355
Ключевые слова:
организма, питание, наследственность, рост,
кормовые
культуры,
плодородие,
показатели
качества,
высокая
питательность
Key words:
organism, nutrition, heredity, progress, crops, productivity,
measures of quality, high feeding
Orqanizmə daxil olan qida maddələri ya onun həyati funksiyalarının
təminatına yaxud məhsuldarlığın bərpasına sərf olunur. Bütövlükdə isə orqanizmin
qida maddələrinə tələbatı müxtəlif amillərdən asılıdır. Yemin qəbulu və həzm
edilməsi nəticəsində heyvan orqnizmində əzələlərin gərilməsi (təqəllüsü) və istilik
tənzimlənməsi (termorequlyasiya) baş verir. Əgər temperatur
optimal səviyyədə
olarsa qidalanma nəticəsində yaranan istilik kifayət olur. Əgər havalar soyuq və ya
isti keçərsə çatışmayan enerji yaranır. Çatışmayan enerjinin təminatı və artıq
enerjinin kənarlaşdırılması üçün də əlavə enerji tələb olunur. Bunu da heyvan qida
vasitəsilə tənzimləyə bilər. Heyvanlar yalnız o zaman məhsul verir ki, orqanizmə
daxil olan enerji daxili ehtiyatdan artıq olsun. Bu deyilənləri ümumiləşdirərək belə
nəticəyə gələ bilərik ki, qidalanma heyvan orqanizmində bütün həyati proseslərə
təsir göstərir (1).
Heyvan orqanizminin böyümə və inkişafına irsiyyətlə yanaşı ən çox təsir
göstərən amilərdən biri də yemləmə rejimi, yemlərin qidalılığı,
yemlərdəki qida
maddələrinin mənimsənilmə qabiliyyətidir.
Heyvan orqanizminin fərdi inkişafının düzgün getməsi üçün yemləmənin
təşkilində bu və ya digər amilləri nəzərə almaq lazımdır:
1.
Yemləmənin ümumi səviyyəsi
2.
Yemləmənin tam qiymətliliyi
3.
Müxtəlif mənşəli yemlərə görə yem payının strukturu
4.
Böyümənin müxtəlif dövrlərində ayrı-ayrı qida maddələrinə (xam protein,
xam sellüloza, xam yağ və s.) təlabatın eyni olmaması
5. Yemləmənin ritmiliyi
6. Müxtəlif cinsiyyətlərə məxsus cavanların yem paylarının qidalılığının
müxtəlifliyi
Belə ki, yemin miqdarının kifayət qədər olmaması, yem payında bu və ya
digər qida maddələrinin tələb olunan qədər olmaması yemlərin tərkibində proteinin
bioloji baxımdan tam qiymətli olmaması, yəni əvəz olunmaz amin turşuları ilə
zəngin olmaması böyümə və inkişaf prosesində əsaslı diqqəti cəlb edən
pozuntulara səbəb olur. Bunun nəticəsində heyvan orqanizminin həyatiliyi, yüksək
yaşama qabiliyyəti aşağı düşür, orqanizm zəifləyir. Ayrı-ayrı qida maddələrinin
çatışmamazlığı nəinki orqanizmin böyümə və inkişafdan qalmasına, həmçinin ayrı-
ayrı orqanların və toxumaların qanunauyğun və normal inkişafında,
formalaşmasında ciddi pozuntulara səbəb ola bilər.
Belə ki, qaramal cavanlarının qış yemləndirilməsi onlarda canlı
kütlənin
normal yemləmə şəraitində yetişdirilən həmyaşıdlarında olduğundan 10-35% az
olması ilə nəticələnir. Bu isə düzgün olmayan yemləmənin təsiri nəticəsində baş
vermişdir.
356
Böyümə və inkişaf düzgün gedərsə, o zaman keyfiyyətli məhsuldan (heyvan)
söhbət gedə bilər.
Böyümə - inkişafın bir hissəsidir. Bu dəyişmə həcmi, kütləvi və xətti artım
xüsusiyyəti və onların orqanizmdə (hüceyrə, hüceyrəarası maddə, orqan və
toxuma) üzvi maddələrin (zülal sintezi, lipidlər, polisaxaridlər və s.)
kəmiyyət
dəyişkənliyinin zamana nisbətidir.
İnkişaf orqanizmin həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət xüsusiyyətlərinin artan
xətt istiqamətində dəyişkənliyidir.
İnkişaf isə keyfiyyətli dəyişkənlik, canlı kütləni konversiya (orqanizmin
yenidən qurulması və differensiallığı) və hərəkəti (hüceyrələr, toxumalar və
orqanlar), doğulduqdan ölənə qədər onun bütün formaları orqanizmin genotipində
konkret şərtlərlə baş veren davamlı prosesdir. (2)
Heyvandarlıqda çəki artımının hesabatı heyvanların
xətti böyüməsinin
ölçülməsi yolu ilə öyrənilmişdir. Böyümə və inkişafın vacib göstəriciləri heyvanın
canlı kütləsinin dəyişməsindən asılıdır.
Boğazlıq dövründə ananın pis, zərərli, keyfiyyətsiz yemlərlə yemləndirilməsi,
ana orqanizminin boğazlığın müxtəlif dövrlərində ümumi yemə, o cümlədən ən
vacib qida maddələrinə olan tələbatının ödənilməsində embrionalizm baş verir.
Embrional inkişafdan qalma heyvanin həyatının bütün qalan dövrlərində də
qabarıq şəkildə özünü göstərir.
Hər hansı növ heyvan üçün yem payının tərkibində sərf olunan quru
maddənin miqdarı əsas meyar hesab olunur. Tərkibindəki quru maddənin miqdarı
35%ə qədər oıduqda yemin yeyilmə dərəcəsi yaxsılasır.
Bu göstərici yemin
növündən və keyfiyyətindən, yemlərin texnologiyasından, xarici mühit şəraitindən
asılı olaraq dəyişə bilər.
Heyvan tərəfindən yem məsarifi canlı kütlənin yüksəlməsi ilə artır, lakin bu
artım canlı kütlənin artımına nisbətən yavaş gedir. Müxtəlif cinslərdən olan
heyvanlar arasında yem məsarifi əlamətli qədər fərqli olur. Belə ki ətlik cinsinə
nisbətən südlük mallara bir qədər çox yem sərf edirlər.
Dostları ilə paylaş: