ÛÛÛ Cild Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û

´ÇÌ

[ëàò.] 1. ÕÛÕ ÿñðèí 60-úû èë-

ëÿðèíäÿ Ðóñèéàäà: áóðæóà-çàäÿýàí ÿíÿíÿ âÿ

àäÿòëÿðèíÿ, òÿùêèì÷èëèê èäåîëîýèéàñûíà ìÿíôè

ìöíàñèáÿò áÿñëÿéÿí ìöòÿðÿããè èúòèìàè úÿ-

ðÿéàí.

2. Ùå÷ áèð ÿíÿíÿ, ãàéäà-ãàíóí, ïðèíñèï

ãÿáóë åòìÿìÿ. [Úÿëèë Ìÿììÿäãóëóçàäÿ]

êîñìîïîëèòèçì âÿ ìèëëè íèùèëèçìÿ íèôðÿò åäèðäè.

Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍÈÆÀÄ

èñ. [ôàðñ.] êþùí. Íÿñèë, íÿñÿá, ñîé.

Íèæàäûí ñóàë åéëÿäè ïÿùëÿâàí. Ì.ß.Ñàáèð.

ÍÈÊÀÙ

èñ. [ÿð.] Êÿáèí, èçäèâàú, åâëÿíìÿ-

íèí ãàíóíè øÿêëÿ ñàëûíìàñû. [Àðâàäëàðûí] ùÿð

áèðèñè êè, ðàçû îëñà îíà äöáàðÿ Àááàñ Ìÿ-

ùÿììÿä îüëóíà íèêàù îõóíà âÿ êÿáèí êàüûçû

éàçûëà âÿ ùÿð áèðèñè êè, ðàçû îëìàñà, ùàìàí

ñààò áóðàõûëà.. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.  ..Áó íèêàù

489

ÍÈÝÀÙÁÀÍ

ÍÈÊÀÙ

ùÿð áàáÿòäÿí äàéûìûí íÿñëèíÿ õîø èãáàë áÿõø

åäÿúÿêäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Íèêàù

åòìÿê (îõóòìàã) – êÿáèí êÿñäèðìÿê. Ãî-

÷àã âÿ èøýöçàð ãûçëàðäàí îëäóüóíà [ýþðÿ]

ãàéûíàòàñû Ìÿëÿêäÿí ÿë ÷ÿêìÿéèá îí ö÷ éà-

øûíäà êè÷èê îüëóíà íèêàù åòäè. À.Äèâàíáÿé-

îüëó. [Èìðàí:] Éîõñà ãîúà êàôòàð ýöú èëÿ Ýöë-

çàðûí íèêàùûíû îõóòäó?! Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Íèêàù

êÿñìÿê – êÿáèí êÿñìÿê. [Ùÿìçÿ:] Ñÿðèééÿ,

áèëèðñÿí íÿ âàð? Ñÿíè Ãóðáàíà âåðìèøÿì. Áó

ýöí íèêàù êÿñìÿéÿ ýåäÿúÿéèê. Ú.Úàááàðëû.

Èêèíúè àõøàì äà ÿëèíäÿ Ãóðàí; Êÿñäè íèêàùûíû

áèð óçóí ãàçû. Ñ.Âóðüóí.

ÍÈÊÀÙËÀÍÌÀ

“Íèêàùëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÍÈÊÀÙËÀÍÌÀÃ

ô. Êÿáèíè êÿñèëìÿê.

ÍÈÊÀÙËÛ

ñèô.  Íèêàùû îëàí, íèêàùëàíìûø,

êÿáèíëè. ..Øÿðèÿòäÿ ùå÷ áèð ìöñÿëìàí äþðä íè-

êàùëû àðâàääàí àðòûã àðâàä àëà áèëìÿç, èñòÿð

õÿëèôÿ îëñóí, èñòÿð ÷îáàí îëñóí. Ú.Ìÿììÿä-

ãóëóçàäÿ.

ÍÈÊÀÙÑÛÇ

ñèô. Íèêàùû îëìàéàí, íèêàùû êÿ-

ñèëìÿìèø, ãåéðè-ðÿñìè ñóðÿòäÿ éàøàéàí.

ÍÈÊÁßÒ

èñ.  [ÿð.] Òàëåñèçëèê, áÿäáÿõòëèê,

èãáàëñûçëûã. 

Íèêáÿò òóòìàã – ùÿð òÿðÿôäÿí

áÿëà öç âåðìÿê, áÿäáÿõòëèê áàñìàã. Íÿäÿíñÿ

[Ùàúû Ñóëòàíû] éåíÿ íèêáÿò òóòäó. Ñ.Ùöñåéí.

ÍÈÊÁÈÍ

ñèô.  [ôàðñ.] Ùÿéàòäàí ðàçû, øÿí,

öìèäëè, ýÿëÿúÿéÿ èíàíàí, ýÿëÿúÿéè éàõøû ýþ-

ðÿí; îïòèìèñò (áÿäáèí ÿêñè). Íèêáèí àäàì. –

Íèéàç ðóùäàí äöøìÿìèøäè, î éåíÿ íèêáèí èäè.

Ì.Ùöñåéí. [Ùàøûì] éàøûíûí 100-ÿ éàõûí-

ëàøìàñûíà áàõìàéàðàã îëäóãúà íèêáèíäèð.

ß.Âÿëèéåâ.

ÍÈÊÁÈÍÚßÑÈÍß

çÿðô  Íèêáèí ÿùâàë-

ðóùèééÿäÿ, øÿí, ýÿëÿúÿéÿ èíàìëà. Øàèðèí íèê-

áèíúÿñèíÿ éàçäûüû ÿñÿð.

ÍÈÊÁÈÍËÈÊ

èñ. Ùÿéàòäà àíúàã éàõøû úÿ-

ùÿòëÿðè ýþðìÿ, ìöâÿôôÿãèééÿòÿ, ýÿëÿúÿéÿ

èíàíìà; øÿí âÿ ýöìðàù äöíéàýþðöøö; îïòè-

ìèçì (áÿäáèíëèê ÿêñè). Ñ.Âóðüóíóí ëèðèêàñûí-

äàêû íèêáèíëèê. – Áèð äÿ àéäûí áèð íèêáèíëèê

ùàðàäàíñà [Çåéíàëûí] ðóùóíóí äÿðèíëèêëÿðèí-

äÿí çöùóð åäèá .. îéíàéûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÍÈ´ÊÅË

[àëì. Íèúêåë] 1. Ýöìöøö-àü ðÿíýëè,

ïàðûëòûëû, ÷ÿòèí ÿðèéÿí ìåòàë – êèìéÿâè åëåìåíò.

2. Öçÿðèíÿ íèêåë ñöðòöëìöø; íèêåëëè, íèêåë-

ëÿíìèø. Íèêåë ÷àéíèê. – Êÿëëÿ ïÿíúÿðÿëÿðèí ãà-

áàüûíäà èêè íèêåë ÷àðïàéû, êöíúäÿ éàçû ñòîëó

ãîéóëìóøäó. ß.Âÿëèéåâ.

ÍÈÊÅË×È

èñ. Íèêåë ÷ÿêÿí óñòà.

ÍÈÊÅËËßÌß

“Íèêåëëÿìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÈÊÅËËßÌßÊ

ô. Öçÿðèíÿ íèêåë ÷ÿêìÿê.

Ñàìîâàðû íèêåëëÿìÿê.

ÍÈÊÅËËßÍÌß

“Íèêåëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÈÊÅËËßÍÌßÊ

ìÿúù.  Öçÿðèíÿ íèêåë

÷ÿêèëìÿê.

ÍÈÊÅËËßÍÌÈØ

ô.ñèô. Öçÿðèíÿ íèêåë ÷ÿêèë-

ìèø; íèêåëëè. ..Çåéíÿá õàëà íèêåëëÿíìèø, ïàð-

ïàð ïàðûëäàéàí ñàìîâàðû îðòàëûüà ýÿòèðäè.

Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍÈÊÅËËÈ

ñèô. Öçÿðèíäÿ íèêåë îëàí, öçÿðèíÿ

íèêåë ÷ÿêèëìèø.

ÍÈÊÍÀÌ

ñèô. [ôàðñ.] êþùí. Éàõøû àä ãîé-

ìóø, éàõøûëûãëà õàòûðëàíàí, éàä îëóíàí. Ùÿ-

ìèééÿòêåø îëóá ÿùëè-âÿòÿíäÿí þòðö áèøöáùÿ;

Ãàçàíäû î áó íèêíàìû îëñóí äàèìà ìÿçêóð.

“ßêèí÷è”.

ÍÈ´ÊÎË

èñ.  [õöñ. èñ.-äÿí] Èñëàíä ìèíåðàë

ìàääÿñèíäÿí äöçÿëäèëìèø ïðèçìà.

ÍÈÊÎÒÈ´Í

[õöñ.  èñ.-äÿí] Òöòöíöí òÿðêè-

áèíäÿ îëàí íàðêîòèê ìàääÿ; òÿíáÿêè çÿùÿðè.

ÍÈÃÀÁ

èñ. [ÿð.] 1. Äóâàã, öç þðòöñö. Íèãàá

÷ÿêèá ìÿíäÿí éàøûíìà, çàëûì; Ïÿðèøàí îëóá-

äóð ìÿíèì ÿùâàëûì. Ì.Ï.Âàãèô. ..Áó ùàëäà

ö÷öíúö ãàïûäàí ÷ûõìûø ïàäøàùûí ãûçû öçöíöí

íèãàáûíû àòûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

2. Êå÷ìèøäÿ äþéöø÷öëÿðèí, úÿíýàâÿðëÿðèí

òàíûíìàìàã âÿ ãîðóíìàã ö÷öí òàõäûãëàðû öç

çèðåùè.

ÍÈÃÀÁËÛ

ñèô.  Öçöíäÿ íèãàá îëàí, öçöíÿ

íèãàá ñàëìûø; äóâàãëû. Ãàðà ñàããàëëû, öçö

íèãàáëû øÿêèëëÿð õÿìèðëÿíÿðÿê òàõ÷àíûí éàí-

ëàðûíäà äèâàðà éàïûøäûðûëìûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÍÈËÓÔßÐ

èñ. [ôàðñ.] Ñóçàíáàüû. [Ëÿòèô äîñ-

òóíà:]  Éàøûë éàìàúäàí äÿñòÿ òóò. Ëàëÿ, áÿ-

íþâøÿ, íÿðýèç, íàíÿ, õÿòìè, íèëóôÿð íÿ äåñÿí

òàïàðñàí. Ìèð Úÿëàë.

ÍÈÌÚÀÍ

èñ. [ôàðñ.] êþùí. ×îõ çÿèô, éàðûì-

úàí. Ãîíøóäà ëàêèí íå÷ÿ öðéàí äà âàð, – ãûø,

áîðàí; Ýèðéÿ äÿ âàð, íàëÿâö ÿôüàí äà âàð,

íèìúàí; Ñÿí êè øÿðèÿò÷èñÿí, åé áèíÿâà, ãûë ùÿéà!

Ì.ß.Ñàáèð. Ýþðäö ãàð öñòöíäÿ éàòûá áèð èëàí;

Øèääÿòè-ñÿðìàäàí îëóá íèìúàí. À.Ñÿùùÿò.

ÍÈÌ×ß

èñ. 1. Áîøãàá. Äÿðèí íèì÷ÿ. Äà-

éàç íèì÷ÿ. – Çåéíàë áàéàãäàí áÿðè ãàáàüûí-

äàêû íèì÷ÿäÿ äîüðàìàã èñòÿäèéè áèð ïàð÷à ÿòè

åëÿúÿ ãîéóá ÿëèíäÿêè .. áû÷àüû éåðÿ áóðàõäû.

Ñ.Ùöñåéí.

490

ÍÈÊÀÙËÀÍÌÀ

ÍÈÌ×ß

2. Áàëàúà ìèñ ñèíè. Êöðñöíöí öñòÿ íèì÷ÿ âÿ

öñòÿ ãîéóëóá ñàìîâàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

Éóõàðûäà, áóõàðûíûí ãàáàüûíäà ìèñ íèì÷ÿéÿ

ãîéóëìóø àü ñàìîâàð ïûããàïûã ãàéíàéûðäû..

ß.Ñàäûã. // Ýèðäÿ, äÿéèðìè. ..[Ìàéîðóí] ìèñ

íèì÷ÿ êèìè ýèðäÿ âÿ ãûðìûçû ÷þùðÿñèíäÿ ðàçû-

ëûã òÿáÿññöìëÿðè äîëàíäûüû ùàëäà óçóí÷óëóã

åäèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí.

ÍÈÌ×ßÂÀÐÈ

ñèô. Íèì÷ÿ êèìè; ýèðäÿ, äÿ-

éèðìè.

ÍÈÌÄÀØ

ñèô.  [ôàðñ.] Áèð ãÿäÿð ýåéèëìèø,

èøëÿíìèø, íèñáÿòÿí êþùíÿëìèø, òÿçÿ îëìàéàí.

Íèìäàø àéàããàáû. Íèìäàø õàë÷à. – Ýöíëÿðèí

áèð ýöíö éåíÿ äÿ Êîðîüëó áèð äÿñò íèìäàø ÷î-

äàð ïàëòàðû ýåéèá, Ãûðàòû ìèíèá áåëÿúÿ ýÿç-

ìÿéÿ ÷ûõìûøäû. “Êîðîüëó”. [ßëÿñýÿð äàéû]

ùÿð àõøàì íèìäàø äþøÿêúÿíèí öñòöíäÿ îòó-

ðóá, áó ñàçû äûíãûëäàäàð âÿ ìàùíû îõóéàðäû.

È.ßôÿíäèéåâ.

ÍÈÌÄßÐ

èñ. [ôàðñ.] Áàëàúà äþøÿê, äþøÿêúÿ.

[Áöëÿíä] äÿðùàë ..Íàçëûíûí ñàëäûüû íèìäÿðèí

öñòöíäÿ îòóðóá éàñòûüà ñþéêÿíäè. ß.ßáöë-

ùÿñÿí.

ÍÈ´ÌÔÀ

èñ. [éóí.] Ãÿäèì éóíàí ìèôîëîýè-

éàñûíà ýþðÿ, äàøëàðäà, ìåøÿëÿðäÿ, áóëàãëàðäà

âÿ ñ. éàøàéàí òÿáèÿò èëàùÿëÿðè.

ÍÈÌÒßÍ(ß)

èñ.  [ôàðñ.] Ãîëñóç öñò ãàäûí

ýåéèìè, ýþäÿêúÿ. Ýöëÿáÿòèí êþéíÿê, àáû íèì-

òÿíÿ; Éàõàñûíäà ãûçûë äöéìÿ ýÿðÿêäèð.

Ì.Ï.Âàãèô. [Ñàéàëû õàëà] ñîíðà êþùíÿ íèì-

òÿíÿñèíèí úèáèíäÿí ö÷ ìàíàò ïóë ÷ûõàðûá, Õà-

ñàéûí éàñòûüûíûí àëòûíà ãîéóð. ß.Âÿëèéåâ.

ÍÈÌÒßÍßËÈ

ñèô. Íèìòÿíÿ ýåéìèø, ÿéíèíäÿ

íèìòÿíÿ îëàí. Àòëàç íèìòÿíÿëè, èïÿê êþéíÿêëè;

Éàñòû áàøû òèðìÿ øàëëû Ñÿíÿì, ýÿë! Õÿñòÿ Ãàñûì.

ÍÈÍÍÈ

èñ.  Ëàéëà, áåøèê ìàùíûñû. // Ìÿú.

ìÿíàäà.  Ôÿðèâÿð êöëÿêëÿðè, ýåúÿíèí ãàðàí-

ëûüûíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê ÷è÷ÿêëÿðëÿ þïöøäöéö

çàìàí, ùàããóøó äà ÷èíàðëàðûí øàõÿëÿðèíäÿ

øèðèí éóõóéà äàëàí ìèíëÿðúÿ ãóøëàðûí íèííè-

ñèíè îõóéóðäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Óçàãäà áèð

äöäöê ñÿñè éàíà-éàíà èíëÿðäè; Ìöðýöëÿéÿí

òÿáèÿòÿ ãÿìëè íèííè ñþéëÿðäè. À.Øàèã.

ÍÈÑÀÐ

èñ.  [ÿð.] êëàñ.  Áàüûøëàìà, ãóðáàí

åòìÿ, âåðìÿ. ßëÿñýÿðÿì, èñìèì äåéèì àøè-

êàð; Ãÿäèð áèëÿí äîñòà áàøö-úàí íèñàð. Àøûã

ßëÿñýÿð. 

Íèñàð åòìÿê – âåðìÿê, áàüûøëà-

ìàã, ãóðáàí åòìÿê. Ñÿíÿ ýöëøÿíäÿ íèñàð åò-

ìÿê ö÷öí ùÿð íÿðýèñ; Ýþòöðöáäöð áàøà àëòóí

äîëó áèð ñèì òÿáÿã. Ôöçóëè. [Àüà Êÿðèì õàí:]

Áèð ñÿáÿá éîõäóð êè, ìÿí Çöëåéõàéà ïèñ ñèôÿò

ýþñòÿðèì, ìÿí úàíûìû, ìàëûìû ñÿíèí éîëóíäà

íèñàð åòìÿéÿ ùàçûðàì. Í.Âÿçèðîâ. [Ïÿðè Úàäó:]

Áåëÿ áèð çÿèô úàíûìû ñÿíèí àéàüûíûí àëòûíäà

íèñàð åäÿúÿéÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍÈÑÁßÒ

èñ.  [ÿð.] 1. ßëàãÿäàðëûã, òÿÿëëöã,

ìÿíñóáèééÿò, áàüëûëûã, ìöíàñèáÿò. Áóíóí î èøÿ

ùå÷ áèð íèñáÿòè éîõäóð. – Áó ñþçÿ íèñáÿò ñÿíÿ

ýÿë áèð ùåêàéÿò ñþéëÿéèì; Ëöòô åäèá ãûë áèð íÿ-

çÿð, áó ìöõòÿñÿð äàñòàíÿ áàõ. Ì.Â.Âèäàäè.

2. Èêè øåé àðàñûíäà îëàí ìöíàñèáÿò, îõøàð-

ëûã, óéüóíëóã, ãèéàñ. Ùÿãäè, ýþçÿë ÷îõäó úà-

ùàí è÷èíäÿ; Îëà áèëìÿç ñÿíÿ íèñáÿò ùÿð ýþçÿë.

Ã.Çàêèð. 

Íèñáÿò âåðìÿê (åéëÿìÿê) – ìö-

ãàéèñÿ åòìÿê, îõøàòìàã, áèð òóòìàã. Åøãèìè

åéëÿìÿ íèñáÿò þçöíÿ, åé áöëáöë; Î ñÿíèí èñòÿ-

äèéèí ôÿñëè-ýöëöñòàí ýöëöäöð. Ñ.ß.Øèðâàíè.

3.  Ãîø. ìÿíàñûíäà. Ýþðÿ, àèä. [Ìÿñòÿëè

øàù:] Õàíûì, ìÿíÿ íèñáÿò íÿ ãóëëóüóíóç âàð?

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.  Âÿëèãóëó íÿèíêè àíàñûíà

íèñáÿò, áÿëêÿ þçýÿëÿðÿ ýþðÿ äÿ àðòûã öçöéîëà

îüëàíäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // á à õ íèñ-

áÿòÿí.

4.  Íèñáÿòäÿ øÿêëèíäÿ – èêè øåé àðàñûíäà

ìöãàéèñÿ, ùàë âÿ ìèãäàð áèëäèðèð. [Òóðõàí

áÿé:] Þìöð àðòäûãúà ùÿéàòäàêû íÿøÿ äÿ î íèñ-

áÿòäÿ ÿñêèëèð. Ù.Úàâèä. [Õÿäèúÿíèí] ðÿíýè áèð

ãÿäÿð àüàðìûø, ýþçÿëëèéè äÿ î íèñáÿòäÿ àðò-

ìûøäû. Ñ.Ùöñåéí.

5. Ðèéàçèééàòäà: áþéöê êÿìèééÿòèí êè÷èê

êÿìèééÿòÿ áþëöíìÿñè. Àëòûíûí ö÷ÿ (

6

/

3

) íèñ-

áÿòè.

◊ Íèñáÿò øÿêèë÷èëÿðè ãðàì. – ÿøéàíûí, ùàäè-

ñÿíèí ãðàììàòèê øÿõñëÿðäÿí áèðèíÿ àèä îë-

äóüóíó áèëäèðÿí øÿêèë÷èëÿð; ìÿñ.: -ûì, -ûí, -û

âÿ ñ.

ÍÈÑÁßÒßÍ

çÿðô [ÿð.] Íèñáÿò ýþòöðöëÿðñÿ,

ìöãàéèñÿ åäèëÿðñÿ; ýþðÿ. Áó îòàã î áèðèñèíÿ

íèñáÿòÿí áþéöêäöð. Ýåúÿ ýöíäöçÿ íèñáÿòÿí

ñÿðèíäèð. – [Ãÿùðÿìàíèíè] áþéöê áèð ùÿéÿòäÿí

êå÷èðèá èêèíúè, íèñáÿòÿí êè÷èê ùÿéÿòÿ ýÿòèðäè-

ëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ñÿìÿíäÿð Úÿìèëÿ íèñáÿòÿí

äàùà ñàäÿ âÿ äàùà ìåùðèáàí èäè. Ì.Ùöñåéí.

ÍÈÑÁßÒËß

1. Á à õ

íèñáÿòÿí.  Çÿêè

Ìÿììÿäáàüûðà íèñáÿòëÿ ÷îõ ãöââÿòëè èäè.

Ñ.Ùöñåéí.

2. Ìöíàñèáÿòëÿ, ...ýþðÿ. Áèçÿ, éà íÿ íèñáÿòëÿ

òþùìÿò ýÿëèð; Ãà÷, îüëàí, ãà÷, àò áàñäû, ìèë-

ëÿò ýÿëèð. Ì.ß.Ñàáèð.

491

ÍÈÌ×ßÂÀÐÈ

ÍÈÑÁßÒËß

ÍÈÑÁÈ

ñèô.  Ìöãàéèñÿ ö÷öí îëàí, ãèéàñ âÿ

ìöãàéèñÿ èëÿ îëàí, áàøãà áèð øåé (øÿðàèò, âÿ-

çèééÿò âÿ ñ.) èëÿ ìöãàéèñÿ åäèëìÿêëÿ ìöÿé-

éÿíëÿøäèðèëÿí. Íèñáè àíëàéûø. Íèñáè òåìïåðàòóð.

ÍÈÑÁÈËÈÊ

èñ. Íèñáè øåéèí ùàëû.

ÍÈÑÔ

èñ.  [ÿð.] Éàðû, éàðûì. [Àøûã Úöíóí]

ýåúÿíèí áèð íèñôèíÿ ãÿäÿð ÷àëûá-îõóäó.

“Êîðîüëó”. [Ùàúû Íóðó øàèð:] [ßââÿëëÿð] éà-

íûíà .. íÿ ãÿäÿð ãûçûë âÿ ýöìöø ýÿòèðäèëÿð, íèñ-

ôèíäÿí àðòûã îüóðëàäûí, ìèñ âÿ áöðöíú ãàòûá

ñàùèáëÿðèíÿ ðÿää åòäèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

ÍÈÑÝÈË

èñ. Áèð øåéäÿí äîëàéû äàèì öðÿêäÿ

ãàëàí ìÿìíóíèééÿòñèçëèê ùèññè, öðÿêäÿ ÷ÿ-

êèëÿí ãöññÿ, äÿðä. Àíàñûíûí ñþçëÿðè Õÿëèëèí

öðÿéèíäÿ áèð íèñýèë îëóá þëÿíÿäÿê ãàëìûøäû.

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Êÿðáÿëàéû Åéâàç:] Éàçûã

Äöðíèñÿ! Íèñýèëèí öðÿéèìè äàüëàéûð! ×ÿìÿí-

çÿìèíëè. 

Íèñýèë åëÿìÿê – þçöíÿ äÿðä åëÿ-

ìÿê, ãöññÿëÿíìÿê, êÿäÿðëÿíìÿê. Ùÿð÷ÿíä

êàñûáûã, åâ-åøèéèìèçèí ëÿéàãÿòè éîõäóð. Àììà

éåíÿ íèñýèë åëÿìÿäèì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

◊ Öðÿéèíäÿ íèñýèë ãàëìàã – àðçóñó, ýþç-

ëÿäèéè øåé âàõòûíäà éåðèíÿ éåòìÿäèéè ö÷öí áèð

äÿðä îëàðàã öðÿéèíäÿ ãàëìàã. Âóð-òóò èêèúÿ

èëèí ýÿëèíè îëàí Ýåéñóáÿéèìèí íèñýèëè öðÿ-

éèíäÿ, àðçóñó ýþçöíäÿ ãàëìûøäû. ß.Âÿëèéåâ.

Äîñòóì, öðÿéèíäÿ ãàëìàñûí íèñýèë; Ãîé à÷ûì

ñèððèìè, ñÿí äÿ åøèò, áèë! Ð.Ðçà.

ÍÈÑÝÈËËßÍÌß

“Íèñýèëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÈÑÝÈËËßÍÌßÊ

ô. Ãÿìëÿíìÿê, êÿäÿð-

ëÿíìÿê, ãöññÿëÿíìÿê, íèñýèë åëÿìÿê. Øàèðèí

ñåâèíúè åâëÿ áèð îëäó. Àíàñû äà ùÿì ñåâèíèð,

ùÿì íèñýèëëÿíèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÍÈÑÝÈËËÈ

ñèô. Öðÿéèíäÿ íèñýèë îëàí, äàèì

ãöññÿ ÷ÿêÿí, äÿðä ÷ÿêÿí, äÿðäëè ýþðöíÿí;

ìÿùçóí, êÿäÿðëè, êþíëö òóòãóí. Íèñýèëëè óøàã.

Íèñýèëëè ãûç. // Ùÿñðÿò âÿ äÿðäëÿ äîëó; êÿäÿðëè,

éàíûãëû. Àüû÷ûíûí ýþçÿë ñÿñè âÿ íèñýèëëè àüûñû

àäàìû ìöòÿÿññèð åäèðäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Íèñ-

ýèëëè ñþçëÿðèí, åé èýèä Îñìàí; Åéëÿäè áàüðûìû

äàðàãòÿê øàí-øàí! Ù.Ê.Ñàíûëû.

ÍÈÑÒÀÃÌ

èñ. [éóí.] Ýþç àëìàñûíûí ãåéðè-

èðàäè, ðèòìèê ùÿðÿêÿòè èëÿ ñÿúèééÿëÿíÿí ïà-

òîëîæè ùàë.

ÍÈÑÒÀÒÈÍ

èñ. [ëàò.] Àíòèáèîòèêëÿð ãðóïóí-

äàí äÿðìàí ïðåïàðàòû.

ÍÈÑÂÀÍ

èñ.  [ÿð.] êþùí.  Ãàäûí (÷îõ âàõò

òÿðêèá øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Äåðäèç êè, ýÿðÿêäèð

à÷ûëà ìÿêòÿáè-íèñâàí; Áèð éàíäà äÿõè ìÿêòÿáè-

ñÿíÿò, ó÷èòåëëÿð! Ì.ß.Ñàáèð. [Ñàðûãëû ìîëëà:]

Èíñàô åëÿéèí! ßùëè-íèñâàí íÿ ýöíàùûí ñàùèáè-

äèð, áÿðàäÿð! Ìèð Úÿëàë.

ÍÈÑÉÀÍ

[ÿð.] êëàñ.  Óíóòìà, éàääàí ÷û-

õàðòìà.  Âÿòÿíèí íåìÿòè íèñéàí îëìàç; Íà-

õÿëÿôëÿð îíà ãóðáàí îëìàç. À.Ñÿùùÿò. 

Íèñ-

éàí îëìàã – óíóäóëìàã, éàääàí ÷ûõìàã. Èø

íåúÿ îëäó, îíó àëìà õÿáÿð; Áàéàã ÿðç åòäèì,

î, íèñéàí îëäó. Ì.ß.Ñàáèð.

ÍÈÑÉß

èñ. 1. Áèð øåéèí íàüä ïóë îëìàäàí

àëûíìàñû âÿ éà ñàòûëìàñû. // Áó úöð àëûíìûø, éà

ñàòûëìûø øåéèí þçö, éàõóä íèñéÿ ñàòûëìûø âÿ

éà àëûíìûø øåéèí âåðèëìÿëè îëàí ïóëó. Íèñéÿ

ýèðìÿç êèñÿéÿ. (Ìÿñÿë). [Ìÿøÿäè Úàááàð òà-

úèð:] Ìîëëà, ìÿíèì þçöìöí ïóëóì âàð, àììà

òàìàì íèñéÿäÿäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ùàúû

Ðöñòÿìèí àòàñû] õûðìàí çàìàíû äà ýåäèá,

êÿíäáÿêÿíä ýÿçèá íèñéÿ éûüàðäû. ß.Ùàãâåð-

äèéåâ.

2. ìÿú. Áîø, ÿñàññûç, ùÿéàòà êå÷ÿ áèëìÿ-

éÿí, ãåéðè-ðåàë. Íèñéÿ ñþùáÿòëÿð. – Ýåäèá, âàèç

äåéÿí íèñéÿ ñþçÿ öììèäâàð îëìà. Ñ.ß.Øèðâàíè.

Øÿðèôçàäÿ îíà áÿðê âóðóëìóøäó. Àíúàã ùÿ-

êèìèí íèñéÿ ìÿùÿááÿòëÿ àðàñû éîõ èäè.

Ì.Ùöñåéí.

ÍÈØ

èñ. [ôàðñ.]  á à õ íåøòÿð. Íóøóí äàäàí,

íèøèí äÿ äàäìàëûäûð. (Àòà. ñþçö). [Ìÿñòàâÿð:]

Ýþð ìÿí ñÿíÿ íåéëÿðÿì, à äÿðâèø; Ýÿëúÿê ñÿíÿ

þéëÿ ñàíúàðàì íèø; Òà õàëã òàìàì âÿùøÿòÿ

ýÿëñèí. Ö.Ùàúûáÿéîâ.

ÍÈØÀÍ

èñ. [ôàðñ.] 1. ßñÿð, ÿëàìÿò, èç. Âè-

äàäè õÿñòÿíè ýÿë èíäè òàíû; Ùàíû î ñÿí ýþðÿí

øÿêëö-íèøàíû? Ì.Â.Âèäàäè. Àììà ñÿíèí èòÿ-

úÿêäèð àä-ñàíûí; Ãàëìàéàúàã éåð öçöíäÿ íè-

øàíûí. À.Ñÿùùÿò. Úîøãóí èðìàã êÿíàðûíäà;

Íÿ ãûçëàðäàí áèð íèøàí âàð; Íÿ îüëàíëàð èñëûã

÷àëûð; Íÿ ãàéíàéàí, íÿ úîøàí âàð. ß.Úàâàä.

Íèøàí ãîéìàã – ñîíðàäàí òàíûìàã, áèë-

ìÿê ö÷öí èøàðÿ âóðìàã, ãåéä åëÿìÿê, íèøàí-

ëàìàã. Êèòàáûí ñÿùèôÿëÿðèíÿ íèøàí ãîéìàã. –

Èíäèäÿí ÷ûõûí, îòàã ñå÷èí, íèøàí ãîéóí! Ùà-

çûð îëàí êèìè îðà êþ÷öí! Ìèð Úÿëàë. Íèøàí

âåðìÿê – òàíûòìàã, ýþñòÿðìÿê, áèëäèðìÿê,

àäûíû âåðìÿê. [Ùåéäÿð áÿé:] À êèøè, áèëìè-

ðÿì ùàíñû àüçûäàüûíûã íà÷àëíèêÿ ìÿíè íèøàí

âåðèáäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ù.ßðÿáëèíñêèíè]

“áþéöê àðòèñò” – äåéÿ áèð-áèðèíÿ íèøàí âåðèð-

äèëÿð. Ñ.Ðÿùìàí.

492

ÍÈÑÁÈ

ÍÈØÀÍ

2. Áèð øåéè äèýÿðèíäÿí àéûðàí ÿëàìÿò, òà-

íûíìàã ö÷öí ãîéóëàí èøàðÿ; íèøàíÿ. ßðÿá àòûí

äàñòàíûíû ñþéëÿðÿì; Ö÷ éàøûíäà ùÿð íèøàíû

áÿëëè îëóð. “Êîðîüëó”. [Ùàúû Ìåùäè:] Þâðÿòèí

áèð ïàðà íèøàíëàðûí [Ýöëïÿðèéÿ] ñàäàëàäûì.

ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Éàõøû îëìóø éàðàíûí ãàë-

ìûø èçè, ÿëàìÿòè, éåðè. Öçöíäÿ ãûëûíú éàðàñû-

íûí íèøàíû âàð. Ãîëóíäà ýöëëÿ íèøàíû âàð.

3. Ýöëëÿ, îõ âÿ ñ. èëÿ âóðóëìàëû îëàí ùÿ-

äÿô, íþãòÿ; íèøàíÿ. Íèøàíû âóðìàã. 

Íèøàí

àëìàã (ýþòöðìÿê) – ñèëàùû ùÿäÿôÿ òóøëàìàã,

éþíÿëòìÿê. [Èëéàñ:] Ìÿí èðÿëè àòûëäûì âÿ áèð

ãûçäûðìà è÷ÿðèñèíäÿ Òÿðëàíûí àëòûíäàêû ãàø-

ãàíû íèøàí àëàðàã, ëàï éàõûíäà òÿòèéè ÷ÿêäèì.

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Íèøàí àëûá îõ àòìàüû, íÿ

÷àðÿ; Äàø öðÿêëè ìÿëÿêëÿðäÿí þéðÿíäèì.

Ì.Ìöøôèã.  Íèøàíà ãîéóá àòìàã – ùÿäÿô

åäèá ýöëëÿ èëÿ âóðìàã. Îâ÷ó îâ òàïìàéàíäà

þç ïàïàüûíû íèøàíà ãîéóá àòàð. (Àòà. ñþçö).

4. Á à õ íèøàíýàù 2-úè ìÿíàäà.

5. Ùÿð ùàíñû áèð õèäìÿò âÿ éà ùÿð ùàíñû áèð

ùàäèñÿíèí õàòèðÿñèíÿ ýþðÿ áèð òÿøêèëàò òÿðÿ-

ôèíäÿí âåðèëÿí öñòö éàçûëû, øÿêèëëè ìåòàë âÿ

ñ.-äÿí ùàçûðëàíìûø õöñóñè ëþâùÿúèê. Óíèâåð-

ñèòåò íèøàíû. Äþø íèøàíû. Ãûçûë íèøàí. – Ñÿòòàð-

çàäÿ Ýÿëäèéåâèí äþøöíäÿêè .. íèøàíûíà áàõûá

äåäè: – Éàõøû èýèä äàéûñûíà ÷ÿêÿð. Ìèð Úÿëàë.

6. Îüëàí òÿðÿôèíäÿí ãûçû íèøàíëàìàã ìÿã-

ñÿäèëÿ ýþíäÿðèëÿí öçöê, øèðíè âÿ ñ. øåéëÿð.

Íèøàí öçöéö. Íèøàí õîí÷àñû. Íèøàí ïàëòàðû. –

[Îðõàí:] Öçöê, íèøàí éàëíûç êþíöëäöð, êþíöë;

Îëìà ÷îúóã, ñÿí ýÿë ìÿíÿ âåð êþíöë. Ù.Úàâèä.

[Éóíèñ Éàãóòà:] Áó íèøàí ïîçóëìàëûäûð.

ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Íèøàí ãîéìàã (òàõ-

ìàã, âåðìÿê, àïàðìàã) – ãûçû íèøàíëàìàã,

öçöê âåðìÿê, àä åëÿìÿê. [Ñóëòàí áÿé:] ..Áó

ýöí-ñàáàù íèøàí ãîéóëàð, êÿáèí êÿñèëÿð, òîé

îëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Íÿðèìàí èíøààò ìöùÿí-

äèñè äèïëîìóíó àëàí ýöíöí ñàáàùû Êÿðèì

áÿé éàõûí éîëäàøëàðû èëÿ ÿíúèðëè ùÿéÿòÿ íèøàí

àïàðäûëàð. Ìèð Úÿëàë.

ÍÈØÀÍÁÀÇËÛÃ

èñ.  á à õ àäàõëûáàçëûã.

[Ëà÷ûí áÿé:] ..Íèøàíáàçëûüà ýåòìèøìèø, áÿä-

áÿõò, åâäÿ äóéóáëàð .. íÿ éåìèñÿí òóðøóëó..,

âóðóáëàð ùà.. Í.Âÿçèðîâ.  Ìåùòÿð Çàìàíûí

äöíéà âåúèíÿ äåéèëäè. ßëèíäÿêè äÿñìàëûíäà

ñîâãàòû, àéàüûíäà ãûâðàã ÷àðûüû øÿùÿðèí éà-

âûãëûüûíäàêû êÿíäÿ íèøàíáàçëûüà ýåäèðäè.

×ÿìÿíçÿìèíëè. // Íèøàí âåðìÿ, íèøàí àëìà

èøè. Íèøàíáàçëûã àäÿòè. – Êþ÷ÿáÿ òàéôàëàð àðà-

ñûíäà (ìÿñ.: Ãàçàõäà, Áîð÷àëûäà, Ãàðàáàüäà)

ãóäàëûã ÿâÿçèíÿ íèøàíáàçëûã àäÿòè âàðäûð.

Ð.ßôÿíäèéåâ.

ÍÈØÀÍÁßÍÈØÀÍ

çÿðô [ôàðñ.] Áöòöí íèøàí-

ëàðû, ÿëàìÿòëÿðè, õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ. Íèøàí-

áÿíèøàí òàíûòìàã. Íèøàíáÿíèøàí ñîðàã âåð-

ìÿê. – [Õóäàâåðäè:] ßéÿð÷è îüëóì íèøàíáÿíè-

øàí ñÿíè [Ùàúû Ãàðàíû] äåéèðäè. Ì.Ô.Àõóíä-

çàäÿ.

ÍÈØÀÍ×Û

èñ. 1. Ìàùèð íèøàí àòàí, äöçýöí

íèøàí âóðàí; ñíàéïåð. Äÿñòÿäÿ îí íÿôÿð ÿëà

íèøàí÷û, èêè äÿ øÿôãÿò áàúûñû âàðäû. Ì.Ùöñåéí.

Íèøàí÷ûëàð äÿðùàë êàìàíëàðûíû ÷èéèíëÿðèíäÿí

÷ûõàðäûá, õóðìà àüàúëàðû è÷ÿðèñèíÿ éöéöðöð-

ëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

2.  ùÿðá. Îäëó ñèëàùëà ñèëàùëàíìûø ïèéàäà

ÿñýÿðè. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Íèøàí÷û ïîëêó (äèâè-

çèéàñû).

ÍÈØÀÍ×ÛËÛÃ

èñ. Íèøàíà àòìàãäà ìÿùàðÿò,

ùÿäÿôÿ âóðìàã ìÿùàðÿòè; ñíàéïåðëèê.

ÍÈØÀÍß

1. Á à õ íèøàí 1, 2 âÿ 3-úö ìÿíà-

ëàðäà.  Ìÿíÿ ýèçëèí áèð íèøàíÿ ýþíäÿðäèí;

Àøêàðà áàøûìà ãàõìàüûí íÿäèð? Ì.Ï.Âàãèô.

Ýþâùÿð þçöíö êö÷ÿéÿ àòäû, ãûçäàí áèð íèøàíÿ

ýþðìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Íèøàíÿ îëìàã –

ùÿäÿôÿ ÷åâèðìÿê, ùÿäÿô éåðè îëìàã. Úÿôà

îõóíó àòûð ãåéðÿ îë éåýàíÿ, ùàðàé; Õÿäÿíýè-

ãÿìçÿñèíÿ îëìàäûì íèøàíÿ, ùàðàé! Ñ.ß.Øèð-

âàíè.

2. èñ. Áèð øåéäÿí íöìóíÿ. Ïàð÷àäàí íèøàíÿ

ýþñòÿðìÿê. – Âèäàäè õÿñòÿäÿí Áàüäàä åëèíÿ;

Ñèç éåòèðèí áèð íèøàíÿ, äóðíàëàð! Ì.Â.Âèäàäè.

Áèð éàíà ñèôàðèø åëèéÿíäÿ áèð íèøàíÿ ýþíäÿð-

ìÿê ãÿäèì àäÿòëÿðèí áèðèäèð. Ú.Ìÿììÿä-

ãóëóçàäÿ.

3. èñ.  Þëÿí àäàìäàí ñîíðà ãàëàí ìèðàñ,

þâëàä, øåé ìÿíàñûíäà. Áó óøàã àèëÿäÿí ãàëàí

éåýàíÿ íèøàíÿäèð. – Ãÿðèáëèêäÿ þëÿíèí áþðêö

íèøàíÿ ýÿðÿê. (Ìÿñÿë). Ìÿí þëäöì, àíàì

ãàëäû; Îäóìà éàíàí ãàëäû; Áèð áàëàì, áèð äÿ

àòûì; Ìÿíèì íèøàíÿì ãàëäû. (Áàéàòû).

ÍÈØÀÍÝÀÙ

èñ. [ôàðñ.] 1. Á à õ íèøàí 3-úö

ìÿíàäà.

2. Îäëó ñèëàùëàðäà: ùÿäÿôè íèøàí àëìàã ö÷öí

ëöëÿ öçÿðèíäÿ ÷ûõûíòû. Èñêÿíäÿð êèøè îíëàðûí

ãàðàëòûñûíû ýþðöðäöñÿ äÿ, òöôÿíýèí íèøàíýàùûíû

ñå÷ìèðäè. Ì.Ùöñåéí.

493

ÍÈØÀÍÁÀÇËÛÃ

ÍÈØÀÍÝÀÙ

3. Áèð øåéÿ, ùàäèñÿéÿ õàòèðÿ îëìàã ö÷öí

íèøàí ãîéóëìóø éåð, íèøàí áàñäûðûëàí éåð;

íèøàíÿ. Äàü áàøûíäà âàðñà äà áèð íèøàíýàù;

ßòðàôûíû áàñìûø âÿùøè ýöë, ýèéàù. À.Ñÿùùÿò.

[Éóíèñ] íèøàíýàùëàðû éîõëàéûá àüàúäàí ñàüà-

ñîëà àü òîðïàã òþêöëÿí õÿòòè áèð äÿ ãÿëÿìëÿ

èøàðÿ åòäè. Ìèð Úÿëàë.

ÍÈØÀÍËÀÌÀ

“Íèøàíëàìàã”äàí ô.èñ. Àèëÿ-

íèí áàøãà öçâëÿðè äÿ àëòäàí-àëòäàí ýàù Øÿì-

ñèééÿéÿ, ýàù Ñÿëèìèéÿ áàõûð, áóýöíêö íàùàðû

ðÿñìè íèøàíëàìà êèìè áèð øåé ùåñàá åäèðäèëÿð.

Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍÈØÀÍËÀÌÀÃ

ô. 1. Úèçýè, íþãòÿ âÿ ñ. âà-

ñèòÿñèëÿ íèøàí ãîéìàã, áàøãàëàðûíäàí ôÿðã-

ëÿíäèðèúè èøàðÿ ãîéìàã. Êèòàáûí ñÿùèôÿëÿðèíè

íèøàíëàìàã. Ïÿíúÿðÿíè íèøàíëàìàã. – Òóðàá

Ðÿøèäè áóðàõûá, ãûçûí äàëûíúà ýåòäè, îíóí ýèð-

äèéè åâè íèøàíëàäû. Ì.Ùöñåéí.

2. Àä åëÿìÿê, öçöê òàõìàã, àäàõëàìàã.

Ö÷ ýöí ñîíðà “ýåòìèðÿì” – äåéÿ àüëàäûüûíà

áàõìàéàðàã, [Ýöëçàðû] íèøàíëàäûëàð. Ú.Úàá-

áàðëû.

3. Íèøàíàéà àëìàã, òóøëàìàã. [Äóðñóí]

..þçöíö òîïëàéûá ýåðè äþíöð âÿ àéûíû íèøàí-

ëàéûá èêè ãîëëàðû àðàñûíäàí âóðóð. À.Øàèã.

Ãàáàãäà, äöøìÿíèí êîìàíäàíûíû; Õóìàð

íèøàíëàéûá “òþêäö ãàíûíû”. Ñ.Âóðüóí.

ÍÈØÀÍËÀÍÄÛÐÌÀ

“Íèøàíëàíäûðìàã”äàí

ô.èñ.

ÍÈØÀÍËÀÍÄÛÐÌÀÃ

á à õ íèøàíëàìàã

2-úè ìÿíàäà. Èêèíúè õÿáÿð áó èäè êè, áàúûñûíû

äàéûñû íèøàíëàíäûðìûøäû. Ñ.Ðÿùìàí.

ÍÈØÀÍËÀÍÌÀ

“Íèøàíëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÍÈØÀÍËÀÍÌÀÃ

ìÿúù. 1. Áèð íèøàí âÿ éà

ôÿðãëÿíäèðèúè èøàðÿ ãîéóëìàã.

2. Àä îëóíìàã, íèøàí òàõûëìàã, àäàõëàí-

ìàã. Áèð ùÿôòÿ ñîíðà äîêòîð, Çèáåéäÿíèí íè-

øàíëàíìàüûíû åøèòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Áèëìÿ-

äÿí þéëÿ íèøàíëàíäû ÿðÿ; Òóòóëóá ãàëäû òöêÿí-

ìÿç êÿäÿðÿ. Ì.Ìöøôèã.

ÍÈØÀÍËÀÒÌÀ

“Íèøàíëàòìàã”äàí ô.èñ.

ÍÈØÀÍËÀÒÌÀÃ

ò-ëè. Íèøàí òàõäûðìàã,

öçöê âåðäèðìÿê, àä åëÿòäèðìÿê.

ÍÈØÀÍËÛ

ñèô.  1. Àäàõëû, íèøàíëàíìûø, àä

åäèëìèø, äåéèêëè. Íèøàíëû ãûç. Íèøàíëû îüëàí.

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Äåäè, íèøàíëûéàì, þçýÿ ìà-

ëûéàì; Ñûíäû ãîë-ãàíàäûì, éàíûìà äöøäö.

Àøûã ßëÿñýÿð. Ýöëñöì, éÿíè Âÿëèãóëóíóí íè-

øàíëûñû Âÿëèãóëóíó ýþðúÿê ÷àäèðøÿáÿ áöðöíöá,

ïàìáûã áîü÷àñû êèìè ÷ÿêèëèá îòóðäó ãàðàíëûã

áóúàãäà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

2. Íèøàíû îëàí, íèøàí òàõìûø, íèøàí âóð-

ìóø. Äþøö íèøàíëû ÿñýÿð. – [ßìèðàñëàí:] Êèøè,

.. áàøûíäà íèøàíëû ïàïàã óøàã ýþðäöíìö?

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Áàøãàñûíûí àëíû ãàíëû; Ïîëàä

êþêñö ö÷ íèøàíëû. Ñ.Âóðüóí.

ÍÈØÀÍÑÛÇ

ñèô. Ùå÷ áèð íèøàíû, ÿëàìÿòè, èçè

îëìàéàí. Áó îõó êèì àòûá, íèøàíñûç ùÿäÿô;

Ùàðà äÿéÿúÿêäèð áó îõ ýþðÿñÿí? Ñ.Òàùèð.

ÍÈØÀÑÒÀ

èñ.  [ôàðñ.] 1. Áèòêèëÿðäÿí ùàñèë

åäèëÿí òÿðêèáè óíà îõøàð êàðáîùèäðàò: êðàõ-

ìàë. Íèøàñòà çàâîäó.

2. Áÿçè áèòêèëÿðäÿí ùàçûðëàíàí àü, äàäñûç

îâóíòó (éåéèíòè, êèìéà, òîõóúóëóã ñÿíàéå-

ñèíäÿ èøëÿíèð). Êàðòîô íèøàñòàñû. Äöéö íèøàñ-

òàñû. 

Íèøàñòà âóðìàã –  á à õ íèøàñòàëà-

ìàã. [Áÿùëóë:] ..Íàçëûíûí íèøàñòà âóðóá öòö

÷ÿêäèéè òÿçÿ ãàðäàí äà àü êþéíÿéè ýåéìèø-

äèì. Á.Áàéðàìîâ.

ÍÈØÀÑÒÀËÀÌÀ

“Íèøàñòàëàìàã”äàí ô.èñ.

ÍÈØÀÑÒÀËÀÌÀÃ

ô.  Äÿéèøÿê äþøÿêàüû

âÿ ñ. áó êèìè øåéëÿðÿ ïàðûëòû, áÿðêëèê âåðìÿê

ö÷öí íèøàñòàëû ñóéà ñàëìàã, íèøàñòà âóðìàã;

êðàõìàëëàìàã. Áàëûøöçëÿðèíè íèøàñòàëàìàã.

ÍÈØÀÑÒÀËÀÍÌÀ

“Íèøàñòàëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÍÈØÀÑÒÀËÀÍÌÀÃ

ìÿúù. Íèøàñòà âóðóë-

ìàã, íèøàñòàëû ñóéà ñàëûíìàã; êðàõìàëëàíìàã.

..[Ìóðàäûí] íèøàñòàëàíûá öòöëÿíìèø, éàõàñû

à÷ûã àü êþéíÿéèíÿ áàõäûì. È.ßôÿíäèéåâ.

ÍÈØÀÑÒÀËÀÍÌÛØ

ô.ñèô.  Íèøàñòà âóðóë-

ìóø; íèøàñòàëû ñóéà ñàëûíìûø; êðàõìàëëàíìûø.

Öçÿðèíäÿ àü âÿ íèøàñòàëàíìûø ÿë äÿñìàëëàðû

åùðàì êèìè äöçöëÿí àü þðòöêëö ñòîëëàðäà ñö-

êóò ùþêì ñöðöðäö. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Çöëôöãàð

îüëàíûí] .. íèøàñòàëàíìûø, àíúàã ìàøûíäà ÿçè-

ëèá-ãûðûøìûø ïàðóñèí êþéíÿéèíÿ íÿçÿð ñàëäû.

Á.Áàéðàìîâ.

ÍÈØÀÑÒÀËÛ

ñèô.  1. Íèøàñòà âóðóëìóø, íè-

øàñòàéà ñàëûíìûø; êðàõìàëëû. Íèøàñòàëû éàõà-

ëûã. – ßéíèíäÿ ãàðà áèð ëèáàñ; Áàøûíäà íèøàñ-

òàëû ëÿ÷ÿê. Í.Ðÿôèáÿéëè.

2. Òÿðêèáèíäÿ íèøàñòà îëàí. Êàðòîô íèøàñòàëû

áèòêèäèð.

ÍÈØÀÑÒÀÑÛÇ

ñèô.  1. Íèøàñòà âóðóëìàìûø;

êðàõìàëñûç. Íèøàñòàñûç äþøÿêàüû.

2. Òÿðêèáèíäÿ íèøàñòà îëìàéàí.

ÍÈÒÃ

èñ. [ÿð.] 1. Äàíûøìà, ôèêðèíè ñþçëÿðëÿ

èôàäÿ åòìÿ ãàáèëèééÿòè. Íèòã öçâëÿðè. Íèòãè

èíêèøàô åòäèðìÿê. // Äàíûøûã, äàíûøìà òÿðçè;

494

ÍÈØÀÍËÀÌÀ

ÍÈÒÃ

òÿëÿôôöç. Àéäûí íèòã. Ðÿâàí íèòã. // Öìóìèé-

éÿòëÿ, äàíûøìà, ñþç, êÿëàì. [Õóðøèä:] Ñÿí

ìÿíèìòÿê íà÷èçèí íèòãèí ÿúÿá òÿãäèð åäèá;

Õàëã àðà òèìñàë îëóá ñÿíÿòÿ åòäèí èáòèäà.

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Î òàéäà ÷àäðàñûç äîëàøàí ãà-

äûíà; Ñóàë âåð, íèòãèíäÿí ñà÷ûëñûí èëäûðûì.

Ì.Ìöøôèã. 

Íèòãäÿí äöøìÿê (ãàëìàã) –

äàíûøà áèëìÿìÿê, ñóñìàã, ëàë îëìàã, äèëè òó-

òóëìàã. Íèòãäÿí äöøäöì ëÿáè-ëÿëè-äöðÿôøàíûí

ýþðöá. Ôöçóëè. Îíóí ñàíêè äèëè íèòãäÿí ãàë-

ìûøäû. Ìèð Úÿëàë. Íèòãÿ ýÿëìÿê – äàíûøìàüà

áàøëàìàã, äèëÿ ýÿëìÿê. Íèòãè à÷ûëìàã – äà-

íûøìàüà áàøëàìàã, äèëè à÷ûëìàã. [Ùàúû:] Øÿðàá

ùÿìèøÿ èíñàíûí ìèçàúûíû à÷ûð, êåôèíè éöêñÿëäèð,

ýþðöðñÿí êè, øàèðèí òÿáè ýÿëèð, íàòèãèí íèòãè

à÷ûëûð. Á.Òàëûáëû. Íèòãè òóòóëìàã (áàüëàí-

ìàã, áàòìàã, êÿñèëìÿê, ãóðóìàã, ÷ÿêèë-

ìÿê) – äàíûøà áèëìÿìÿê, äèëè òóòóëìàã,

äàíûøìàã ãàáèëèééÿòèíè èòèðìÿê (ñåâèíúäÿí,

ôÿðÿùäÿí, ùÿéÿúàíäàí âÿ ñ.-äÿí). Êþíëöì

à÷ûëûð çöëôè-ïÿðèøàíûíû ýþðýÿú; Íèòãèì òóòó-

ëóð ãþí÷åéè-õÿíäàíûíû ýþðýÿú. Ôöçóëè. Ìîëëà

Òàðûâåðäè áàøëàäû éàðïàã êèìè òèòðÿìÿéÿ âÿ

íèòãè êÿñèëèá äàùà äàíûøà áèëìÿäè. Å.Ñóëòàíîâ.

Ñóàë [Øèðÿëèíè] åëÿ ñàðñûòäû êè, áèð íå÷ÿ ñàíèéÿ

íèòãè ãóðóäó. Ñ.Ðÿùìàí. Åøèòäèéè ñþçëÿðäÿí

ñàíêè [îâ÷óíóí] íèòãè áàòìûøäû. ß.Ìÿììÿä-

õàíëû.

2. Èúëàñäà, éûüûíúàãäà, ìèòèíãäÿ âÿ ñ.-äÿ

úàìààòà, äèíëÿéèúèëÿðÿ õèòàáÿí èðàä îëóíàí

ñþç. Ùÿðäÿíáèð òåëåãðàìëàðäà âÿêèëëÿðèìèçèí

íèòãëÿðèíè îõóéóá ýöíöìöçö áèð òþâð êå÷èðèðèê.

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êÿíäëèëÿðè éåíè ãóðó-

ëóøóí ãàíóíó èëÿ òàíûø åòìÿê âÿ îíëàðûí áèëèê-

ëÿðèíè àðòûðìàã ö÷öí êÿíä úàìààòûíà òåç-òåç

íèòã âÿ ìÿðóçÿëÿð îõóéóðäóëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

Íèòã èðàä åòìÿê – íèòã ñþéëÿìÿê. Åäÿðÿê

ùÿð òÿðÿôäÿ íèòã èðàä; Õÿëãè äÿâÿòëÿ åéëÿäèê

èðøàä. Ù.Úàâèä. Íèòã ñþéëÿìÿê – êöòëÿâè éåð-

ëÿðäÿ, éûüûíúàãëàðäà ìöÿééÿí ìÿñÿëÿ ÿòðà-

ôûíäà äàíûøìàã, ôèêèð ñþéëÿìÿê, ÷ûõûø åëÿìÿê.

ÍÈÒÃÏßÐÄÀÇ

èñ. [ÿð. íèòã âÿ ôàðñ. ...ïÿð-

äàç] Íèòã ñþéëÿìÿéè ñåâÿí, ùÿì÷èíèí íèòã

ñþéëÿìÿê ãàáèëèééÿòè îëàí (÷îõ âàõò èñòåùçà

ìÿãàìûíäà äåéèëèð). Ùÿìèøÿ íèòãïÿðäàç îëàí

Àüàñÿôÿð èíäè íÿ ö÷öíñÿ çûããàíà-çûããàíà

áèð-èêè ñþç ýöúëÿ äåäè. ß.ßáöëùÿñÿí.

ÍÈÒÐÀÑÈÉÀ

èñ. [éóí.] Öçâè áèðëÿøìÿëÿðèí

ìîëåêóëëàðûíà íèòðî ãðóïó äàõèë åäèëìÿñè.

íèòð..., íèòðî... [éóí.] Àçîòà àèäëèê áèëäèðÿí

êèìéÿâè, áèîëîæè âÿ ñ. òåðìèíëÿðèí òÿðêèá ùèñ-

ñÿñè; ìÿñ.: íèòðèäëÿð, íèòðèôèêàñèéà.

ÍÈÒÐÎÃËÈÑÅÐÈ´Í

[éóí.] Òÿáàáÿòäÿ èøëÿ-

íèëÿí, ãàí äàìàðëàðûíû ýåíèøëÿíäèðÿí äÿðìàí

ïðåïàðàòû. Õÿëèëîâ óçóí õèéàáàíäàêû àüàú

ñêàìéàäà éàíàêû îòóðóá.. íèòðîãëèñåðèí àòûðäû.

Ì.Ùöñåéí.

ÍÈÂÀË

ñèô. [ëàò.] Ãàðëû, ñîéóã. Íèâàë èãëèì.

ÍÈÂÕËßÐ

Àìóð ÷àéûíûí àøàüû òÿðÿôèíäÿ

âÿ Ñàõàëèí àäàñûíäà éàøàéàí õàëã (ýèëÿêëÿðèí

êþùíÿ àäû).

ÍÈÉÀÁßÒ

èñ. [ÿð.] Âÿêèëëèê, íàèáëèê.

ÍÈÉÀÇ

èñ.  [ôàðñ.] êëàñ.  1. Éàëâàðûø, éàë-

âàðìà, ìÿðùÿìÿò èñòÿìÿ, ðèúà. 

Íèéàç åò-

ìÿê (ãûëìàã) – éàëâàðìàã, ìÿðùÿìÿò èñòÿ-

ìÿê, òÿìÿííà åòìÿê.

2. êþùí. Àëëàù éîëóíäà âåðèëÿí øåé, íÿçèð,

ñÿäÿãÿ. Íèéàç âåðìÿê. – Äóà âÿ íèéàçäàí áèð

íÿòèúÿ ÷ûõìàäûüûíû ýþðÿí Ìÿøÿäè Ãóëó èêèíúè

àðâàä àëìàã ñåâäàñûíà äöøìöø.. Ò.Ø.Ñèìóðã.

ÍÈÉß

“Íÿ ö÷öí?”, “íÿ ñÿáÿáÿ?”, “íÿéÿ

ýþðÿ?” ìÿíàëàðûíäà èøëÿíÿí ñóàë ÿâÿçëèéè

(áÿçÿí “íèéÿ ýþðÿ?” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Íèéÿ

äöíÿí ýÿëìÿäèí? Íèéÿ áó èøÿ ðàçû îëäóí? –

[Òåëëè:] Íÿ ö÷öí, àé õàíûì, íèéÿ åëÿ äàíûøûð-

ñàí? Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Êàçûì Êÿðáÿëàéûéà:]

Íèéÿ ýþçöíö-çàäûíû àüàðäûðñàí? Ñÿíäÿí ãîð-

õàí éîõäóð! ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÍÈÉÉßÒ

èñ. [ÿð.] 1. Ìÿãñÿä, ìÿðàì, ãÿñä.

Îõóìàã íèééÿòè âàð. Íèééÿòèíè äåìÿê. Îâ íèé-

éÿòèíäÿ îëìàã. – Íèééÿòèí ùàðà, ìÿíçèëèí äÿ

îðà. (Àòà. ñþçö). [Ôÿððàøáàøû:] Áÿëè, Ùàúû Ðÿúÿá-

ÿëè Àüà Ìÿðäàí âÿ Àüà Ñàëìàíûí íèééÿòèíè

äóéóá, øàùçàäÿéÿ áèëäèðìèøäè. Ì.Ô.Àõóíä-

çàäÿ. 

Íèééÿò åòìÿê (åëÿìÿê, ãîéìàã) –

áèð èø ýþðìÿê àðçóñóíäà, ìÿðàìûíäà îëìàã.

[Ñèòàðÿ:] Ýÿë òîéóìóç áàðÿñèíäÿ íèééÿò åëÿ-

éÿê, ýåäÿê áàéûðà, ãóëàã àñàã, ýþðÿê êèì íÿ

åøèäÿð. Ú.Úàááàðëû. [Ôÿðÿú:] Éîõ, íèééÿò åëÿ-

ìÿê àçäûð, Ôèççÿ õàíûì, ýÿðÿê öìóìè èø óü-

ðóíäà ìöáàðèçÿ åäÿñÿí! ß.Ìÿììÿäõàíëû.

Íèééÿòäÿí äöøìÿê – áèð èøè éåðèíÿ éåòèðìÿê

ôèêðèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿê, ìÿðàìûíäàí âàç êå÷-

ìÿê. [ßñýÿð áÿé:] Ùåéäÿð áÿé, áó íèééÿòäÿí

äöø, ìÿíÿ áèð îí áåø ýöí ìþùëÿò âåð, ìÿí

ñÿíÿ òîéõÿðúè ùàçûð åäèì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

Íèééÿòè éåðèíÿ ýÿëìÿê (áàø òóòìàã) – àðçó-

ñóíà ÷àòìàã, ìÿðàìûíà, ìÿãñÿäèíÿ éåòìÿê.

495

ÍÈÒÃÏßÐÄÀÇ

ÍÈÉÉßÒ

Òàëå àòàíûí õÿòðèíè ñûíäûðìàäû, Êÿðèìáÿéèí

íèééÿòè éåðèíÿ ýÿëäè. Ìèð Úÿëàë. ...íèééÿòèíÿ

äöøìÿê – áèð øåéèí ãÿñäèíäÿ îëìàã, áèð øåéè

ìÿãñÿä êèìè ãàðøûñûíà ãîéìàã, þçöíÿ ìÿã-

ñÿä åòìÿê. [Õÿëèë] î çàìàí Õÿäèúÿéÿ ðàñò ýÿë-

ìèø, åâëÿíìÿê íèééÿòèíÿ äöøìöøäö. ×ÿìÿí-

çÿìèíëè.

2.  Íèééÿòëÿ øÿêëèíäÿ  çÿðô – ...ìÿãñÿäëÿ,

...àðçóñó èëÿ, ãàðøûñûíà ìÿãñÿä ãîéàðàã (ÿñà-

ñÿí, “î”, “áó” èøàðÿ ÿâÿçëèêëÿðè èëÿ èøëÿíèð).

Ýèðäèì áàüà öçöìÿ; Òèêàí áàòäû äèçèìÿ; Íèé-

éÿòëÿ åâäÿí ÷ûõäûì; Éàð ýþðöíäö ýþçöìÿ.

(Áàéàòû). Ëîòóëàð áó íèééÿòëÿ åâäÿí ÷ûõûá ïàä-

øàùûí èìàðÿòèíÿ òÿðÿô ýÿëìÿêäÿ îëäóëàð. “Àøûã

Ãÿðèá”. [Ìîçàëàíáÿé:] Ìÿí Ãàôãàçû ñÿéàùÿò

åäèðÿì âÿ áó íèééÿòëÿ Ýÿíúÿéÿ ýÿëìèøÿì.

ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍÈÉÑÀÍ

èñ. [ñöð.] Àïðåë (úàíëû äèëäÿ “ëåé-

ñàí” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Íèéñàí éàüûøû. // Íèé-

ñàíäà éàüàí éàüûø.

ÍÈÇÀ

èñ. [ÿð.] êþùí. ×ÿêèøìÿ, ìöáàùèñÿ,

òóòàøìà, êöñöøìÿ, ãîâüà, èõòèëàô. Ôèðãÿëÿð òÿø-

êèë åäèëìèø àíáààí; Îëìàìûø ÿñêèê íèçà ùå÷

áèð çàìàí. Ù.Úàâèä. [Àñëàí:] ßð èëÿ þâðÿò

àðàñûíäà áèðëèê îëìàéûá, íèçà, íèôàã îëàðñà,

îíëàðûí þâëàäëàðû íåúÿ èòòèôàãà, èòòèùàäà íàèë

îëà áèëÿðëÿð? È.Ìóñàáÿéîâ. 

Íèçà åòìÿê

(åéëÿìÿê) – ìöáàùèñÿ åòìÿê, áÿùñëÿøìÿê,

êöñöøìÿê, äàëàøìàã. Úàíû úàíàí äèëÿìèø,

âåðìÿìÿê îëìàç, åé äèë; Íÿ íèçà åéëÿéÿëèì, îë

íÿ ñÿíèíäèð, íÿ ìÿíèì. Ôöçóëè.

ÍÈÇÀÌ

èñ.  [ÿð.] 1. Ãàéäà, òÿðòèá, öñóë.

Íèçàì éàðàòìàã, – ..Ùàúû Ìÿúèä ßôÿíäè

úöìÿ ìÿñúèä ìÿäðÿñÿñèíèí íèçàìûíû ïîçäó.

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Íèçàì ãîéìàã –

ãàéäà-ãàíóí éàðàòìàã. [Ìèðçÿ Ðçà Ôÿðùàäà:]

Èðàíäà äÿìèð éîë ÷ÿêìÿê èñòÿéèðäèí, Èðàíäà

íèçàì ãîéìàã èñòÿéèðäèí. Ú.Úàááàðëû. Íèçàìà

äöøìÿê – ãàéäàéà äöøìÿê, éîëóíà äöøìÿê.

Êàñûá êÿíä÷èëÿð ôèðãÿéÿ éàçûëûðäûëàð, ôÿãÿò èøëÿð

ùÿëÿ éàõøû áèð íèçàìà äöøìÿìèøäè. Å.Ñóëòàíîâ.

Íèçàìà ñàëìàã (ãîéìàã) – ãàéäàéà ñàë-

ìàã, òÿíçèì åòìÿê, ãàéäà éàðàòìàã, éîëóíà

ñàëìàã.  Òÿëÿáÿ ìÿúëèñè íèçàìà ñàëäû, ëàêèí

ñþéëÿíÿí ñþçëÿð ùå÷ êÿñè êàôè äÿðÿúÿäÿ ìÿì-

íóí åòìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ìèðçÿ Ñàäûã:]

ßââÿëëÿð øàù þçö ìÿìëÿêÿòè íèçàìà ñàëìàã

èñòÿéèðäè. Ú.Úàááàðëû. Íèçàìäàí äöøìÿê –

äàüûëìàã, ïîçóëìàã, ñÿëèãÿäÿí äöøìÿê.

2. Ñûðà, úÿðýÿ, ñÿô, äöçöëöø. 

Íèçàìà

äóðìàã – ñûðàëàíìàã, úÿðýÿéÿ äóðìàã, ñÿô

áàüëàìàã. Éåíÿ äöøìÿí ýÿëèá íèçàìà äóðäó;

Íà÷àëíèê ìàò ãàëûá áîéíóíó áóðäó. “Ãà÷àã

Íÿáè”.

3. Íèçàìëà øÿêëèíäÿ çÿðô – ìöÿééÿí ãàé-

äàäà, ìöÿééÿí öñóëëà, òÿðòèáàòëà, äöçýöí ñûðà

èëÿ, ñèñòåìëÿ. Êèòàáëàðû íèçàìëà äöçìÿê. Øà-

ýèðäëÿðè íèçàìëà îòóðòìàã. – Éåíÿ þç ñöðöíö

íèçàìëà äöçöá; Áàø àëûá ýåäèðñÿí ùàéàíà,

úåéðàí? Ñ.Âóðüóí.

ÍÈÇÀÌÈ

ñèô. [ÿð.] 1. Äöçýöí, òÿðòèáëè, ìö-

òÿøÿêêèë, ìöíòÿçÿì.

2. Àðäûúûë ùÿðáè ùàçûðëûã êå÷ìèø. Áèð äÿôÿ

áèçÿ ÿìð åòäèëÿð êè, îðäóäà àøïàç îëàíëàð áèð

òÿðÿôÿ, íèçàìè ñîëäàòëàð èñÿ áàøãà òÿðÿôÿ êå÷-

ñèí.  Ñ.Âÿëèéåâ. 

Íèçàìè ãîøóí – àðäûúûë

ùÿðáè ùàçûðëûã ýþðìöø âÿ ìþùêÿì ùÿðáè òÿø-

êèëàòû îëàí äàèìè ãîøóí. Ùÿð òÿðÿôäÿ ôÿäàè âÿ

íèçàìè ãîøóí íÿôÿðëÿðè èíòèçàìû ãîðóéóðäó.

Ì.Èáðàùèìîâ.

3. Ùÿðáè, ÿñýÿðè, ðÿñìè. Íèçàìè ýåéèì. –

Îíóí àéàüûíäàêû óçóí-áîüàç ÷ÿêìÿëÿð, ÿé-

íèíäÿêè íèçàìè ïåíúÿê .. âàðëûüûíûí àéðûëìàç

áèð ïàð÷àñû èäè. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍÈÇÀÌ-ÈÍÒÈÇÀÌ

èñ. [ÿð.] Ìöÿééÿí åäèë-

ìèø ãàéäà, öñóë, ãàéäà-ãàíóí. Èøäÿ íèçàì-

èíòèçàìà ðèàéÿò åòìÿê. – Ãàáàã úÿðýÿëÿðäÿ

íèñáÿòÿí íèçàì-èíòèçàì âàðäû. Ñ.Ðÿùìàí. Åé

îüóë, áèë êè, àäè àäàìëàðûí èøëÿðèíäÿ ìöÿé-

éÿí áèð ãàéäà-ãàíóí, íèçàì-èíòèçàì îëìàç,

îíëàð áèð øåéèí âàõòû îëóá-îëìàäûüûíà ôèêèð

âåðìÿçëÿð. “Ãàáóñíàìÿ”

ÍÈÇÀÌËÀÌÀ

“Íèçàìëàìàã”äàí ô.èñ.

ÍÈÇÀÌËÀÌÀÃ

ô.  Íèçàìà ñàëìàã, ãàé-

äàéà ñàëìàã, ìöÿééÿí ñèñòåìëÿ äöçìÿê.

ÍÈÇÀÌËÀÍÌÀ

“Íèçàìëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÍÈÇÀÌËÀÍÌÀÃ

ô.  Íèçàìà ñàëûíìàã,

ìöÿééÿí ãàéäà âÿ ñèñòåìëÿ òÿíçèìëÿíìÿê.

ÍÈÇÀÌËÀÉÛÚÛ

ñèô. 1. Íèçàìà ñàëàí, ãî-

éóëìóø íèçàìû, ãàéäàíû ùÿéàòà êå÷èðÿí. Êö÷ÿ

óçóíó òÿùëöêÿñèçëèê õÿòëÿðè ÷ÿêèëèð, ùàáåëÿ

íèçàìëàéûúû ìèëèñ íÿôÿðèíèí áóäêàñû âÿ èøûã

ôÿíÿðëÿðèíèí ñöòóíëàðû ãîéóëóð. (Ãÿçåòëÿðäÿí).

2. òåõ. Ìåõàíèçìèí äöçýöí èøëÿìÿñèíè àâ-

òîìàòèê ñóðÿòäÿ òÿìèí åäÿí ãóðüó. Íèçàì-

ëàéûúû áîðó.

ÍÈÇÀÌËÛ

1. Á à õ íèçàìè. [Ìÿììÿä-

ùÿñÿí àüà:] Ðóñèééÿ èëÿ, – äåäè, – àíëàøìàã

496

ÍÈÉÑÀÍ

ÍÈÇÀÌËÛ

ëàçûìäûð, âàõòà êè, þçëÿðè äÿ áóíà ìöøòàãäûð,

áþéöê ìÿìëÿêÿòäèð, íèçàìëû ãîøóíó âàð.

×ÿìÿíçÿìèíëè.

2. Èíòèçàìëû, íèçàì âÿ èíòèçàìà, ãîéóëìóø

ãàéäà-ãàíóíà úèääè ðèàéÿò åäÿí. Íèçàìëû øà-

ýèðä.

ÍÈÇÀÌÍÀÌß

èñ. [ÿð. íèçàì âÿ ôàðñ. íàìÿ]

Ùÿð ùàíñû áèð øåéèí èúðàñû âÿ òÿòáèãè ö÷öí ìö-

ÿééÿí öñóë âÿ ãàéäàëàð; ãàíóí, ãÿðàð, ÿìð-

íàìÿ. Íèçàìíàìÿ öçðÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê. // Ùÿð

ùàíñû òÿøêèëàòûí ôÿàëèééÿòèíè, ãóðóëóøóíó ìö-

ÿééÿí åäÿí ãàíóíëàð òîïëóñó; ÿñàñíàìÿ. Ïàð-

òèéà íèçàìíàìÿñè. – [Íÿðèìàí Íÿðèìàíîâ:]

Àçÿðáàéúàí äðàì úÿìèééÿòèíèí éàðàäûëìàñû

ùàããûíäà ìÿñÿëÿ ãàëäûðûëûð, ëàêèí ÷àð ùþêó-

ìÿòè íèçàìíàìÿíè òÿñäèã åòìÿéÿ ðàçûëûã âåð-

ìèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍÈÇÀÌÑÛÇ

ñèô. âÿ çÿðô 1. Ñÿëèãÿñèç, ãàé-

äàñûç, ãàðìàãàðûøûã. Íèçàìñûç åâ. – Ãûç ñà÷û,

áàøû íèçàìñûç þçöíö áàéûðà àòûð. Ù.Ñàðàáñêè.

Åëÿ ùÿìÿí ýöí Öëêÿð; À÷àðàã äîëàáëàðû;

Òþêöá éåðÿ íèçàìñûç; Äöçöëìöø êèòàáëàðû.

Á.Âàùàáçàäÿ.

2. Ïÿðàêÿíäÿ, äàüûíûã, ãåéðè-ìöíòÿçÿì.

Íèçàìñûç ãîøóí. – Èðàã âÿ Áàüäàä ãîøóíó

áöòöí ãÿðàðýàùûíû âÿ ÿðçàã øåéëÿðèíè, ñèëàù

âÿ éöê ìàëëàðûíû áóðàõûá íèçàìñûç âÿ ïîçüóí

áèð ñóðÿòäÿ ãà÷ìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Úàíûì,

ùå÷ áàøñûç äà èø éàðàíàðìû? Íèçàìñûç îðäó-

íóí ìÿíàñû âàðìû? Ñ.Âóðüóí.

ÍÈÇÀÌÑÛÇËÛÃ

èñ. 1. Òÿðòèáñèçëèê, ãàéäà-

ñûçëûã, ñÿëèãÿñèçëèê, ãàðû-øûãëûã, äàüûíûãëûã.

Ñÿëòÿíÿò äÿðñÿ ýåäÿíäÿí ñîíðà áÿçÿí åâäÿ

íèçàìñûçëûã îëóðäó. Ìèð Úÿëàë.

2. Ãàéäà-ãàíóíñóçëóã, ùÿðú-ìÿðúëèê, ãàð-

ìàãàðûøûãëûã, èíòèçàìñûçëûã. Áèð íå÷ÿ âàõò

êÿíäÿ áþéöê íèçàìñûçëûã äöøìöøäö. Í.Íÿðè-

ìàíîâ. // Ãàíóí âÿ íèçàìà çèää ùÿðÿêÿò.

Íèçàìñûçëûã åòìÿê – ãàéäà-ãàíóíó ïîç-

ìàã, ãàðûøûãëûã ñàëìàã. Ùÿð êÿñ íèçàìñûçëûã

åòñÿéäè îíó úÿðèìÿ åäÿðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè.

ÍÈÇß

èñ. [ôàðñ.] êþùí. Óçóí àüàúà êå÷èðèë-

ìèø óúó øèø, äåøèúè ãÿäèì ñèëàù; úèäà, ìèçðàã.

Ãàðîâóë ÷èéíèíäÿ íèçÿ î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ ýÿçèð

âÿ áÿçÿí íèçÿñèíÿ ñþéêÿíÿðÿê ìöðýöëÿéèðäè.

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Î ýöíäÿí øàèð Àôàã èëÿ áÿðà-

áÿð áàü÷àëàðûíûí òîðïàüûíû èíñàí ãàíûíäàí,

ïàñëàíìûø íèçÿ, ãàëõàí âÿ ãûëûíú ïàð÷àëàðûí-

äàí òÿìèçëÿäèëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Ñöíýö.

ÍÈÇß×È

èñ. êþùí. Íèçÿ èëÿ âóðóøàí; íèçÿ

ýÿçäèðÿí, íèçÿ èëÿ ñèëàùëàíìûø ÿñýÿð.

ÍÈÇßËßÌß

“Íèçÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÈÇßËßÌßÊ

ô. Íèçÿ èëÿ âóðìàã, íèçÿ èëÿ

äåøìÿê.

◊ Öðÿéèíè íèçÿëÿìÿê –  á à õ öðÿê.

ÍÎÜÓË

èñ. È÷ÿðèñèíÿ êåøíèø òóìó ãîéóë-

ìóø õûðäà, öñòö êÿëÿ-êþòöð, éóìðó øèðíè íþâö.

Õàëã áàòûáäûð íîüëà, øÿêÿðÿ, ãÿíäÿ; Áèçèì åâäÿ

àõòà çîüàë äà éîõäóð. Ì.Ï.Âàãèô. Èéèðìè-îòóç

àäàì ãûç åâèíäÿ éåéèá-è÷èá, ùÿðÿ úèá éàéëûüûíà

éàðûì ýèðâÿíêÿ íîüóë, øèðíè, êîíôåò, ãÿíä áàü-

ëàéûá ýþòöðöá ýåäèðëÿð. Ð.ßôÿíäèéåâ.

ÍÎÜÓËÄÀÍ

èñ. Êè÷èê òàõ÷à. ..Ãûç åâèíäÿ

ãûçà úåùèç ö÷öí .. òàõ÷àëàðà, íîüóëäàíëàðà,

áóõàðûéà ÿëâàí ïÿðäÿëÿð òèêÿúÿêëÿð. Ð.ßôÿí-

äèéåâ.

ÍÎÙÓÐ

èñ. Ýöúëö éàüûøäàí, ñåëäÿí ñîíðà

ñó éûüûëìûø ÷þêÿê ýþëìÿ÷ÿ éåð. Êö÷ÿëÿð ïàë-

÷ûã, ñÿêèëÿðèí ãàáàüû íîùóð îëóðäó. Ù.Ñà-

ðàáñêè. // Ýþë, ýþëúöê.

ÍÎÕÒÀ

èñ.  Ìèíèê ùåéâàíëàðûíûí áàøûíà

ñàëûíàí êÿíäèð, ãàéûø âÿ ñ. Àò àëìàìûø íîõòà

äàâàñû åäèð. (Àòà. ñþçö). ßìèðàñëàí Íóðÿääèíè

àòà ìèíäèðèá íîõòàíûí óúóíäàí éàïûøäû.

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Íèñÿ õàëà ýÿëèá íîõòàäàí éà-

ïûøäû âÿ äàðâàçàéà òÿðÿô éþíÿëäè. Ãàíòÿìèð.

◊ Íîõòàñûíû òóòìàã (÷ÿêìÿê äàðòìàã,

âåðìÿê) äàí. êîá. – áèðèíè äàèì òàáåëèéèíäÿ,

ÿëèíäÿ ñàõëàìàã. [Ìîëëà Âÿëè Ùàúû Íîâðóçà:]

Èíäè ýþðäöí êè, ìÿí ùÿð øåéäÿí áàõÿáÿðÿì?

Úàìààòûí íîõòàñûíû âåðÿúÿêëÿð êîð Èñðàôèëèí

îüëó êèìè èò-ãóðäóí ÿëèíÿ... ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍÎÕÒÀËÀÌÀ

“Íîõòàëàìàã”äàí ô.èñ.

ÍÎÕÒÀËÀÌÀÃ

ô.  1. Ùåéâàíûí áàøûíà

íîõòà âóðìàã, íîõòà ñàëìàã. Àòû íîõòàëà-

ìàã. – [Àëî] Éàáûíû íîõòàëàéûá éåêÿ òîõóì

õóðúóíóíóí éàíûíà ÷ÿêäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

2. ìÿú. Äàèì áèðèíè þç òàáåëèéèíäÿ ñàõëà-

ìàã, þçöíäÿí àñûëû åòìÿê, ÿëèíäÿ òóòìàã;

éöéÿíëÿìÿê. [Ìóñòàôà áÿé:] Èíäè ýÿðÿê áà-

øûìûçû íîõòàëàéûá âåðÿê îüóë-óøàã ÿëèíÿ.

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Éàñàâóë:] ..Ìÿíèì áó êå÷ÿë

êÿëëÿì, ÿñëèíäÿ ùÿð çàìàí [Òàëûáõàíû] íîõòà-

ëàéûá, éåäÿéèíäÿ ùÿðëÿéèáäèð! Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÍÎÕÒÀËÀÍÌÀ

“Íîõòàëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÍÎÕÒÀËÀÍÌÀÃ

ìÿúù. Áàøûíà íîõòà ñà-

ëûíìàã, íîõòà âóðóëìàã. Àò íîõòàëàíûá.

497

ÍÈÇÀÌÍÀÌß

ÍÎÕÒÀËÀÍÌÀÃ

ÍÎÕÓÄ

èñ. áîò. Ïàõëàëûëàð ôÿñèëÿñèíäÿí

ýèðäÿ äÿíÿëè áèðèëëèê áîñòàí áèòêèñè. Íîõóä ÿê-

ìÿê. // Ùÿìèí áèòêèíèí áèøìèøäÿ èñòèôàäÿ åäè-

ëÿí äÿíÿëÿðè. Áîçáàøà íîõóä òþêìÿê. 

Íî-

õóä áîéäà (ãÿäÿð) – ÷îõ àç, êè÷èê, úöçè øåé

ùàããûíäà. [Êÿðáÿëàéû:] ßýÿð ñèçäÿ áèð íîõóä

ãÿäÿð àüûë îëàéäû.. Ù.Íÿçÿðëè.

ÍÎÕÓÄÄÀÍ

èñ.  Íîõóä, ñó âÿ àçàúûã ÿò

ãàðûøûüû îëàí ñóëó õþðÿê; íîõóä øîðáàñû.

ÍÎÕÓÄÔÀËÛ

èñ. Íîõóäëà à÷ûëàí ôàë. [Ãûç-

éåòÿð:] Ýåò, áèð ùÿìøÿðè Úàùàíû äà ÷àüûð ýÿë-

ñèí. Î, éàõøû íîõóäôàëû à÷ûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍÎÕÓÄËÓ

ñèô. È÷ÿðèñèíÿ íîõóä òþêöëìöø,

íîõóäó îëàí. Íîõóäëó äîâüà. – Íîõóäëó áîç-

áàøäàí àëäûüû èðè ëîüìàëàð [Áöëÿíäèí] áîüà-

çûíäàí àøàüû þòäöêúÿ î þçöíäÿ äÿðèí áèð ìÿì-

íóíèééÿò ùèññ åäèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí.

ÍÎÕÓÄËÓÃ

èñ. 1. Íîõóä ÿêèëìèø éåð, ñàùÿ.

Áîñòàíûí éàðûñû íîõóäëóãäóð.

2. äàí. “Áèð” ñþçö èëÿ – íîõóä áîéäà, íî-

õóä ãÿäÿð. [Ýöëñàáàù:] Ãóðáàí, ñÿí àëëàù, áèð

íîõóäëóã äà ßðäÿáèë úþâùÿðè àë. Ì.ßëèéåâ.

ÍÎÕÓÄÓ

ñèô. Éàøûëà÷àëàí, ñàðû-áîç (ðÿíý).

Íîõóäó øàë.

◊ Íîõóäó ýöëöø – àðàñû êÿñèëìÿéÿí, õûðûë-

òûëû ýöëöø. [Ñàëìàí] ýöëÿíäÿ åëÿ áèë êè, äàøûí

àëòûíäà ãóðóò ÿçèðäèëÿð, àðàñûêÿñèëìÿç õûðûë-

òûëàð åøèäèëèðäè. Áóíà åëàðàñû íîõóäó ýöëöø

äåéèðëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÍÎÕÓÄÂÀÐÈ

ñèô. Íîõóä êèìè, íîõóäà îõ-

øàð. Íîõóäâàðè ìóíúóã.

ÍÎÊ