñòÿê âÿ ñ.

èôàäÿ åäÿí, äÿéèøèëìÿéÿí íèòã ùèññÿñè; ìÿñ.:

àõ! àù! åù! óððà! 

Íèäà èøàðÿñè – íèäà úöì-

ëÿëÿðèíèí ñîíóíäà, ùÿì÷èíèí íèäà âÿ õèòàá-

ëàðäàí ñîíðà ãîéóëàí äóðüó èøàðÿñè (!). Ñàðû

ö÷áóúàüûí öçÿðèíäÿ èðè áèð íèäà èøàðÿñè ýþðö-

íöð. Áó, øîôåðÿ õÿáÿðäàðëûãäûð. ß.Âÿëèéåâ.

487

ÍßÇÌßÍ

ÍÈÄÀ

ÍÈÔÀÃ

èñ.  [ÿð.] Ïîçóøìà, ÷ÿêèøìÿ, èõòè-

ëàô; èêèòèðÿëèê. [Ìèðçÿ Ùåéäÿð:] Éîë áèð, ìÿã-

ñÿä áèð, ÿãèäÿ áèð îëäóãäà àðàäà íèôàã ìöì-

êöí äåéèë. ß.Ùàãâåðäèéåâ.  Êöðäöñòàí äàü-

ëàðûíäà áÿñëÿíìèø áó èêè ÷è÷ÿê .. íèôàãà ñÿáÿá

îëäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Íèôàã äöøìÿê – àðà-

ëàðû ïîçóëìàã, èõòèëàô òþðÿìÿê, ÷ÿêèøìÿ äöø-

ìÿê, èêèòèðÿëèê äöøìÿê. ..ßìèîüóëëàðûíûí àðà-

ëàðûíà íèôàã äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàìàã ö÷öí

àíàì îíóí ýåòìÿéèíÿ èçèí âåðèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

Ìîëëàíÿñðÿääèí÷èëÿð ùÿð âàñèòÿ èëÿ îëóðñà îë-

ñóí äèí àéðû ãàðäàøëàðûí àðàñûíà íèôàã âÿ

ÿäàâÿò äöøìÿñèíÿ éîë âåðìÿê èñòÿìèðäèëÿð.

Ì.Èáðàùèìîâ. Íèôàã ñàëìàã (òþðÿòìÿê, åò-

ìÿê) – àðàäà èõòèëàô, íàðàçûëûã, ÷ÿêèøìÿ éà-

ðàòìàã, èêèòèðÿëèê ñàëìàã. [Úàëàë:] [Î] èíäè

áèçè ýþðÿíäÿ äåéÿúÿê êè, éåíÿ óøàãëàð îðòà-

ëûüà íèôàã ñàëûðëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÍÈÔÐßÒ

èñ. [ÿð.] 1. Áèð àäàìà, èøÿ, ùÿðÿ-

êÿòÿ âÿ ñ.-éÿ ãàðøû äÿðèí èêðàù, êèí, íàðàçû-

ëûã ùèññè. ..Ãûçà ãàðøû [Ðóùíÿâàç õàíûìûí]

öðÿéèíäÿ àíëàøûëìàç áèð íèôðÿò ÿìÿëÿ ýÿëäè.

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ãÿùðÿìàí:] Ìÿí [õàíûìûí]

ùèéëÿýÿð âÿ éàüëû äèëèíÿ ãàðøû äÿðèí áèð íèôðÿò

ùèññ åäèðäèì. Ù.Íÿçÿðëè. 

Íèôðÿò åòìÿê

(áÿñëÿìÿê) – çÿùëÿñè ýåòìÿê, èéðÿíìÿê,

àúûüû ýÿëìÿê, ýþðìÿê èñòÿìÿìÿê, êèí áÿñ-

ëÿìÿê. Åòìèñÿí ùöñí èëÿ áó àëÿìÿ øþùðÿò ìÿí-

äÿí; Éåðè âàðäûð åäÿñÿí àõûðû íèôðÿò ìÿíäÿí.

Ñ.ß.Øèðâàíè. ..Âàõòèëÿ Ìÿùñÿòè õàíûìëàðà íèô-

ðÿò áÿñëÿéÿíëÿðèí íÿâÿëÿðè þç áàáàëàðûíà íèô-

ðÿò áÿñëÿéÿúÿêëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Íèôðÿò éàü-

äûðìàã – àúûüûíû, ãÿçÿáèíè, íèôðÿòèíè áèëäèð-

ìÿê, êèíëè-êèíëè äàíûøìàã. Ìöñàôèðÿëÿðèí áèð

÷îõó: – Áó äàüûëìûøäà ùå÷ âàõò ñàüëàì áèð

ùàâà ýþðìÿäèê, – äåéÿ Úóëôà ìöùèòèíÿ íèôðÿò

éàüäûðûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

2. Ñîíñóç ãÿçÿá, àúûã, êèí, ëÿíÿò áèëäèðÿí

íèäà ìÿãàìûíäà èøëÿíèð. Íèôðÿò! Ãàí ÷àíàüû

òàúëàðà íèôðÿò! Âàð îëñóí àçàäëûã, áèð äÿ ìÿ-

ùÿááÿò! Ñ.Âóðüóí.

3. Íèôðÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – íèôðÿò ùèññè èëÿ,

þç íèôðÿòèíè áèëäèðìÿêëÿ, ùèääÿòëÿ, ñîí äÿðÿúÿ

íàðàçûëûãëà. Òÿêëèôè íèôðÿòëÿ ðÿää åòäè. Íèôðÿòëÿ

úàâàá âåðìÿê.

ÍÈÔÐßÒÀÌÈÇ

ñèô.  [ÿð. íèôðÿò âÿ ôàðñ.

...àìèç] Íèôðÿò îéàäàí, íèôðÿòÿ ñÿáÿá îëàí.

Íèôðÿòàìèç áèð ìÿíçÿðÿ. Íèôðÿòàìèç ùÿðÿêÿò.

// Íèôðÿò áèëäèðÿí, íèôðÿòëÿ äîëó, íèôðÿòëè. Êå÷-

ìèøäÿ “ìèëëÿò” ñþçö áèçèì äèëèìèçäÿ àç èøëÿ-

íÿðäè âÿ èøëÿíäèêäÿ íèôðÿòàìèç áèð ìÿíàíû èôàäÿ

åäÿðäè. Ô.Êþ÷ÿðëè. Ùöñåéíàüà ãàïûäàúà Êÿ-

ðèìÿ íèôðÿòàìèç áèð íÿçÿð ñàëäû. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍÈÔÐßÒßØÀÉÀÍ

ñèô. [ÿð. íèôðÿò âÿ ôàðñ.

...øàéàí] Íèôðÿòÿ ëàéèã, àíúàã íèôðÿòÿ ñÿáÿá

îëàí; ïèñ, àë÷àã, ìÿíôóð. Íèôðÿòÿøàéàí àäàì.

ÍÈÔÐßÒËßÍÄÈÐÈÚÈ

ñèô.  Íèôðÿò îéàäàí,

íèôðÿò äîüóðàí, íèôðÿò ùèññè îéàäàí; ïèñ, àë÷àã.

Íèôðÿòëÿíäèðèúè ùÿðÿêÿò.

ÍÈÔÐßÒËßÍÄÈÐÌß

“Íèôðÿòëÿíäèðìÿê”-

äÿí ô.èñ.

ÍÈÔÐßÒËßÍÄÈÐÌßÊ

ô. Íèôðÿò îéàòìàã,

íèôðÿò äîüóðìàã, èêðàù åòäèðìÿê. [Óøàãëàð]

“àòàúàí” – äåéÿ îíóí öñòöíÿ ýÿëÿíäÿ, îíëàðû

äþéöá þçöíäÿí íèôðÿòëÿíäèðèðäè. È.Ìóñàáÿéîâ.

