376
Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutu
Məqalədə qarşıya qoyulan əsas məqsəd mal-qaranın yüksək keyfiyyətli yemə
olan tələbatının artması ilə əlaqədar olaraq müxtəlif yem bitki qarışıqlarından
istifadə etməklə zəngin qida tərkibli silosun hazırlanmasıdır.
Açar sözlər:
silos, qidalı yem bitkiləri, iri buynuzlu heyvanlar, qida maddələri,
vitaminlər, texnologiya
Ключевыеслова:
силос, питательные кормовые растения,крупнорогатые
животные, технология, питательные вещества, витамины
Key words:
silage,
nutritious fodder plants, cattle, technology, nourishing
things, vitamins
Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq təminatı dövlətin iqtisadi siyasətinin
mühüm bir hissəsidir. Əsas məqsəd məhsuldarlıq artımını dəstəkləməklə, məhsul
keyfiyyətini və inkişafını
genişləndirmək, onun dəyər artımını gücləndirməkdir.
Heyvandarlığın inkişafı
ѵ
ə məhsuldarlığın artımı, cins tərkibinin yaxşılaşdırılması,
genetik potensialın artırılması üçün yüksək keyfiyyətli yem bazası yaradılması və
bunun əsasında heyvandarlığı balanslaşdırılmış yemlərlə təmin edilməsi başlıca
amildir.
Heyvandarlıq sahəsi tarixən Azərbaycanın inkişafında önəmli bir yer tutmuşdur.
Hazırda heyvandarlıq sektoru ölkənin kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatının əhəmiyyətli
hissəsidir və əksər kəndli ailələri heyvandarlıq təsərrüfatı ilə məşğuldur. Heyvanların
saxlanılmasının ən vacib, həlledici dövrü qış mövsümüdür. Mal- qaranın gümrahlığı
və gələcək məhsuldarlığı bu dövrdə onun yemləndirilməsindən xeyli asılıdır. Yaşıl
otun olmadığı qış aylarında heyvanlara yaşıl, sulu və iqtisadi cəhətdən səmərə verə
biləcək yem silosdur.
Silos yaşıl yemlərin bir çox xüsusiyyətlərini özündə saxladığına görə о qaba
qüvvəli və kökümeyvəli yemləri qismən əvəz edir. Silosu bütün heyvanlara
yedizdirmək olar. O, heyvanlar tərəfindən iştah ilə yeyilir.
Silosu heyvanlara
yedirtdikdə digər yemlərin, xüsusən də qaba yemlərin orqanizm tərəfindən
mənimsənilməsi yaxşılaşır, qida maddələrinin həzmə gedəcəyi yüksəlir.
Siloslaşmada əsas məqsəd süd turşusu qıcqırmasına kömək edən şəraiti
yaratmaqdır. Süd turşusu bakteriyaları anaerob orqanizmlər olduğundan onlarm
inkişafna oksigen lazım deyil. Ona görə də quyu və ya xəndəyə yığılan kütlə sıxılıb
kipləşdirilir. Süd turşusu prosesi üçün maksimum temperatur 55°C-dir.
Temperatur
60-65°C olarsa 10-15 dəqiqədən sonra bu bakteriyalar ölür, 5°C-dən aşağı isə
fəaliyyətlərini dondurur.
Siloslaşma texnologiyasna ciddi əməl etməklə yanaşı onun saxlanmasına da
diqqət yetirilməlidir. Əks təqdirdə yemin qidalılıq dəyəri və bioloji əhəmiyyəti aşağı
düşür. Qıcqırmış silos (yüksək yağ və sirkə turşusu tərkibli) mal-qaranın
yemləndirilməsi üçün yararsızdır. Silosun nəmliyi 60-70%, turşuluğu pH-4,2 olmalı,
donmaya məruz qalmamalıdır.
377
Siloslaşma konservləşmənin biloji metodudur və siloslaşma nəinki yaşıl
bitkilərin qiymətli xüsusiyyətlərini qoruyur, hətta çox vaxt onların yem
dəyəriniyaxşılaşdırır. Yaşıl otdan hazırlanan silosda həzm olunan proteinin miqdarı
dahayüksək olur.
Məlumdur ki,siloslaşma dərəcəsinə görə bütün bitkilər 3 qrupa bölünür: asan
siloslaşan, çətin siloslaşan və siloslaşmayan. Silos əsasən qarğıdalı bitkisindən
hazırlanır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu bitki özünəməxsus bioloji
v
ə təsərrüfat
xüsusiyyətlərinə görə bir sıra üstünlüklərə malik olsa da onların yaşıl kütləsində qida
maddələrinin (protein, mineral maddələr, karotin
və
digər keyfiyyət göstəriciləri)
miqdarı nisbətən azdır. Məhz buna görə də yalnız bu bitkidən hazırlanan qatqısız
təmiz silos kütləsinin qidalılıq dəyəri aşağı olur.
Kombinə edilmiş silos üçünyem istehsalında kifayət qədər məhsuldarlığı və
yüksək qidalılığı ilə fərqlənən bitkilər seçilməlidir.
Qarğıdalı dünya miqyasında və ölkəmizdə istifadə edilən əsas yem bitkisidir. O,
məhsuldarğına görə bütün dənli yem bitkilərindən üstündür.
Onun tərkibində şəkər
minimumu kifayət qədər olduğundan asan siloslaşır. Yem kimi həm gövdəsindən,
həm yarpaqlarından, һəm də qıçalarmdan istifadə olunur.
Asan siloslaşan qarğıdalının yaşıl kütləsində protein, mineral maddələr, karotin
və.s az olduğundan onu bu maddələrlə zəngin olan
çətin siloslaşan yonca ilə
siloslaşdırmaq məqsədə uyğundur. Yoncanın tərkibində çoxlu zülül, fosfor, kalsum,
vitaminlər, əvəz olunmayan amin turşuları, yarpaqlarmda С vitamini piqmentlər,
çiçəklərində karotin, fenollar, qlükozidlər və efir yağları var. Bundan başqa yoncada
heyvanların çəki artımını sürətləndirən heterogen maddələr
olduğu
müəyyənləşdirilmişdir. Heç bir digər yem bitkisində yem rasionunu bu qədər
yaxşılaşdıracaq zülal və sellüloza yoxdur.Yoncanın zülal tərkibi süddə zülalın
miqdarını və süd məhsuldarlığını artırır. Xam sellüloza isə həzmi yaxşılaşdirirvə
gövşəmə fəaliyyətinə stimul verir. Yoncanm çox saylı vitamin və mineralları
maddələr mübadiləsinə və sağlamlığa, çox miqdarda beta-karotin isə heyvanların
nəsil artırma qabiliyyətinə pozitiv təsir göstərir. Yonca heyvanlar üçün təkcə yem
yox, həm də müalicəvi əhəmiyyətlidir. O, öskürək əleyhinə dərman, ağrıkəsici vasitə
kimi əhəmiyyətlidir. Məlumdur ki, yem payında protein çatışmaması həm
məhsuldarlığı azaldır, һəm də yemlərin səmərəsiz istifadəsinə səbəb olur. Yoncanm
quru maddəsində təxminən 22% protein olur.
Hazırda yer kürəsinin demək olar ki,bütün iqlim qurşaqlarında rast gəlinən
amarant ərzaq bitkisi kimi hələ qədim zamanlarda, 8 min il bundan öncə Mərkəzi
Amerikada və Meksikada məlum olmuşdur.Amarantın
tərkibində qida maddələri
zəngin olduğundan son illər yem bitkiləri sırasına da daxil olmuşdur. Onun yaşıl
kütləsindən heyvanlar üçün yem, briket, zülal pastası, hüceyrə şirəsi‚ ot zərdabı,
protein konsentratı hazırlanır. Bu bitkinin yaşıl kütləsi, çiçəkləri, toxumları tərkibində
olan zülalın, yağın, makro və mikroelementlərin, vitaminlərin, bioloji aktiv
maddələrin miqdarına görə bir çox ərzaq və yem bitkilərindən üstündür.
Qarğıdalı, amarant, yonca bitkilərinin yüksək yemlik keyfiyyətini nəzərə alaraq
və mövsüm ərzində bir neçə dəfə biçilməsi mümkün olan qamışdan kombinə edilmiş
silosun hazırlanmasmda istifadə etmək məsləhətdir.
378
Siloslaşdırmaq üçün hər bir otun biçim dövrünü düzgün təyin etmək lazımdır.
Qarğıdalı yaşıl kütləsi dənin süd-mum və mum yetişmə fazasında, yonca qönçələmə-
çiçəkləmə fazasında, amarant süd-mum yetişmə fazasında, qamış
isə süpürgə
əmələgəlmə fazasında yığılmalıdır.
Dostları ilə paylaş: