Geologiya va muhandislik geologiyasi fakulteti amaliyot hisoboti

Katalitik kreking – katalitik kreking ancha past temperaturada katalizatordan 
foydalangan holda amalga oshiriladi. Katalitik kreking asosan yuqori oktan sonli 
benzinlar olishda ishlatiladi. Maxsus tanlangan katalizatorlar uglevodorodlarni 
izomerlanishini va sikllanishini taminlaydi, buning natijasida benzinning oktan 
soni ortadi. Bunday katalizatorlar sifatida mAl
2
O
3
∙nSiO
2 
tarkibli alyumosilikatlar 
amalda seolitlardan foydalaniladi. 
gazoil, 
vakum gazoili
600
o
C
katalizator
oktan soni yuqori 
bo'lgan benzin
Katalizatorlar sirtiga ko’mir kukuni (qurumi) o’tirib qoladi va shuning 
natijasida katalizator tez passivlashadi. Shu sababli katalizator tez – tez 
almashtiriladi yoki tozalanadi.

---

Katalitik kreking variantlaridan biri vodorod ishtirokida olib boriladigan 
gidrokrekingdir. Bu usul yuqori temperaturada qaynaydigan neft fraksiyalarini 
qayta ishlashda foydalaniladi.
Gudron, mazut
gazoil
320 -400
o
C
10- 20MPa
+ H
2
siqiladigan
gazlar,
benzin, dizel yonilg'isi,
aviasiya
yonilg'isi,
surkov moylar uchun
xom ashyo
Bunda katalizator sifatida seolitlar yoki amorf alyumosilikatlarga o’tqazilgan 
NiO + WO
3
yoki CoO + MoO
3
aralashmalaridan foydalaniladi. 
 
Riforming 
Kreking jarayonidan farqli riforming jarayonida yirik molekulalarni uncha 
yirik bo’lmagan molekulalarga ajralishi yoki yangi molekulalarning strukturalarini 
o’zgarishiga olib keladi.
Bosim ostida katalizatorlardan foydalanib, vodorod yordamida neftni 
to’g’ridan – tog’ri haydab benzin fraksiyalarini katalitik qayta ishlashga - 
riforming usuli deyiladi. Riforming yo’li bilan aromatik va tarmoqlangan 
uglevodorodlar olinadi.
Oktan soni past bo’lgan benzin platinaga reniy yoki MnO
3
, CoO va Cr
2
O
3
oksid 
qo’shimchalari bo’lgan va Al
2
O
3
yoki alyumosilikatlariga o’tqazilgan katalizatorlar 
degidrirlash, gidrirlash va izomerlanish reaksiyalarining borishiga imkon beradi. 
Natijada oktan soni yuqori bo’lgan benzin olinadi. Shunday usulga riforming yoki 
platforming deyiladi. Riforming tufayli benzin tarkibidagi normal uglevodorodlar 
izomer holiga o’tadi; siklogeksanlar degidrirlanganda aromatik uglevodorodlarga, 
siklopentanlar esa siklogeksanga aylanib, so’ngra degidrirlanadi. Benzin tarkibidagi 
oltingugurt ham riforming asosida yo’qoladi.
Riforming jarayonlariga misollar :
1. 
Degidrirlash :

---

H
2
C
H
2
C
CH
2
CH
2
CHCH
3
CH
2
-3H
2
CH
3
metilsiklogeksan
toluol
2.