ÍÈÔÐßÒËßÍÌß

“Íèôðÿòëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÈÔÐßÒËßÍÌßÊ

ô.  Íèôðÿò åòìÿê, çÿù-

ëÿñè ýåòìÿê, àúûüû ýÿëìÿê, ãÿòèééÿí õîøëà-

ìàìàã. [ßáöëùÿñÿíáÿé:] ..Ìÿí ãûçëàðûí áó

àäè âÿ àíè ñåâèøèíäÿí îëäóãúà íèôðÿòëÿíèðäèì.

Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÍÈÔÐßÒËÈ

ñèô.  Íèôðÿò äîüóðàí, ìÿíôóð,

èéðÿíú.

ÍÈÔÐÈÍ

èñ.  [ÿð.] Ëÿíÿò, áÿääóà, ãàðüûø.

[Ãóëó:]  Ùå÷ ùàðà ãà÷ìàç, àðõàéûí îë âÿ î

ïóëëàðû ñàëàìàò éåéÿ áèëìÿéÿúÿê, î ãÿäÿð êè,

íèôðèí îíà îëóíóð. Í.Âÿçèðîâ. Îðäà-áóðäà

òóòóëàí òîéóãëàðûí ãàããûëòûñû, êÿíäëè àðâàä-

ëàðûíûí ãàðüûø âÿ íèôðèíè êÿíäëÿ áèð îëìóøäó.

×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Íèôðèí åòìÿê (éàüäûð-

ìàã) – ëÿíÿòëÿìÿê, áÿääóà åòìÿê, ãàðüûø-

ëàìàã. [Ùàòÿìõàí àüà:] ..Ìÿíÿ Àëëàù ëÿíÿò

åòñèí, ÿýÿð îíà íèôðèí åäèá, îíó îüóëëóãäàí

÷ûõàðòìàñàì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ñÿíóáÿð]

áÿëêÿ äÿ âàð ãöââÿñèëÿ íèôðèí éàüäûðìàã, ëÿ-

íÿòëÿìÿê èñòÿäè. Á.Áàéðàìîâ.

ÍÈÝÀÙ

èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Áàõûø, áàõìà, íÿ-

çÿð. Ùÿñðÿòëè íèýàù. Øÿôãÿòëè íèýàù. – Ãÿðÿçèí

úàí èñÿ áèð òöíä íèýàùûí áÿñäèð; Ùåéôäèð, àòìà

îõóí, ùÿð áèðè ìèí úàíÿ äÿéÿð. Ã.Çàêèð. Äöø-

äöêúÿ î èñòÿêëè ñÿìòÿ íèýàùûì; ßôëàêÿ óúàëäû

î çàìàí øþëåéè-àùûì. À.Ñÿùùÿò. 

Íèýàù

åòìÿê (ãûëìàã) – áàõìàã, íÿçÿð ñàëìàã.

Íÿðýèñ ýþçöíÿ íèýàù åäÿðäè; Éàðûí ýþçöí àíûá,

àù åäÿðäè. Ôöçóëè. Ìÿí áèð ýöëÿýÿí àäÿìèéÿì

áàõ áó ìöùèòèí; Ñÿí ýöëìÿ, äöøöí, úàíûíà

äèããÿòëÿ íèýàù åò! ß.Íÿçìè.

488

ÍÈÔÀÃ

ÍÈÝÀÙ

ÍÈÝÀÙÁÀÍ

èñ.  [ôàðñ.] êëàñ.  Ýþçÿò÷è, êå-

øèê÷è, ãàðîâóë. Ãåéðÿòö øÿíèìè ùèôçèíäÿ íèýàù-

áàí åäÿðÿì; Áèð ýöí þç úàíûìû ùÿòòà ñÿíÿ

ãóðáàí åäÿðÿì. Ì.ß.Ñàáèð. Ñàíìà êè, áèð

ëÿùçÿ êåøèê÷èì éàòûð; Ôèêðè ãàëûá ìÿíäÿ íèýàù-

áàíûìûí. À.Ñÿùùÿò.

ÍÈÝÀÐ

èñ.  [ôàðñ.] ßñèë ìÿíàñû “ðÿñì”,

“øÿêèë”, “ñóðÿò” îëóá, øåèðäÿ ìÿúàçè îëàðàã

“ýþçÿë”, “ìÿùáóáÿ” ìÿíàñûíäà èøëÿíèð. –

Éîõ, – äåäèì! – Áèð äàéàí! Ùÿëÿ ñþçöì âàð;

Ýÿë ìÿíÿ áèð äàíûø, åé íàçëû íèýàð! Ñ.Âóðüóí.

Áèð éàé àëäûì ÷ûõìàã ö÷öí øèêàðÿ; Òóø ýÿë-

äèì áèð àùóýþçëö íèýàðÿ. Ì.Ìöøôèã.

ÍÈÝÀÐÀÍ

ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] Òÿøâèø è÷èíäÿ,

ðàùàòñûç, ùÿéÿúàíëû, èçòèðàáëû, íàðàùàò. Äÿëèëÿð,

õàíûìëàð Êîðîüëóäàí ÷îõ íèýàðàí èäèëÿð.

“Êîðîüëó”. [Ñîëòàí áÿé:] Áàëàì, î óøàãëàð

åâäÿ òÿê ãàëäûëàð, íèýàðàíäûðëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ.

[Ìèðçÿ Ìÿììÿäãóëó:] Ìÿøÿäè Ãóëàìùöñåéí,

ìÿí åâäÿí ÷îõ íèýàðàíàì. Ú.Ìÿììÿäãóëó-

çàäÿ. 

Íèýàðàí ãàëìàã – áèð àäàìûí âÿ éà

áèð èøèí òÿðÿôèíäÿí íàðàùàò îëìàã, òÿøâèøäÿ

ãàëìàã. [Ãþí÷ÿ:] Úàâàä, íÿ ö÷öí íèýàðàí ãà-

ëûðñàí? Ìÿíèì ö÷ ýöí áóðàäà ãàëìàüûìûí

íÿ çÿðÿðè âàð? Á.Òàëûáëû. [Ñÿìÿä êèøè:] Àé

Ðöñòÿì, ñÿí Àëëàù, áèðúÿ åâÿ õÿáÿð âåð êè, Øàù-

ìóðàäû øÿùÿðÿ àïàðäûì, íèýàðàí ãàëìàñûí-

ëàð..  Ò.Ø.Ñèìóðã.  Íèýàðàí ãîéìàã – òÿø-

âèøÿ ñàëìàã, ðàùàòñûç åòìÿê, íàðàùàò åòìÿê.

..Òàïäûã þç äîñòóíó ùå÷ âàõò íèýàðàí ãîé-

ìàçäû. ß.ßáöëùÿñÿí. Áó úàâàá Ñàëàìû .. äàùà

äà íèýàðàí ãîéäó. Ìèð Úÿëàë. Íèýàðàí îë-

ìàã –  á à õ íèýàðàí ãàëìàã. [Ýöëñöì õàëà:]

..Úàíûì ñÿíÿ ãóðáàí, àé áàëà, áèëìèðñÿí íÿ

ãÿäÿð ñÿíäÿí íèýàðàí îëìóøàì? Å.Ñóëòàíîâ.

[Àòàø] ÿìèñèíäÿí íèýàðàí îëäóüó êèìè, ÿìèñè

îüëàíëàðûíäàí äà ÷îõ èíúèìèøäè. ß.Âÿëèéåâ.

ÍÈÝÀÐÀÍ×ÛËÛÃ

èñ. Íèýàðàí ùàë, íàðàùàò

âÿçèééÿò, íàðàùàò÷ûëûã. Íèýàðàí÷ûëûã ÷ÿêìÿê.

Íèýàðàí÷ûëûã êå÷èðìÿê. – ..Ñîí ùÿôòÿëÿð Óëäó-

çóí ýþçëÿðèíÿ áþéöê áèð íèýàðàí÷ûëûã êþëýÿ

ñàëìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Àòà, àíà, Çþùðÿ

áþéöê íèýàðàí÷ûëûã è÷èíäÿ èäèëÿð. Úàâàäûí

åâÿ ýÿëìÿñè èëÿ áó íèýàðàí÷ûëûã ýþòöðöëäö.

ß.Âÿëèéåâ.

ÍÈÝÀÐÀÍËÛÃ

á à õ íèýàðàí÷ûëûã.  Äþð-

äöíúö ìÿúëèñ Øþëÿ õàíûìûí îòàüûíäà âàãå

îëóð. Øþëÿ õàíûì âÿ Íèñÿ õàíûì ãàéÿò íèýà-

ðàíëûãëà îòóðóáëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ñÿêèíÿ ..

óçóí èíòèçàð âÿ íèýàðàíëûãäàí ñèëêèíÿðÿê åâÿ

ãàéûòäû. Ìèð Úÿëàë.

ÍÈÙÀÍ

ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Ýèçëè, ìÿõôè, þðòöëö;

ýèçëè ñàõëàíìûø. Âàðûìäû ñèíÿäÿ äÿðäö-ãÿìè-

íèùàí, þëöðÿì.. Õ.Íàòÿâàí. Éàíäûðûð ãÿëáèìè

áó äÿðäè-íèùàíûì, íÿ åäèì? Ú.Úàááàðëû.

Íèùàí åòìÿê (åéëÿìÿê) – ýèçëÿòìÿê,

ýèçëè ñàõëàìàã, öñòöíö þðòöá ýèçëÿìÿê. ..ßãë

ó÷àð áàøäàí, öðÿê îéíàð, úÿñÿääÿí úàí ÷ûõàð;

Ýþç óúóéëà ùÿð êèìÿ åéëÿð íèùàí èìà ïÿðè!

Ì.Ï.Âàãèô. Íèùàí îëìàã – ýèçëÿíìÿê, èòìÿê,

ýþðöíìÿç îëìàã. Úÿìàëûí ýþçöìäÿí íèùàí

îëàëû; Èñòÿðÿì áàõìàéûì äöíéàéÿ, Ïÿðè!

Ì.Ï.Âàãèô. Ýöíÿøèí àõûðûíúû çÿððÿëÿðè; Öôö-

ãöí àðõàñûíäà îëäó íèùàí. Ú.Úàááàðëû. Íèùàí

ñàõëàìàã (òóòìàã) – ýèçëè ñàõëàìàã, ìÿõôè

ñàõëàìàã, ýèçëÿòìÿê, ùå÷ êÿñÿ áèëäèðìÿìÿê.

Òÿíùà ñÿôÿð åòìÿ, ýÿë àïàð úàíûìû, ÿììà;

Áó ñèððè íèùàí ñàõëà, ìÿáàäà áèëÿ çöëôöí.

Ì.ß.Ñàáèð.

ÍÈÙÈËÈÑÒ

[ëàò. íèùèë – ùå÷ íÿ] 1. ÕÛÕ ÿñðèí

60-úû èëëÿðèíäÿ Ðóñèéàäà: çàäÿýàí úÿìèééÿ-

òèíèí ÿíÿíÿ âÿ àäÿòëÿðèíÿ, òÿùêèì÷èëèéÿ ãàðøû

ìÿíôè ìöíàñèáÿò áÿñëÿéÿí ðàçíî÷èí çèéàëû.

2. Ùàìûíûí ãÿáóë åòäèéè íîðìà, ãàéäà âÿ

ãàíóíëàðà, ïðèíñèïëÿðÿ ìÿíôè ìöíàñèáÿò áÿñ-

ëÿéÿí àäàì; èôðàò ñêåïòèê.

ÍÈÙÈËÈÑÒÚßÑÈÍß

çÿðô Íèùèëèñò êèìè; ùå÷

áèð íîðìà, ïðèíñèï, ÿíÿíÿ ãÿáóë åòìÿéÿðÿê.

Ìÿñÿëÿéÿ íèùèëèñòúÿñèíÿ éàíàøìàã. – [Ñÿ-

ìèðÿ:] Éîõ, Ðèìà! Ñÿí íàùàã éåðÿ àäàìëàðà

áó úöð íèùèëèñòúÿñèíÿ éàíàøûðñàí. Ì.Ùöñåéí.

ÍÈÙÈËÈ