ИЗУЧЕНИЕ БИОХИМИЧЕСКИХ ПРИЗНАКОВ МЕСТНЫХ
ГЕНОТИПОВ ЯЧМЕНЯ ВЫРАШЕННЫХ В БОГАРЕ
М.Я.Насруллаева
Институт Генетических Ресурсов
Это работа посвящена изучению некоторых биохимических признаков в
15-и образцов ячменя. В этих образцахопределены масса 1000 зерен,
содержание протеина, лизина,триптофана и крахмала в зерне. На основании
проведенных анализов выделены образцы для использования в селекционных
работах.
STUDY OF BIOCHEMICAL CHARACTERISTICS OF LOCAL BARLEY
GENOTYPES CULTIVATED IN DROUGHT CONDITION
M.Y.Nasrullayeva
Genetic Resources Institute
This work is devoted to the study of some biochemical characteristics of 15
samples of barley. In these samples, 1000 kernel weight, contents of protein, lysine,
tryptophan and starch were determined. On the basis of analyzes some samples for
further breeding work were selected.
YEM BAZASININ MÖHKƏMLƏNDİRİLMƏSİNDƏ SENAJIN ROLU
E.Ə.HACIYEVA, N.S.USEYNOVA
369
Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutuBakı 1098, Pirşağı qəs. Sovxoz 2
Məqalədə yem bitkilərinin qış tədarükündə senaj hazırlanmasının
əhəmiyyətindən bəhs edilir.
Açar sözlər:
yem bazası, senaj, “fizioloji quruluq”, keyfiyyət, vitaminlər.
Ключевыеслова:
кормовая база, сенаж, физиологическая сухость,
качество, витамины
Key words:
fodder base, haulage, physiological dryness, quality, vitamins
Əhalinin ərzaq təminatında heyvandarlıq məhsulları önəmli bir yer tutur.
Heyvandarlığın inkişafı və məhsuldarlığın artımı üçün yüksək keyfiyyətli yem bazası
yaradılması başlıca amildir. Bunun üçün tarla yem bitkiləri əkinlərinin və təbii yem
sahələrinin məhsuldarlığını artırmaqla yanaşı yaşıl kütlənin toplanma və eləcədə
saxlanmasında yeni mütərəqqi üsullarının tətbiqi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Yaşıl otun çox olduğu yay mövsümündə yem bitkilərinin toplanıb qış mövsümü
üçün saxlanmasının ən səmərəli üsulu senaj basdırmaqdır.
Məlumdur ki, adi şəraitdə tədarük olunan quru ot aşağı keyfiyyətli olur. Otu
sahədə qurutmaq, eləcədə yığmaq nəqliyyata yükləmək, daşımaq, boşaltmaq, tayalara
vurmaq və s. bu kimi əməliyyatlarda bitkinin yarpaq və çiçəkləri tökülür. Həmçinin
otun tərkibində olan qida maddələrinin bir hissəsi quruma zamanı gedən biokimyəvi
proseslər, günəş şüalarının təsiri nəticəsində itirilir. Yağmurlu havada, bu itki daha
çox olur. Quru ot hazırlığında bitkinin tərkibində olan quru maddənin 40-50%,
proteinin 30-35%, karotinin 80-90%, mineral maddələrin 35-37% itkiyə gedir.
Senaj hazırladıqda mexaniki itki və biokimyəvi proseslər cüzi olduğundan qida
maddələri itkisi təxminən 6-10% təşkil edir. Bu faizi quru ot tədarükündə olan itki ilə
müqayisə etsək 5-6 dəfə, az olduğunu görərik.
Bu üsulun üstünlüyü təkcə itkinin az olması ilə bitmir. Senaj hazırlığında otun
quru maddəsinin əvvəlki quruluşu tam dəyişiksiz qaldığına görə həzmə gediciliyi
yüksək olur. İnəklərin yem payında silosu senajla əvəz etdikdə sellüloza və ümumi
quru maddənin həzmə gediciliyi artır.
Beləliklə, quru otun böyük itki hesabına aşağı keyfiyyətlə, habelə qabalaşmış
şəkildə başa gəlməsi onun heyvanlar üçün əlverişli yem olmaması qənaitinə gətirir.
Senaj isə əksinə, ilk yaşıl kütlə çox cüzi dəyişikliklə, yüksək keyfiyyətdə
saxlandığına və heyvanların məhsuldarlığına müsbət təsir etdiyinə görə son dərəcə
əhəmiyyətlidir. Senaj yaşıl otu çaldıqdan sonra sahədə nəmliyi45-55%-dək
soluxdurulmuş, xəndəklərə basdırılaraq, havadan təcrid edilmiş yem kütləsidir.
Senajın hazırlanma texnologiyası yaşıl kütlənin biçilməsindən, tirələrə
yığılmasıdan, kütlənin tirələrdən götürülüb doğranmasından, daşınıb xəndəklərə
doldurulmasından
ѵ
ə kipləşdirilmiş kütlənin üstünün plyonka ilə örtülməsindən
ibarətdir.
Senaj hazırlanma üsulu silosdan fərqli olaraq yaşıl kütlənin saxlanması,
qıcqırma
ѵ
ə üzvü turşuların toplanması ilə deyil, soluxmuş halda havadan təcrid
olunmuş (anaerob şaraitdə) mikroorqanizmlərin təsiri ilə korlanmasından mühafizə
370
edən, “fizioloji quruluq” şəraitində saxlanmasıdır. Tərkibindəki şəkərin miqdarı
mikrobioloji proseslərin sönməsi nəticəsində ilk yaşıl kütlədə olduğundan demək olar
ki, fərqlənmir. Ona görə də senaj silos kimi turş yox, sithal olur.
Senajı bütün otlardan istifadə etməklə hazırlamaq olar. Keyfiyyətli senaj
hazırlamaq üçün çalınacaq otların tərkibində qida maddələri daha çox toplandığı
fazaları müəyyənləşdirilməlidir. Paxlalılara mənsub olan bitkilər üçün bu fazalar
tumurcuqlama və qönçələmə, taxıllara mənsub olan otlarda isə kollanma
ѵ
ə ya
sünbülləmə fazalarmda biçilərək basdırılan senaj keyfiyyət baxımından daha zəngin
olur.
Heyvandarlıq inkişaf etdikcə, yemə olan tələbat da artır. Odur ki, mal-qaranın
proteinlə təmin edilməsi məsələsi problem kimi qarşıda durur. Paxlalı çoxillik ot
bitkiləri bu cəhətdən əsas zülal mənbəyi kimi böyük əhəmiyyətə malikdir.
Heyvanlarm yem payında proteinin çatışmaması həm məhsuldarlığın azalmasına,
һəm də yemlərin səmərəsiz istifadə edilməsinə səbəb olur. Yoncanın quru
maddəsində təxminən 22% protein olur. Bundan başqa yoncanın tərkibində karotin, B
vitamini askorbin turşusu, əsas makro və mikroelementlər və s. çoxdur. Bütün bunlar
möhkəm yem bazası yaradılması probleminin həllində əsas yem mənbələrindən biri
kimi çoxillik paxlalı otların, xüsusən yoncanın mühüm rol oynadığını göstərir. Bu
otun senaj istehsalı yolu ilə saxlanmasının əhəmiyyəti böyükdür. Quru ot tədarükü
zamanı biçilən kütlə günlərlə sahədə qalır, onun yığılması, sahənin azad edilməsi və
suvarılması ləngidilir. Təsərrüfatlarda bu ləngiməni ləğv edib yonca sahəsinin hər
hektarından 6-7 biçim aparmaqla hektardan yaşıl kütlə məhsuldarlığını artırmaq olar.
Çoxillik otlardan senaj basdırıldıqda yem vahidi çıxımı quru ot məhsuluna nisbətən
336 min ton artır. Bu halda һəm də yaşıl kütlə bioloji cəhətdən tam qiymətli şəkildə
saxlanmış olur. Senajın taxıl fəsiləsi ilə paxlalı otlarınqarışığından hazırlanması daha
yaxşı nəticə verir. Çoxillik yem bitkilərindən yonca və xaşadan senaj hazırlanması
daha sərfəlidir. Yonca və xaşa həm məhsuldar, һəm də qidalılıq baxımından daha
zəngindir. Bu bitkiləri il ərzində bir neçə dəfə çalmaqla senaj tədarük etmək
mümkündür.
Senaj üçün tədarük edilən ot çalımı işi elə mütəşəkkil edilməlidir ki, həmin
gündə basdırılacaq otun əsas hissəsi səhər saat 9-a kimi biçilsin.
Taxıl bitkilərinin tərkibində hidrofil maddələr nisbətən azaldığına görə
biçildikdən sonra özündə olan suyu asanlıqla verir
ѵ
ə kütlə tez soluxur.
Respublikamız iqlim şəraitində belə yaşıl kütlə 2-3 saat müddətində soluxub nəmliyi
60-55%-ə çatır.
Paxlalı otlar isə hidrofil maddələrlə zəngin, gövdəsi yoğun və yarpaqları çox zəif
olduğundan nisbətən gec quruyur. Soluxma müddəti dəqiq təyin edilməlidir. Otun
rütubəti çox olduqda kütlənin çürümə təhlükəsi yaranar. Nəmlik aşağı olduqda isə ot
yaşıl yem vəziyyətindən uzaqlaşır, yarpaq və çiçəkləri tökülür. Odur ki, senaj üçün
tədarük edilən yaşıl kütlənin nəmliyi 60-63% olduqda sahədən daşımağa başlamaq
lazımdır. Bu müddətdə nəmlik 3-5% itirilir.
Kütlənin nəmliyi VÇ (Vlaqomor Çyova) aparatı ilə və ya orqanoleptik üsulla
təyin edilir. Bunun üçün yaşıl kütlədən bir dəstə götürülüb, onu bərk burub sıxdıqda
əzilmiş yerindən şirə çıxmırsa senaj üçün normal hesab edilə bilər.
371
Soluxdurulmuş otu senaj üçün һəm bütöv, həm də doğranmış halda basdırmaq
olar. Hər 2 halda yem yaxşı olur. Lakin yemin yaxşı basdırılması, az yer tutması,
çıxarılması və mal-qaraya verilməsi işinin mexanikləşdirilməsi üçün onun
doğranması əlverişlidir.
Senaj basdırılan quyu havadan tam təcrid edilməlidir. Bu məqsədlə quyunun
noluetilen plyonkalalra bağlanması vacibdir. Plyonkanın ətəkləri senaj basdırılan
quyunun ətrafında qazılmış arxlara basdırılır. Onu müxtəlif zədələrdən qorumaq üçün
üzərinə sönməmiş əhəng səpələmək və üstünə 8-10 sm qalınlığında torpaq tökmək
lazımdır. Bunu elə etmək lazımdır ki, içərisinə su
ѵ
ə hava keçə bilməsin. Daxildə
qalan oksigen bitkinin hələ yaşamaqda olan hüceyrələrinin tənəffüsü nəticəsində
dərhal (CO
2
) karbon qazı ilə əvəz olunur.
Senaj basdırıldığı gündən başlayaraq hər hansı vaxt istifadə edilə bilər. Çünki bu
yem qıcqırma
ѵ
ə konservant sayəsində yox, öz kütləsinin “fizioloji quruluğu”
sayəsində saxlanılır, ona görə də yetişməsi üçün vaxt tələb edilmir.
Təzə açılmış senaj zəif meyvə iyi verir və öz əvvəlki strukturunu saxlamaqla
yaşıl rəngə malik olur. Quyudan çıxarıldıqdan sonra rəngi bir qədər tündləşir. O, uzun
müddət hava ilə təmasda qaldıqda keyfiyyəti pisləşə bilər. Odur ki, senaj quyusunun
üstü bir tərəfdən açılıb sutkalıq istifadə ediləcək norma götürüldükdən sonra dərhal
plyonka ilə örtülməlidir.
Senaj bütün qruplardan olan camış, qaramal və qoyunlar tərəfındən həvəslə yeyilir.
Tədarük edilmiş senaj ot tədarükü planına uyğun hesablanır. Belə ki, 100 kq
senaj 76-80 kq quru ota bərabər hesab edilir. 1 s senaj 38-40 kq, 1 s quru ot 50 kq
yem vahidinə bərabərdir.
Basdırılmış senaj kütləsinin һər kub metrinin çəkisi onun doğranma və basılma
dərəsindən asılı olaraq 300-400 kq hesab edilir.
Təsərrüfatlarda senajın hazırlanmasını yüksək texnika tətbiqi ilə həyata
keçirməklə, mal-qaraya gündəlik sərf olunan yemin maya dəyərinin 30 -35 %
azalmasına nail olmaq olur. Вeləliklə, yem bazasınm möhkəmləndirilməsi üçün quru
ot istehsalını senajla əvəz etmək vacib hesab edilir. Heyvanların bu keyfıyyətli yem
növü ilə qidalandırılması onların il boyu vitaminlərə, fermentlərə və digər qida
maddələrinə olan təlabatını tam ödəyər.
Dostları ilə paylaş: |