ÛÛÛ Cild Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û

ÚÐÀ

[ëàò.] 1. èíú. Öçöíäÿí øÿêëè ÷ÿ-

êèëÿí òÿáèè, úàíëû íöìóíÿ, éàõóä øÿêëèíè ÷ÿê-

ìÿê ö÷öí ðÿññàìûí ãàáàüûíäà äóðàí àäàì.

[Èíäîíåçèéà ðÿññàìëàðû] íÿ ÷ÿêñÿëÿð, äåìÿê

îëàð êè, ùàìûñû íàòóðàäàíäûð, õàëã ùÿéàòûí-

äàí àëûíìûøäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Ïàâèëéîíäàí

êÿíàðäà êèíîøÿêëè ÷ÿêèëÿí òÿáèè øÿðàèò, éåð.

Íàòóðàäà ÷ÿêèëÿí ìÿíçÿðÿ.

2. Þäÿíú âàñèòÿñè êèìè ïóë ÿâÿçèíÿ âåðèëÿí

ìàë, ìÿùñóë âÿ ñ. áîðúóíó íàòóðà èëÿ þäÿìÿê.

ÍÀÒÓÐÀË

ñèô. [ëàò.] Íàòóðà (ìàë, ìÿùñóë

âÿ ñ.) èëÿ þäÿíèëÿí, àëûíàí âÿ éà âåðèëÿí (á à õ

íàòóðà 2-úè ìÿíàäà). Íàòóðàë âåðýè. 

Íà-

òóðàë òÿñÿððöôàò – ìÿùñóëó ñàòìàã ö÷öí äå-

éèë, èñòåùëàê÷ûíûí þçöíöí èñòåùëàêû ö÷öí èñòåù-

ñàë îëóíàí òÿñÿððöôàò.

ÍÀÒÓÐÀËÈÑÒ

[ëàò.] Íàòóðàëèçì òÿðÿôäàðû.

ÍÀÒÓÐÀËÈÇÌ

[ëàò.] ÕÛÕ ÿñðèí 60-úû

èëëÿðèí ÿäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿòèíäÿ ìåéäàíà

÷ûõìûø áóðæóà úÿðÿéàíû (áó úÿðÿéàí èúòèìàè

ãàíóíëàðû òÿáèÿò ãàíóíëàðû èëÿ åéíèëÿøäèðèð, èúòè-

ìàè èíêèøàô ãàíóíëàðûíà åòèíàñûçëûã ýþñòÿðèð âÿ

âàðëûüû àíúàã çàùèðè úÿùÿòäÿí, îëäóüó êèìè,

ìåõàíèêè úÿùÿòäÿí òÿñâèð åòìÿéÿ ÷àëûøûðäû).

[“Êîðîüëó” îïåðàñûíûí] öìóìè ñòèëè êëàññèê

ñòèëäèð, áó ñòèëÿ éàáàí÷û îëàí ùÿð úöð ôîðìà-

ëèçì âÿ íàòóðàëèçì öíñöðëÿðè áóðàéà ãàðûø-

äûðûëìàìûøäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ.

ÍÀÒÖÐÌ

ÓÐÒ

[ôð.] Òÿñâèðè ñÿíÿòäÿ (ÿñà-

ñÿí áîéàêàðëûãäà) æàíð; ãðóï ùàëûíäà âÿ éà

àéðûëûãäà ÷ÿêèëìèø úàíñûç øåéëÿðèí øÿêëè, ðÿñìè.

Ìÿíçÿðÿ, íàòöðìîðò, ãðàôèêà ÿñÿðëÿðè .. ñÿð-

ýèäÿ ìöùöì éåð òóòóð.

ÍÀÖÌÈÄ

ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] Öìèäñèç, öìè-

äèíè èòèðìèø (ùàëäà). Úàíäàí ãÿìèí è÷ðÿ íà-

öìèäÿì; Øÿìøèðè-úÿôà èëÿ øÿùèäÿì. Ôöçóëè.

Çöëåéõà ýÿëèá àüëàéà-àüëàéà ÿùâàëàòû Àñëàíà

ñþéëÿäè, î äà íàöìèä åâÿ ãàéûòäû. Ú.Úàááàðëû.

Íàöìèä åòìÿê (åëÿìÿê) – öìèäñèç åò-

ìÿê, ðóùäàí ñàëìàã, öìèäèíè áîøà ÷ûõàðò-

ìàã, öìèäèíè êÿñìÿê. ßëèãóëó ùå÷ êÿñÿ ðÿää

úàâàáû âåðìèðäè, ùå÷ êÿñè íàöìèä åëÿìèðäè.

Ñ.Ðÿùìàí. Íàöìèä îëìàã – öìèäñèç îëìàã,

öìèäèíè èòèðìÿê (êÿñìÿê), ðóùäàí äöøìÿê,

ÿëèíè öçìÿê. [Ãàçû Õóäàéàð áÿéÿ:] ßýÿð ñÿí-

äÿí áÿäýöìàí âÿ íàöìèä îëñà èäèì, ùå÷ áó

ãÿäÿð äàíûøìàüà äóðìàç èäèì ñÿííÿí.

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ôÿðÿú éåíÿ íàöìèä îë-

ìàäû. Ãàíòÿìèð.

ÍÀÖÌÈÄÚßÑÈÍß

çÿðô  Öìèäñèçúÿñèíÿ,

öìèäñèç ùàëäà, öìèäèíè èòèðìèø ùàëäà, ðóùäàí

äöøìöø ùàëäà. Íàöìèäúÿñèíÿ úàâàá âåðäè.

ÍÀÖÌÈÄËÈÊ

èñ. 1. Öìèäñèçëèê. Íàöìèäëèê

àòÿøèíÿ éàíäûì; Áèëëàù, áó âöúóääàí óñàíäûì.

Ôöçóëè.

2. Íàöìèäëèêëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô –  á à õ íà-

öìèäúÿñèíÿ. [Ìÿøÿäè ßñýÿð] íàöìèäëèêëÿ

éåíÿ þç åâè òÿðÿôÿ öç äþíäÿðèá, Ãàíëûòÿïÿ

öñòöíÿ ãàéûòäû. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ.

ÍÀÂÀÕÒ

èñ. êþùí. Ãàçàìàò, ùÿáñõàíà.

[Ïîëèñ éàñàâóëó:] Õàí, ïðèñòàâ áóéóðóð êè,

ýÿëÿñèíèç, .. êÿíäëèíèçÿ çàìèí îëàñûíûç, éîõñà

çàìèíè îëìàñà ïðèñòàâ ýþíäÿðÿúÿê íàâàõòà.

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÍÀÂÀËÀ

èñ. Óíäàí, êÿïÿêäÿí ùàçûðëàíàí

ìàë-ãàðà éåìè. Àüà ýÿòèðÿð íàâàëà, õàíûì òþ-

êÿð ÷óâàëà. (Ìÿñÿë). [Õÿëèë:] Ãîâóðìàíûí ëÿç-

çÿòè åëÿ îíäàäûð êè, òèêÿíè áþéöê ýþòöðöá äÿâÿ

íàâàëà óäàí êèìè þòöðÿñÿí éåðèíÿ. Í.Âÿçèðîâ.

ÍÀÂÀË×À

èñ. Éàüûø, ãàð ñóéóíóí àõìàñû

ö÷öí äàìëàðûí êÿíàðûíà ãîéóëàí áîðó. Åøèê

äèâàðäàí àñûëû äóðàí íàâàë÷à, ÿí íàøû àäàìûí

÷àëäûüû äÿô êèìè, ãåéðè-ìöíòÿçÿì áèð ñÿñëÿ

äàíãûëäàäû. Ì.Ùöñåéí. Ñàëëàíìûø éàøàäûüûì

åâèí íàâàë÷àñûíäàí; Ôèë äèøè, ôèë õîðòóìó, ôèë

áàøû êèìè áóçëàð. Ñ.Ðöñòÿì. Ãóøëàð ó÷óð éó-

âàñûíà ôûðûë-ôûðûë; Øûðûëäàéûð íàâàë÷àëàð øûðûë-

øûðûë. Ì.Ìöøôèã.

ÍÀÂÀÐ

1

èñ.  Òîõóíìà øåéëÿðèí êÿíàðûíà

òèêèëÿí ïàð÷à. Íàâàðû îëàí úåúèì. Íàâàð òèêèë-

ìèø êèëèì.

ÍÀÂÀÐ

2

èñ.  Ùåéâàíû éöêëÿäèêäÿ áåëèíÿ

ãîéóëàí è÷è êöëÿøëÿ äîëäóðóëìóø òîðáà;

éÿùÿðàëòû.

462

ÍÀÒÈÃËÈÊ

ÍÀÂÀÐ

ÍÀÂÀÐËÛ

1

ñèô.  Íàâàð òèêèëìèø (á à õ íà-

âàð

1

). Íàâàðëû úåúèì.

ÍÀÂÀÐËÛ

2

ñèô.  Áåëèíÿ íàâàð ãîéóëìóø

(á à õ íàâàð

2

). Íàâàðëû àò.

ÍÀÂÈÃ

ÁÑÈÉÀ

[ëàò.] 1. Ýÿìè÷èëèê, äÿíèç-

÷èëèê.

2. Èëèí, éåðëè èãëèì øÿðàèòèíÿ ýþðÿ ýÿìèëÿðèí

ùÿðÿêÿò åòäèéè äþâðö. Íàâèãàñèéà ãóðòàðäû.

3. Ýÿìèíèí ýåòäèéè éîëó ùåñàáëàìàã âÿ

îíóí äÿíèçäÿ îëäóüó éåðè ìöÿééÿíëÿøäèð-

ìÿê öñóëëàðûíäàí áÿùñ åäÿí åëì. Íàâèãàñè-

éàäàí äÿðñëèê.

ÍÀÂÈÃ

ÁÒÎÐ

[ëàò.] Íàâèãàñèéà (3-úö ìÿ-

íàäà) ìöòÿõÿññèñè.

ÍÀÉ

á à õ íåé.  ×àëûíìàãäà øåéïóðëàð,

íàéëàð; Óúàëìàãäà ëÿøêÿðäÿí óððàéëàð.

Ì.ß.Ñàáèð. Îéíàòäû ìÿíè ùÿì äÿôÿ, ùÿì íàéÿ

áèçèì ãûç! Áàõìàç íÿ î äöíéàéÿ, íÿ áó äöí-

éàéÿ áèçèì ãûç. ß.Íÿçìè.

ÍÀÇ

èñ.  [ôàðñ.] 1. Þçöíö áÿéÿíäèðìÿê,

èñòÿòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ åäèëÿí ñàõòà, ñöíè ùÿðÿ

-

êÿò; øèâÿ, èøâÿ, ãÿìçÿ. Áåëÿ èøâÿ, áåëÿ ãÿìçÿ,

áåëÿ íàç; Áåëÿ ãàìÿò, áåëÿ ýÿðäÿí îëóðìó?

Ã.Çàêèð. [Ìèðãàñûì:] Ìàòàíäà íàç âÿ øèâÿ

ÿñëà éîõ èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Íàç åëÿìÿê

(ãûëìàã, ñàòìàã, ýþñòÿðìÿê) – íàçëàíìàã,

ÿçèëèá-áöçöëìÿê, íàç âÿ èøâÿ åòìÿê. Áèð áåëÿ

úàâàíûí àüëû êÿì îëñà; Áàõàñàí êè, ñåâýèñèíÿ

íàç åéëÿð. Ì.Ï.Âàãèô. Ùÿð÷ÿíä õóáëÿðäÿ áó

àäÿòäè, íàç îëóð; Ñÿí òÿê âÿ ëåéê íàç ãûëàí éàð

àç îëóð. Ñ.ß.Øèðâàíè.  Ãûçëàðäàí áèðèñè íàç

ñàòà-ñàòà ùÿêèìÿ áèð øåé àíëàòìàüà áàøëàäû.

Ìèð Úÿëàë.

2. Á à õ íàç-íåìÿò. [Íÿñèð] èñòÿéÿúÿêäè

êè, ãàðäàøû êèìè íàç âÿ íåìÿò è÷èíäÿ éàøàñûí.

Ñ.Ùöñåéí. Àòà-àíà íàçû èëÿ áþéöìöø Áóäàã

èíäè ÷îõ øåéÿ òàìàðçû ãàëûðäû. ß.Âÿëèéåâ.

3. ìÿú.  Íàçÿíèí, íàçëû ãûç ìÿíàñûíäà.

Ãûçäû, íàçäû, ìèí òöìÿí àçäû. (Ìÿñÿë). [Íèýàð

õàíûì:] Äöøÿð äàøûí, ãàëàð ëåøèí; Äàüëàð, ö÷

íàçû íåéëÿäèç?! “Êîðîüëó”.

4. Þçöíö áÿéÿíìÿéÿí êèìè ýþñòÿðìÿ, áèð

øåéè ãÿáóë åòìÿê ö÷öí þçöíÿ éàëâàðìàüà,

õàùèø åòìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿ (àäÿòÿí “åëÿ-

ìÿê” ôåëè èëÿ). Íàç åëÿéèð, àëàúàã. – [Ñóëòàí

áÿé:] Éàõøû, éàõøû, íàç åëÿìÿ, áèëèðÿì êè, öðÿ-

éèíäÿ ñåâèíèðñÿí. Ö.Ùàúûáÿéîâ.

5. Øûëòàã, ÿðêþéöíëöê. 

...íàçû èëÿ îéíà-

ìàã – ...äåäèéèíè åëÿìÿê, ...èñòÿéèíÿ ÿìÿë

åòìÿéÿ, ùÿð òÿëÿáèíè, øûëòàüûíû éåðèíÿ éåòèð-

ìÿéÿ ÷àëûøìàã. Óøàüûí íàçû èëÿ îéíàìàã. –

[Ñÿëèìÿ:] Ìÿí ñÿíÿ àíà îëìóøàì, áàúû îë-

ìóøàì, ùÿìèøÿ ñÿíèí íàçûíëà îéíàìûøàì.

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Âàùèäîâ:] Øþùðÿò äÿ þâëàä

êèìèäèð, Ôèççÿ, îëìàéàíäà ãöññÿñèíè ÷ÿêèðñÿí,

îëàíäà ýÿðÿê íàçûéëà îéíàéàñàí. ß.Ìÿììÿä-

õàíëû. Íàçûíû ÷ÿêìÿê – ÷îõ ÿçèçëÿìÿê, ùÿð

ÿçèééÿòèíÿ äþçìÿê, ùÿð èñòÿéèíÿ ÿìÿë åòìÿê.

Ýþçöí ýÿð è÷ñÿ ãàíûì íàçûíû ÷ÿêìÿê ìöíà-

ñèáäèð. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Àòàáàëà Àðàçûí] ùÿð íà-

çûíû ÷ÿêèð, ùÿð øûëòàüûíà äþçöð. À.Øàèã.

6. Íàçëà øÿêëèíäÿ çÿðô – ÿçèëÿ-ÿçèëÿ, íàç

åëÿéÿðÿê, íàç âÿ ãÿìçÿ èëÿ, íàçëû-íàçëû. Íàçëà

äàíûøìàã. Íàçëà éåðèìÿê. – Ãÿðã îëñóí éà-

øûëà, àëà ñÿðàñÿð; Íàç èëÿ ñàëëàíà-ñàëëàíà

ýÿëñèí. Ã.Çàêèð.

◊ Þçöíö íàçà ãîéìàã – ÿçèëèá-áöçöëìÿê,

ÿäà ýþñòÿðìÿê, íàç åëÿìÿê. Ãûçëàð Ýöëäàíÿ-

äÿí îõóìàñûíû õàùèø åòäèëÿð. Î, ÿââÿëúÿ þçöíö

íàçà ãîéäó, ðàçû îëìàäû. ß.Âÿëèéåâ.

ÍÀÇÁÀËÛÍÚ, ÍÀÇÁÀËÛØ(Û)

èñ. È÷èíäÿ òÿ-

ìèçëÿíìèø, éóìøàã ãóø òöêö îëàí áàëûø (éàñ-

òûã). [Àòà] èðÿëè ýÿëèá ñöôðÿ áàøûíäà ñàëûíìûø

äþøÿêúÿ öñòÿ îòóðàðàã, àðõàñûíà ãîéóëìóø

íàçáàëûøà ñþéêÿíèð. Ù.Ñàðàáñêè. Îíóí ãàðà,

ãûâðûì âÿ ãàëûí ñà÷ëàðû íàçáàëûíúà ñÿðèëìèøäè.

Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÍÀÇÁÀÐÛ

èñ. ìóñ. Àüûð-àüûð îéíàíûëàí

Àçÿðáàéúàí îéóí ùàâàëàðûíäàí áèðèíèí àäû.

Íàçáàðû äåéèë êè, éåíèéåòìÿëÿð ñöçñöí, Ïÿð-

çàä õàëà áàúàðìàñûí! Ìèð Úÿëàë.

ÍÀÇßÍÄß

á à õ íàçÿíèí. Íàçÿíäÿ äèëáÿð.

Íàçÿíäÿ éàð. Íàçÿíäÿ ýþçÿë. // Øàèðàíÿ òÿø-

áåùëÿðäÿ. Áó ñóàëû âåðèð ìÿíÿ íàçÿíäÿ áàùàð.

Ñ.Âóðüóí. Ìÿùÿááÿòèì ñÿíäÿ, êþíëöì ñÿí-

äÿäèð; Áàùàð íÿ íàçÿíäÿ, íÿ íàçÿíäÿäèð.

Í.Ðÿôèáÿéëè. Áîç äàüëàðû ìåøÿ þðòäö, ñàùèë-

ëÿðè ýöë; Áàü-áàü÷àéà øåù ÷èëÿäè íàçÿíäÿ ñÿ-

ùÿð. ß.Úÿìèë.

ÍÀÇßÍÈÍ

ñèô. [ôàðñ.] øàèð. Íàçëû, èøâÿêàð,

úèëâÿëè; èíúÿ âÿ ýþçÿë. Ñîðìà, ùå÷ ñîðìà,

íàçÿíèí Õàâÿð; Ìÿíè ìÿùâ åòäè èçòèðàáö êÿäÿð.

Ù.Úàâèä. [Ýÿðàé:] Ýöíÿø þç àëÿìèíäÿ ñåéð

åäÿëè; Ýþðìÿìèø áþéëÿ íàçÿíèí ýþçÿëè. À.Øàèã.

Äîüðóñó, áåëÿ áèð íàçÿíèí ñÿíÿìèí ñóìêàñû-

íûí áîø îëìàñûíà èíñàôûì éîë âåðìÿäè. ß.Ùàã-

âåðäèéåâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Åé íàçÿíèí, áó

ýåí, ýåíèø äöíéàäà; Íàìóñó ÿüéàðÿ ñàòìàã

463

ÍÀÂÀÐËÛ

ÍÀÇßÍÈÍ

íÿäÿíäèð? Ãóðáàíè.  Áó ýöí, áàéðàì ýöíö

ñÿùíè-÷ÿìÿíäÿ; Ýþðäöì íàçÿíèíëÿð õöððÿì

îòóðìóø. Ã.Çàêèð. Ñàëîí. Ãàáàã ñûðàäà ÿéëÿ-

øèá áèð íàçÿíèí; ßéíèíäÿêè ïàëòàðû àëûøäûì-

éàíäûìäàíäûð. Ð.Ðçà. // Ýþçÿë, ëÿòèô, ìÿëà-

ùÿòëè. // Íàç âÿ íåìÿò è÷ÿðèñèíäÿ áþéöìöø,

íàç âÿ íåìÿòÿ àëûøìûø.

ÍÀÇßÍÈÍ-ÍÀÇßÍÈÍ

çÿðô  Èíúÿ-èíúÿ,

íàçëà.  Íàçÿíèí-íàçÿíèí åäÿðñèç àâàç; Ðóù

òàçÿëÿíèð, îëóð ñÿðÿôðàç. Ì.Ï.Âàãèô.

ÍÀÇÈÊ

ñèô. [ôàðñ.] 1. Ãàëûí, éîüóí îëìà-

éàí; èíúÿ. Íàçèê êèòàá. Íàçèê òÿáÿãÿ. – Ìàéà

íàçèê ýþé àäéàëà áöðöíÿðÿê éóõóëàéûðäû.

Ì.Èáðàùèìîâ.

2. Éöíýöë, çÿðèô ìàòåðèàëäàí ùàçûðëàíìûø,

ãàëûíëûüû àç îëàí. Íàçèê øöøÿ. Íàçèê ïàð÷à. –

Áèáèõàíûì .. íàçèê ñòÿêàíäà êèøèéÿ ÷àé ñöçäö.

Á.Áàéðàìîâ. // Åí åòèáàðèëÿ, ùÿúìúÿ êè÷èê

îëàí, êè÷èê äàèðÿëè (éîüóí  ìöãàáèëè).  Íàçèê

ìÿôòèë. Íàçèê ñàï. – Éåëêÿíèí äþðä òÿðÿôèíäÿ

âóðóëàí íàçèê äèðÿêëÿðäÿí èøûãëû ôàíóñëàð

àñûëìûøäû.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ..Êöëÿê àüàúëàðûí

àíúàã íàçèê áóäàãëàðûíû òÿðïÿäèðäè. Ù.Ñåéèä-

áÿéëè. // Éöíýöë (ãàëûí ìöãàáèëè). Íàçèê ïåí-

úÿê. Íàçèê ïàëòàð. – Ôèðÿíýèçèí ÿéíèíäÿ íàçèê

êîôòà âàðäû. Á.Áàéðàìîâ.

3. ìÿú. Èíúÿ, çÿðèô, ãÿøÿíý, ýþçÿë. Íàçèê

áèëÿê. Íàçèê áàðìàã. – Àü íàçèê ÿëèíëÿ áèð

äÿñòÿ áàüëà; Òÿð áóõàã àëòûíäà äöç áÿíþâ-

øÿíè. Ãóðáàíè. Úèñìèí íÿ íàçèêäèð ýöë áÿäÿí

êèìè; Áèð õîø ãîõóí ýÿëèð éàñÿìÿí êèìè.

Ì.Ï.Âàãèô. // ìÿú. Çÿèô, éöíýöë. Ýöí éàâàø-

éàâàø áàòìàãäà èäè, íàçèê éåë ÿñèðäè. Í.Íÿðè-

ìàíîâ.

4. Àðûã, úàíñûç, úûëûç, çÿèô. Ãàçûçàäÿäÿí

ñîíðà óúàáîéëó, ãàðà, ãûâðûìñà÷ëû, íàçèê âÿ

àðüàçâöúóäëó ßíâÿð Ðÿøèäëè õèòàáÿò êöðñö-

ñöíÿ éàõûíëàøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.

5. ìÿú. Èíúÿòÿáèÿòëè, ÿäÿáëè, íÿçàêÿòëè, èíúÿ.

[Äÿëè Òåéìóð:] Ùàúû àüàíûí ãàðíûíûí áþéöê-

ëöéöíÿ áàõìà, ìèðçÿ! Òÿáèÿòúÿ íàçèê àäàìäûð.

Ù.Íÿçÿðëè. [Äîêòîð] øûã ýåéèíìèøäè, ðÿôòàðû

ìöëàéèì âÿ íàçèê èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

6. ìÿú.  Èíúÿ. [Ãûç:] Äèê-äèê ýþçëÿðèìèí

è÷èíÿ áàõàðàã ÿââÿëêèíäÿí äàùà îüðóí âÿ íà-

çèê òÿáÿññöìëÿ äåäè.. Ù.Íÿçÿðëè. Ýÿëäèéåâ èëÿ

[Âàùèäèí] àðàñûíäà êå÷ÿí èëäÿí áÿðè äàâàì

åäÿí íàçèê áèð ìÿòëÿáè îõóúóëàð áèëìÿëèäèðëÿð.

Ìèð Úÿëàë. [Ñÿìÿä] þç íàäàíëûüûíäàí âÿ áó

úöð íàçèê ìÿòëÿáè áåëÿ ýåú äöøöíäöéöíäÿí

þçö-þçöíÿ àúûãëàíäû. Á.Òàëûáëû.

◊ Íàçèê äàìàðûíû áèëìÿê (òàíûìàã) –

áèðèíèí õàñèééÿòèíÿ, çÿèô úÿùÿòèíÿ èíúÿäÿí-

èíúÿéÿ áÿëÿä îëìàã, éàõøû áèëìÿê. Ýöëñÿùÿð

ÿðèíèí íàçèê äàìàðûíû áèëèðäè. ß.Âÿëèéåâ.

ÍÀÇÈÊÀÍß

çÿðô  [ôàðñ.] Íàçèê, èíúÿ áèð

òÿðçäÿ, íÿçàêÿòëÿ, ìÿäÿíè, ÿäÿáëè øÿêèëäÿ,

èíúÿëèêëÿ.  Íàçèêàíÿ ðÿôòàð åòìÿê. Íàçèêàíÿ

ãÿáóë åòìÿê.

ÍÀÇÈÊÁÀËÄÛÐ

èñ. áîò. Ñöíáöëÿ áÿíçÿð

÷è÷ÿê ãðóïó îëàí ñöïöðýÿ òèïëè áèòêè úèíñè.

Íàçèêáàëäûð úèíñèíèí .. ÷è÷ÿê ãðóïó ñöíáöëÿ

áÿíçÿð ñöïöðýÿ òèïëèäèð. Ñöíáöëúöêëÿðè 2-5 ÷è-

÷ÿêëèäèð. Ù.Ãÿäèðîâ.

ÍÀÇÈÊÁÅË(ËÈ)

ñèô. Áåëè íàçèê, èíúÿáåë(ëè).

Íàçèêáåë ãûç. – [Áóäàã:] ×àâûñòàíäàí óçóí-

áîé, íàçèêáåë áèð àðâàä, èêè óøàã ÷ûõûá áèçÿ

òÿðÿô ýÿëäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ.

ÍÀÇÈÊÁßÄßÍ(ËÈ)

ñèô. âÿ èñ. Íàçèê, èíúÿ,

çÿðèô áÿäÿíè îëàí. Íàçèêáÿäÿí ãûç. – Áó éîë-

äàí ýåäÿí ýþçëÿð; Äàéàíàð íÿäÿí ýþçëÿð;

Èíòèçàðäûð, ãîé ýåäèì; Î íàçèêáÿäÿí, ýþçëÿð.

(Áàéàòû).

ÍÀÇÈÊÁÛÜ(ËÛ)

ñèô. Íàçèê áûü ãîéìóø, íà-

çèê áûüû îëàí. Íàçèêáûüëû êèøè. – ßëè îðòàáîéëó,

íàçèêáûüëû, ïÿæìöðäÿ òöêëö áèð ñòóäåíò èäè.

×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÍÀÇÈÊÚß

ñèô. 1. ×îõ íàçèê, îëäóãúà íàçèê.

Íàçèêúÿ ÷óáóã.

2. ìÿú. ×îõ èíúÿ, èíúÿãÿëáëè, ùÿññàñ, ðèã-

ãÿòëè. Ìöðñÿë þç äîñòó ùàããûíäà ñþùáÿòÿ àðà

âåðìÿäè: – Àíà, Àòàø íàçèêúÿ áèð îüëàíäûð

(äåäè). ß.Âÿëèéåâ.

ÍÀÇÈÊÄÈØ(ËÈ)

á à õ íàðûíäèø(ëè). [Àíà]

áàøûìû äèçèíèí öñòöíÿ ãîéóá ýàù ñûüàëëàéûð,

ùÿðäÿí äÿ ñà÷ûìû éóéóá íàçèêäèø äàðàãëà

äàðàéûðäû. ß.Âÿëèéåâ.

ÍÀÇÈÊÄÎÄÀÃ(ËÛ)

ñèô.  Äîäàãëàðû íàçèê

îëàí. Íàçèêäîäàã ãûç.

ÍÀÇÈÊÃÀÁÛÃ(ËÛ)

ñèô. Ãàáûüû íàçèê îëàí.

Íàçèêãàáûã íàð. Íàçèêãàáûã ãîç.

ÍÀÇÈÊÃÀØ(ËÛ)

ñèô. Ãàøëàðû íàçèê, èíúÿ îëàí.

Íàçèêãàø ýÿëèí.

ÍÀÇÈÊËßÍÌß

“Íàçèêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÀÇÈÊËßÍÌßÊ

á à õ íàçèêëÿøìÿê.

ÍÀÇÈÊËßØÄÈÐÈËÌß

“Íàçèêëÿøäèðèëìÿê”-

äÿí ô.èñ.

464

ÍÀÇßÍÈÍ-ÍÀÇßÍÈÍ

ÍÀÇÈÊËßØÄÈÐÈËÌß

ÍÀÇÈÊËßØÄÈÐÈËÌßÊ

ìÿúù.  Äàùà äà

íàçèê ùàëà ñàëûíìàã, äàùà íàçèê åäèëìÿê.

ÍÀÇÈÊËßØÄÈÐÌß

“Íàçèêëÿøäèðìÿê”äÿí

ô.èñ.

ÍÀÇÈÊËßØÄÈÐÌßÊ

ô. Äàùà äà íàçèê åò-

ìÿê, ãàëûíëûüûíû àçàëòìàã. Òàõòàíû íàçèêëÿø-

äèðìÿê. Éîðüàíû íàçèêëÿøäèðìÿê.

ÍÀÇÈÊËßØÌß

“Íàçèêëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÀÇÈÊËßØÌßÊ

ô. 1. Íàçèê îëìàã, íàçèê

ùàëà äöøìÿê; èíúÿëÿøìÿê. [Áÿçèëÿðè] ýåúÿ

åâäÿ éàòàíäà ïàïàãëàðûíû áàøëàðûíäàí ÷ûõàðò-

ìûðëàð, áóíóí äà íÿòèúÿñè áó îëóð êè, ìöðóð èëÿ

îíëàðûí áàøëàðûíûí ÷àíàüû íàçèêëÿøèð âÿ êè÷è-

ëèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

2. Àðûãëàìàã, úûëûçëàøìàã, çÿèôëÿøìÿê, èí-

úÿëìÿê. [Ðöõñàðÿíèí] ñàðàëìûø öçöíäÿ âÿ ÷ó-

áóã êèìè íàçèêëÿøìèø (ô.ñèô.) ãîëëàðûíäà ÿòäÿí

áèð ÿñÿð äÿ ãàëìàìûøäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. [Òàï-

äûüûí] ýöí-ýöíäÿí áÿò-áÿíèçè ñàðàëûð, ãîëó-

ãû÷û íàçèêëÿøèðäè. ß.Âÿëèéåâ.

3. Ýåòäèêúÿ èíúÿëÿøìÿê, íàçèêëÿíìÿê.

Ñîíà óúëàðà äîüðó íàçèêëÿøÿí (ô.ñèô.)  ãàëûí

ãàðà ãàøëàðûíû ÷àòûá äåäè. Á.Áàéðàìîâ.

ÍÀÇÈÊËÈÊ

èñ. 1. Íàçèê øåéèí ùàëû (ãàëûí-

ëûã ìöãàáèëè). Ïàð÷àíûí íàçèêëèéè. Ïàëòàðûí íà-

çèêëèéè. – Ùÿð øåé íàçèêëèéèíäÿí ñûíñà, èíñàí

éîüóíëóüóíäàí ñûíàð. (Àòà. ñþçö).

2. ìÿú. Èíúÿëèê, ùÿññàñëûã, ðèããÿò. Íàçèêëèê

èëÿ ãþí÷åéè-õÿíäàíû åäÿí éàä; Åòìÿçìè ùÿéà

ëÿëè-äöðÿôøàíûíû ýþðýÿú. Ôöçóëè. [Ýöëäÿñòÿ:]

..Êÿðáÿëàéû, ìÿí ùàðäà èäèì ñÿí Çèíÿò õàíûì

èëÿ áó íàçèêëèêäÿ ñþùáÿò åäÿíäÿ? Í.Âÿçèðîâ.

ÍÀÇÈÊÌßÇÀÚ

ñèô. [ôàðñ. íàçèê âÿ ÿð. ìÿ-

çàú] Ìÿúàçû, òÿáèÿòè, õàñèééÿòè çÿðèô, èíúÿ,

õîø îëàí. Íàçèêìÿçàú àäàì.

ÍÀÇÈÊÒßÐ

ñèô.  [ôàðñ.] êëàñ.  Èíúÿ, çÿðèô.

Ñîíà ýÿð õèäìÿò åäÿí áèð ìÿùè-ýöë-ïåéêÿð

îëà; Ãàìÿòè ñÿðâäÿí ÿëà, ÿëè íàçèêòÿð îëà.

Àøûã Ìèðçÿ.

ÍÀÇÈÊÖÐßÊ(ËÈ)

ñèô. Öðÿéè éóìøàã, ãÿëáè

íàçèê, òåç ðèããÿòÿ ýÿëÿí; èíúÿãÿëáëè. Íàçèê-

öðÿê àäàì. – Êÿë Ùÿñÿí ÷îõ íàçèêöðÿê èäè.

Úàâàíà äåäè: – Àé úàâàí, ãÿì éåìÿ, áó äÿ-

ãèãÿ ñÿíè ìÿøóãÿíÿ éåòèðÿðÿì. (Íàüûë).

ÍÀÇÈÊÂÖÚÓÄ(ËÓ)

á à õ íàçèêáÿäÿí(ëè).

[Áóäàã:]  Óúàáîé, íàçèêâöúóä Ãàðàéåâ ÷îõ

áèêåô èäè. ß.Âÿëèéåâ

ÍÀÇÈÊÉÀÐÏÀÃ(ËÛ)

ñèô. Éàðïàãëàðû íàçèê

îëàí. Íàçèêéàðïàãëû êîë.

ÍÀÇÈË

[ÿð.]: íàçèë îëìàã êëàñ. – äèíè åòè-

ãàäëàðà ýþðÿ Àëëàù òÿðÿôèíäÿí ýþéäÿí äöø-

ìÿê, ýÿëìÿê, åíìÿê. Àëëàù-òààëàíûí ùÿð áèð

áÿëàñû ýÿðÿê áèçèì áÿäáÿõò âèëàéÿòÿ íàçèë îëà.

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÍÀÇÈËÌß

“Íàçèëìÿê”äÿí ô.èñ.

ÍÀÇÈËÌßÊ

á à õ íàçèêëÿøìÿê. Óñòà Àüà-

áàëàíûí ñàããàëû ýèúýàùëàðûíà ýåòäèêúÿ óúëàðû

íàçèëèá ýþçÿë ñóðÿòäÿ ãóëàãëàðûíà éàïûøûðäû.

×ÿìÿíçÿìèíëè. Áàëàúà ãûçûí áîüàçû àðìóä

ñàïëàüû êèìè íàçèëìèøäè. Ì.Ùöñåéí. Ãûøãûðà-

ãûøãûðà ýåòäèêúÿ ãàòàð; ×àé íàçèëèð ýþçëÿðèìäÿ.

Î.Ñàðûâÿëëè.

ÍÀÇÈÌ

èñ. [ÿð.] 1. Íèçàìà ñàëàí, òÿíçèì

åäÿí, ãàéäàéà ñàëàí. // á à õ íèçàìëàéûúû 2-úè

ìÿíàäà. Íàçèì ÷àðõû.

2. êþùí. Áèð ÿùâàëàòû, ùåêàéÿòè íÿçìÿ ÷ÿ-

êÿí; øàèð.

ÍÀÇÈÐ

èñ. [ÿð.] 1. Íàçèðëèéÿ (1-úè ìÿíàäà)

áàø÷ûëûã åäÿí ùþêóìÿò öçâö. Ìàëèééÿ íàçèðè.

Ìààðèô íàçèðè. – Íàçèð îíëàðû þç êàáèíÿñèíäÿ

ãÿáóë åòäè. Ñ.Ùöñåéí.  Áàêûäàí íàçèð êÿíäÿ

ýÿëÿíäÿ áèðáàø ìàøûíû ñöðöð òàðëàéà, êîëõîç-

÷óëàðëà ýþðöøöð. ß.Ñàäûã.

2. Íÿçàðÿò åäÿí, áàõàí, èäàðÿ åäÿí; èí-

ñïåêòîð (2-úè ìÿíàäà). ..Ýöíëÿðèí áèð ýöíö

ìÿêòÿáèí íàçèðè è÷ÿðè ýèðèá óøàãëàðà äåéèð..

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.  Áèðäÿí ãàïû à÷ûëäû,

ìÿêòÿáèí íàçèðè (èíñïåêòîðó) ãûçàðìûø áèð

ùàëäà öçÿðèìèçÿ .. åëÿ ÷ûüûðäû êè, éîëäàøëàðû-

ìûçäàí áÿçèëÿðè ãîðõóëàðûíäàí àüëàìàüà áàø-

ëàäû. Ò.Ø.Ñèìóðã.

◊ Ùàçûðà (ùàçûðûíà) íàçèð –  á à õ ùàçûð.

ÍÀÇÈÐËÈÊ

èñ.  1. Äþâëÿò èäàðÿñèíèí ùÿð

ùàíñû áèð ñàùÿñèíÿ ðÿùáÿðëèê åäÿí ìÿðêÿçè

ùþêóìÿò îðãàíû, ùàáåëÿ ùÿìèí èäàðÿíèí éåð-

ëÿøäèéè áèíà, åâ. Ìààðèô íàçèðëèéè. Äàõèëè èøëÿð

íàçèðëèéè. Íàçèðëèêäÿ èøëÿìÿê. – [Öìèä] ñàáàù

íàçèðëèéÿ ýåäèá ÿìðèíè àëàúàãäû. Á.Áàéðàìîâ.

2. Íàçèð âÿçèôÿñè (á à õ íàçèð 1-úè ìÿíàäà).

ÍÀÇ-ÃßÌÇß

èñ. [ôàðñ. íàç âÿ ÿð. ãÿìçÿ]

Èøâÿ, ñöçýöí áàõûø, úèëâÿ. Àòäû ìöæýàí îõóí,

êå÷äè ñèíÿìäÿí; Íàç-ãÿìçÿëÿðè úàíûìà äöøäö.

Àøûã ßëÿñýÿð. [Àëìàç:] Úàíûì, áèð êÿëìÿ äà-

íûø îíëàðäàí, çàëûì óøàãëàðûíûí íàç-ãÿìçÿñè

àäàìûí ÿãëèíè àïàðûð. Í.Âÿçèðîâ.

ÍÀÇËÀÌÀ

“Íàçëàìàã”äàí ô.èñ.

ÍÀÇËÀÌÀÃ

ô. ßçèçëÿìÿê, íàçûíû ÷ÿêìÿê,

îõøàìàã, íÿâàçèø åòìÿê. Óøàüû íàçëàìàã. –

465

ÍÀÇÈÊËßØÄÈÐÈËÌßÊ

ÍÀÇËÀÌÀÃ

Öñòöíÿ áÿçÿêëè éóìøàã òàôòàäàí; Àëàôà ÷ÿ-

êÿðäè, íàçëàðäû ñÿíè. Ð.Ðçà.

ÍÀÇËÀÍÄÛÐÌÀ

“Íàçëàíäûðìàã”äàí ô.èñ.

ÍÀÇËÀÍÄÛÐÌÀÃ

ô.  Îõøàìàã, íàçûíû

÷ÿêìÿê, ÿçèçëÿìÿê, íÿâàçèø åòìÿê. [Ìèðçÿ

Úÿìèë:]  Þçö äÿ [ÿð]  åëÿ àäàì îëñóí êè,

[Ùöðöíö]  ãóø êèìè éåìëÿñèí, íàçëàíäûðñûí.

ß.Âÿëèéåâ. [ßäùÿì] Íèñÿéÿ éàõûíëàøäû, îíó

îõøàìàã, íàçëàíäûðìàã õÿéàëûíà äöøäö.

Á.Áàéðàìîâ.

ÍÀÇËÀÍÌÀ

“Íàçëàíìàã”äàí ô.èñ.

ÍÀÇËÀÍÌÀÃ

ô. Íàç åëÿìÿê, èøâÿ åòìÿê,

íàç ñàòìàã. [Êîðîüëó:] Ãàðû äåéÿíäÿ òîçëà-

íûð; Ýÿëèí äåéÿíäÿ íàçëàíûð. “Êîðîüëó”. Ñàðà

õàíûì áó ñþçäÿí ñîíðà ãàðà êèðïèêëÿðèíè áèð-

áèðè öçÿðèíÿ òèêÿðÿê íàçëàíäû.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

Ãàðøûìäà íàçëàíûá éåíÿ ýöëöðñÿí; Áèëñÿí ýö-

ëöøëÿðèí íÿéÿ áÿíçÿéèð? Ì.Ìöøôèã. // Îáðàçëû

òÿøáåùëÿðäÿ. Íàçëàíäûãúà ñÿðèí êöëÿê; Ñàùèë-

ëÿðÿ ñèíÿ ýÿðÿê. Ñ.Âóðüóí. Àé ýöìöø äàëüà-

ëàðäà íàçëàíûð ýÿìè êèìè. Í.Ðÿôèáÿéëè.

ÍÀÇËÛ

ñèô. Øèâÿëè, ãÿìçÿëè, èøâÿëè. Àäÿòäèð

àøèãèí íàçëû éàð èëÿí; Àðàñûíäà áåëÿ ÷ÿì-õÿì

îëóáäóð. Ã.Çàêèð. Àëàýþçëö, íàçëû äèëáÿð; Åëèí-

äÿí õÿáÿðèí âàðìû? Àøûã ßëÿñýÿð. // ßðêþéöí,

ÿðêþéöí áþéöìöø. Íàçëû ãûç. // Îáðàçëû òÿø-

áåùëÿðäÿ. Áèçÿ áó íàçëû àëÿì ýþðöíÿðäè ãà-

ðàíëûã; Ýþçÿë ÷àëûøìàñàéäûã, ýþçÿë éàøàìà-

ñàéäûã. Ì.Ìöøôèã.

ÍÀÇËÛÚÀ

“Íàçëû”äàí  îõø.  Äîëàíûì áà-

øûíà, åé íàçëûúà éàðûì, áÿðè áàõ; Èøâÿëè, ãÿì-

çÿëè, ÷ÿì-õÿìëè íèýàðûì, áÿðè áàõ. Ñ.ß.Øèðâàíè.

ÍÀÇËÛ-ÄÓÇËÓ

ñèô. äàí. Èøâÿëè, ãÿìçÿëè,

ãàíûøèðèí, õîø, øóõ. Íàçëû-äóçëó ãûç. Íàçëû-

äóçëó ýÿëèí.

ÍÀÇÍÀÇÛ

èñ. ìóñ. Àüûð òåìïëè Àçÿðáàé-

úàí îéóí ùàâàëàðûíäàí áèðè.

ÍÀÇ-ÍÅÌßÒ, ÍÀÇÖ ÍÅÌßÒ

èñ.  [ôàðñ.

íàç âÿ ÿð. íåìÿò] Òàì ôèðàâàíëûã, ìàääè ðè-

ôàù, ñÿàäÿò. [Àëû êèøè:] Ùÿñÿí õàí, èíñàí ö÷öí

äöíéàäà ùÿð íàç-íåìÿòäÿí øèðèí øåé ýþçäöð.

“Êîðîüëó”. [Íöøàáÿ:] Äóðìàéûí, øàùàíÿ áèð

ñöôðÿ à÷ûí; Îðòàéà ùÿð ÷åøèä íàç-íåìÿò ñà÷ûí!

À.Øàèã. // Âàð, âàð-äþâëÿò, ñÿðâÿò ìÿíàñûíäà.

Äöíéàíûí íàçö íåìÿòè èíñàí çÿùìÿòèíèí áà-

øûíäàäûð, – äåéÿ ãîúà áîñòàí÷û þéöíöðäö.

Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Íàç-íåìÿò è÷èíäÿ éàøàìàã

(áÿñëÿíìÿê, áþéöìÿê) – ùÿéàòäà ùå÷ áèð

øåéäÿí ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìÿìÿê, ôèðàâàí ùÿéàò êå-

÷èðìÿê, õîøáÿõò éàøàìàã, âàð-äþâëÿò è÷èíäÿ

áÿñëÿíìÿê. Íàç-íåìÿò è÷èíäÿ áÿñëÿíÿí áÿõ-

òèéàðëàð; Ñàíêè äåéèðëÿðäè êè, éàçûã, íÿùàéÿòèí

íÿ? Ì.Ìöøôèã.

ÍÀÇ-ÍßÂÀÇÈØ

á à õ íÿâàçèø. [Íàäèð] àüûð

âÿ ìÿñóë ÷àëûøäûãäàí ñîíðà ýÿëèá, åâäÿ êèì-

ñÿíèí íàç-íÿâàçèøèíè, ìåùðèáàí ðÿôòàðûíû ýþð-

ìÿäèéèíè õàòûðëàäû. Á.Òàëûáëû.

ÍÅÀÍÄÅÐÒÀË

èñ. [õöñ.] 250 ìèí èë þíúÿ

éàøàìûø ãÿäèì èíñàí.

ÍÅÚß

1. çÿðô Ñóàë ìÿãàìûíäà: íÿ òÿùÿð,

íÿ úöð. Íåúÿ ýåòäèí? Íåúÿ ýÿëìèñÿí? Îíó íåúÿ

ýþðäöí? – [Ñîíà õàíûì:] Äàí éåðè àüàðûá

ñàáàù èíäèúÿ à÷ûëàð, áèëìèðÿì íåúÿ åäèì?

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Èñêÿíäÿð:] Ùÿ... àíà, êåôèí

íåúÿäèð?  Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ôèðèäóí:

– Íåúÿñèíèç? – äåéÿ ãûçûí ùàëûíû ñîðäó..

Ì.Èáðàùèìîâ.

2. çÿðô  Íÿ äÿðÿúÿäÿ, íÿ ãÿäÿð (áÿçÿí

“äÿ” ÿäàòû èëÿ). Áóðà íåúÿ ñàêèòëèêäèð. Áó èø

íåúÿ ÷ÿòèí èøäèð. Íåúÿ äÿ ýþçÿëäèð.

3.  ÿä. Ùåéðÿò, òÿÿúúöá èôàäÿ åäèð. Íåúÿ!

Ãàéûòìûøäûð!.. Íåúÿ! Íÿ äåäèí? Íåúÿ! Áó ñþçö

ñÿí äåäèí?!

4. ÿä. äàí. ...êèìè. Íåúÿ áèð äîñò ñÿíÿ ìÿñ-

ëÿùÿò ýþðöðÿì.

◊ Íåúÿ éÿíè –  á à õ íåúÿ êè. Íåúÿ êè, íåúÿ

äÿ – 1) úöìëÿëÿðè âÿ èáàðÿëÿðè áèðè-áèðèíÿ

áèðëÿøäèðÿí áàüëàéûúû ñþç. Ìöñÿëìàí ïàïàã-

ëàðûíûí àüûðëûüû, áþéöêëöéö âÿ ôîðìàëàðû Ìîëëà

Íÿñðÿääèíèí äîñòëàðûíà, íåúÿ êè, ëàçûìäûð,

ÿéàíäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 2) íåúÿ éÿíè,

íåúÿ, íåúÿ îëàð êè. Ãÿðèáÿ àõìàã îëóáñàí,

íåúÿ êè, ñÿí ìÿíè þç åâèìÿ ãîéìàçñàí..

È.Ìóñàáÿéîâ.  Íåúÿ ýÿëäè – òÿëÿñèê, àòöñòö,

áàøäàíñîâìà.  Íåúÿ ýÿëäè èøëÿìÿê. Øåéëÿðè

íåúÿ ýÿëäè ãîéìàã. Íåúÿ îëìóø îëñà – éåíÿ

äÿ, ùÿð ùàëäà, áóíà áàõìàéàðàã. Íåúÿ îëìóø

îëñà, î áèçèì éîëäàøûìûçäûð. Íåúÿ îëóðñà îë-

ñóí – íÿ âàñèòÿ èëÿ (íÿ éîëëà) îëóð îëñóí; ùÿð

ùàëäà, ìöòëÿã. [Çÿððèíòàú õàíûì:] Øóøà ãà-

ëàñûíà éîëà äöøìÿéè, íåúÿ îëóðñà îëñóí “àéðû

àäàìëà” ýþðöøìÿéè ãÿò åäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

Ùàìû íåúÿ, ìÿí äÿ åëÿ – ùàìûíûí åòäèéè

êèìè, áèð úöð, áèð ãàéäàäà, áèð ñûðàäà. Àñëàí

êþíòþé-êþíòþé úàâàá âåðäè: – Ýåòìèðÿì. Ùàìû

íåúÿ, ìÿí äÿ åëÿ. Ì.Ùöñåéí.

ÍÅÚßËÈÊ

èñ. Õöñóñèééÿò, êåéôèééÿò. [Ðöñ-

òÿì êèøè:] Ñÿí òîðïàüûí íåúÿëèéèíè ìÿíäÿí

ñîðóø, áàëà! Ì.Èáðàùèìîâ.

466

ÍÀÇËÀÍÄÛÐÌÀ

ÍÅÚßËÈÊ

ÍÅ×ß

1. ßøéàíûí ìèãäàðûíû ìöÿééÿíëÿø-

äèðìÿê ö÷öí èøëÿäèëÿí ñóàë ÿâÿçëèéè: íÿ ãÿ-

äÿð, íÿ ìèãäàð. Íå÷ÿ êèòàá àëäûí? Áó ýöí íå÷ÿ

éåðÿ ýåòìèñÿí? Íå÷ÿ øàýèðääÿí äÿðñ ñîðóø-

äóí? – [Ìÿøÿäè Èáàä:] Ãàðäàøîüëó, ùàãã-

ùåñàáûìûç íå÷ÿ åëÿäè? Ö.Ùàúûáÿéîâ.

2. ÿâÿç. Çàìàí áèëäèðÿí èñèìëÿðäÿí ÿââÿë

ýÿëÿðÿê îíëàðûí ãåéðè-ìöÿééÿíëèéèíè áèëäèðèð.

Íå÷ÿ éöç èëäÿí ñîíðà áèç äÿ î ìÿãàìà ÷àòà

áèëÿðèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Íå÷ÿ äÿãèãÿ èäè,

ñàêèòëèê áÿðïà èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

3.  ÿâÿç. “Ñààò” ñþçöíäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê

âàõòû þéðÿíìÿê ö÷öí ñóàë ìÿãàìûíäà èøëÿ-

äèëèð. Ñààò íå÷ÿäèð? Ñààò íå÷ÿäÿ ýÿëÿúÿê?

4. ÿâÿç. ×îõ, ÷îõëó; áèð íå÷ÿ. [ßëèìÿììÿä

Âàãèôÿ:] Íå÷ÿ áåëÿ áàéðàìëàð ýþðÿê, êåôèìèç

êþê, äàìàüûìûç ÷àü îëñóí! ×ÿìÿíçÿìèíëè.

Öñòöíäÿ àùû âàð íå÷ÿ ãÿðèáèí; ×åøìÿëè äàü-

ëàðûí, ñóëó äàüëàðûí. Á.Âàùàáçàäÿ.

5. Èñ. ìÿíàñûíäà. Áèðäÿí àðòûã (÷îõ) àäàì.

Øèðâàíûí êö÷ÿëÿðè; Áàíëàéûð áå÷ÿëÿðè; ×àüûð-

äûì þç éàðûìû; Ùàé âåðäè íå÷ÿëÿðè. (Áàéàòû).

Íå÷ÿñèíèí ÿëè äîëó; Íå÷ÿñèíèí ÿëè áîøäóð.

Á.Âàùàáçàäÿ. [Ñÿðâíàç:] Ùöììÿò ñÿíèí

[Øàùïÿðè]  ôèòâàíëà íå÷ÿëÿðèíè ýþçöì÷ûõäûéà

ñàëäû? Á.Áàéðàìîâ. 

Áèð íå÷ÿ – áèð ìèã-

äàð, ãåéðè-ìöÿééÿí ìèãäàðäà. Áèð íå÷ÿ àäàì.

6. Íå÷ÿéÿäèð, íå÷ÿäÿíäèð øÿêëèíäÿ – ãèé-

ìÿòè íÿ ãÿäÿðäèð, áàùàñû íÿäèð. Êèòàá íå÷ÿ-

éÿäèð? Ïàð÷àíûí ìåòðè íå÷ÿéÿäèð?

íå÷ÿ-íå÷ÿ çÿðô  Áèð ÷îõ, ÷îõëó, áèð íå÷ÿ.

Íå÷ÿ-íå÷ÿ þëêÿëÿð ýÿçèá. Íå÷ÿ-íå÷ÿ èëëÿð ýÿ-

ëèá êå÷èá. Áó èøèí íå÷ÿ-íå÷ÿ ñÿáÿáëÿðè âàð. –

Íå÷ÿ-íå÷ÿ ãÿðèíÿëÿðäÿí áÿðè ìöñÿëìàí åëÿ

õÿéàë åëÿéèð êè, “øåéòàí” àäûíäà îíóí áèð äöø-

ìÿíè âàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÍÅ×ßÍÚÈ

1. ßøéàíûí ñûðàñûíû ìöÿééÿíëÿø-

äèðìÿê ö÷öí ñóàë ÿâÿçëèéè; ùàíñû? Íå÷ÿíúè ñè-

íèôäÿ îõóéóðñàí? Íå÷ÿíúè ìÿðòÿáÿäÿ éàøàéûð?

2. Çÿðô ìÿíàñûíäà. Áèð äÿôÿ äåéèë, áèð íå÷ÿ

äÿôÿ; ÷îõ, òÿêðàðÿí. Íå÷ÿíúè ýöíäöð ýÿëèá-

ýåäèð. Íå÷ÿíúè äÿôÿäèð çÿíý âóðóð.

ÍÅ×ÈÍ, ÍÅ×ÖÍ

“Íÿ ö÷öí” ñóàë ÿâÿçëè-

éèíèí øåèðäÿ âÿ úàíëû äèëäÿ èøëÿíÿí ôîðìàñû.

Òÿÿúúöáÿì êè, íå÷èí ðÿùìÿ ýÿëìÿäèí, çàëûì?

Ôÿðàã îäóíà éàõûá ñàëìûñàí íÿ ùàëÿ ìÿíè!

Õ.Íàòÿâàí. [Ìåùðèáàí:] Íå÷èí ýþçëÿðèíèç õÿ-

éàëà äàëäû? Íÿ îëäó ðÿíýèíèç áèðäÿí ñàðàëäû?

Ñ.Âóðüóí.

ÍÅÔÐÈ´Ò

[éóí.] òèá. Áþéðÿê èëòèùàáû.

ÍÅÔÒ

èñ. Éàíàúàã êèìè èøëÿäèëÿí, ùàáåëÿ

áèð ÷îõ ìöõòÿëèô ìÿùñóëëàð (áåíçèí, âàçåëèí,

ïàðàôèí âÿ ñ.) àëìàã ö÷öí õàììàë êèìè èñòè-

ôàäÿ îëóíàí, àäÿòÿí òöíä-ãÿùâÿéè âÿ éà ãàðà

ðÿíýëè éàüëû ìèíåðàë ìàéå. 

Àü íåôò – éàíà-

úàã êèìè èñòèôàäÿ îëóíàí òÿìèçëÿíìèø íåôò.

ÍÅÔÒÀÉÛÐÀÍ

èñ. Íåôòàéûðìà ñÿíàéåñè èø-

÷èñè. Íåôòàéûðàíëàðûí éàðûøû. // á à õ íåôòàéûð-

ìà. [Çÿðèôÿ] ñÿíÿò ìÿêòÿáèíäÿ îõóäó, îðàíû

ãóðòàðàíäàí ñîíðà íåôòàéûðàí çàâîäà èøëÿ-

ìÿéÿ ýåòäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè.

ÍÅÔÒÀÉÛÐÌÀ

èñ. âÿ ñèô. Õàì íåôòè öçâè

ùèññÿëÿðèíÿ àéûðìàãëà ìÿøüóë îëàí. Íåôòàéûð-

ìà çàâîäó.

ÍÅÔÒ×ÛÕÀÐÀÍ

èñ. Íåôò÷ûõàðìà ñÿíàéåñè

èø÷èñè. Íåôò÷ûõàðàíëàð áó ýöí òÿìèð÷èëÿðèí èøèí-

äÿí ÷îõ ðàçû ãàëìûøäûëàð. (Ãÿçåòëÿðäÿí).

ÍÅÔÒ×ÛÕÀÐÌÀ

èñ.  âÿ ñèô.  Íåôò èñòåùñàëû

èëÿ, íåôò ÷ûõàðûëìàñû èëÿ ìÿøüóë îëàí. Íåôò÷û-

õàðìà áðèãàäàñû. // Íåôò èñòåùñàëû èëÿ, íåôò ÷û-

õàðûëìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Íåôò÷ûõàðìà ïëàíû.

ÍÅÔÒ×È

èñ. 1. Íåôò ñÿíàéåñè èø÷èñè, ùÿì÷è-

íèí íåôò ìöòÿõÿññèñè (ìöùÿíäèñ, òåõíèê âÿ ñ.).

[Ãöäðÿò:] Ñåâìÿê ëàçûìäûð ýÿíúëÿðè! Îíëàð-

äàí ãîðõìàã, þçýÿëÿðèíÿ éàðàøñà äà, áèç íåôò-

÷èëÿðÿ ãÿòèééÿí éàðàøìûð. Ì.Ùöñåéí.  Õÿçÿð

ýöëöð, ìèí ãàò äöøöð ýþé ñóëàðà; Áèð íåôò÷è-

íèí àëíûíäàêû ãàòëàð êèìè. Ç.Òàùèð.

2. êþùí. Íåôò àëâåðè èëÿ ìÿøüóë îëàí, íåôò

ñàòàí.  Íåôò÷è äöêàíû. – Áàêûäà èðè òèúàðÿòëÿ

ìÿøüóë îëàí äöéö÷öëÿð, õóøýÿáàð÷ûëàð, èïÿê-

÷èëÿð, õàë÷à÷ûëàð, ãàðà íåôò÷èëÿð äÿ àç äåéèëäè.

Ù.Ñàðàáñêè. [Ìöÿëëèì:] Éàõøû, îòóð. Ñÿí îõó!

Ñó÷óéà 3 ìàíàò 87 ãÿïèê âåðèëìÿëèäèð, íåôò-

÷èéÿ 4 ìàíàò 20 ãÿïèê. Ö.Ùàúûáÿéîâ.

ÍÅÔÒ×ÈËÈÊ

èñ. Íåôò÷èíèí èøè, ïåøÿñè.

ÍÅÔÒÄÀØÛÉÀÍ

ñèô. âÿ èñ. Íåôò äàøûìàüà

ìÿõñóñ (òàíêåð, àâòîìîáèë âÿ ñ.). Åðòÿñè ýöí

ñöáù òåçäÿí Àçàä òàúèð Ùàúû Ùàäèíèí íåôòäà-

øûéàí áàðæûíäà Ùÿøòÿðõàíà éîëà äöøäö. À.Øàèã.

ÍÅÔÒËÈ

ñèô. 1. Òÿðêèáèíäÿ íåôò îëàí; íåôò

âåðÿí. Íåôòëè ëàé.

2. Íåôòÿ áóëàøìûø, íåôòÿ áàòìûø. Íåôòëè ãàá.

Íåôòëè ÿñýè. – Áóðóãëàðûí äþðä òÿðÿôèíäÿ ìöõ-

òÿëèô þë÷öäÿ íåôòëè, ìàçóòëó áîðóëàð... Ì.Èáðà-

ùèìîâ.

ÍÅÔÒËÈËÈÊ

èñ. Íåôò âåðìÿ ãàáèëèééÿòè (òîð-

ïàãäà, éåð ëàéëàðûíäà). Ëàéûí íåôòëèëèê äÿðÿúÿñè.

467

ÍÅ×ß

ÍÅÔÒËÈËÈÊ

ÍÅÔÒÒßÌÈÇËßÉßÍ

ñèô. òåõ. Íåôòè ñóäàí

àéûðàí. Íåôòòÿìèçëÿéÿí ãóðüó.

ÍÅÙÐß

èñ. Éàü ÷ûõàðòìàã ö÷öí è÷èíäÿ ãà-

òûã ÷àëõàëàíàí ñàõñûäàí âÿ éà àüàúäàí ãàéðûë-

ìûø óçóíñîâ ãàá. ×þëäÿ ùÿð þâðÿòè-ãàðàáàüè;

Íåùðÿäÿ ÷àëõàéûð ýþçÿë éàüè. Ñ.ß.Øèðâàíè.

[Áàùàð:] Àõøàìàúàí úÿùðÿ ÿéèð, èíÿê ñàü, ãà-

òûã ÷àë, íåùðÿ ÷àëõà, àäûíû äà òÿíáÿë ãîéñóí-

ëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÍÅÊÐÎËÎÃ

èñ.  [éóí.] Þëÿí àäàìûí ùÿ-

éàò âÿ ôÿàëèééÿòè ùàããûíäà ìÿãàëÿ-ìÿëóìàò.

ÍÅÊÒ