Ziyoda masharipova

Latifalarni ifodali o‘qish
Nasriy turning eng kichik janrlaridan biri latifalardir. Latifa 
arabcha so ‘z b o ‘lib, latif, g o ‘zal, yoqim li degan m a’nolarni bildi- 
radi. Latifa xalq nozikfahm lik bilan aytgan kulgili 
kichik hikoya
m a’nosida q o cllanadi. Shaklning kichikligiga qaram asdan latifa 
zam irida k o ‘pincha ibratli voqea m ujassam lashadi. Har bir latifada 
nozik bir m ushohada, muhim bir fikr ju d a yorqin, ayni paytda ku l­
gili xulosa bilan ifodalanadi. Latifalarda kinoya, majoz, qochirim
so ‘zlar alohida badiiy-estetik vazifa bajaradi. Shuning uchun ham, 
latifalarni o ‘qiganda har bir so ‘z, har bir jum laning m azm uniga alo­
hida e ’tibor qaratish lozim. Chunki latifada bitta jum la ham katta 
bir hayotiy haqiqatni o ‘zida m ujassam lashtirgan b o ‘lishi mumkin. 
M asalan, quyidagi latifani ifodali o ‘qish qoidalariga asosan o ‘rganib 
chiqaylik. Pauza olgan o ‘rinlarga // - vertikal chiziq, qisqa pauzaga 
| - vertikal chiziq q o ‘yilgan.
X o‘ja Nasriddin Afandi Misr shahriga boribdi. // Unga go‘riston 
orqali o ‘tishga | to‘g cri kelgan ekan, qabrlar ustidagi | toshlardagi qiziq 
(mantiqiy urg ‘u) yozuvlarga ko‘zi tushibdi. // Bu yozuvlarda | marhum- 
laming tug‘ilgan va o ‘lgan yillari | qayd etilgandan keyin, | “uch oyu bir 
hafta umr k o ‘rdi //” yoki “bir oyu uch kun umr ko‘rdi |” deyilgan ekan. 
// Afandi ajablanibdi//: tug‘ilgan va o‘lgan yillarini e ’tiborga olganda 
| marhumlar ellik, | oltmish | va hokazo yillar yashagan ekan, bu esa | 
qabr toshlarida ko‘rsatilgan oz muddat (oy va kunlar)ga tamoman zid. 
Afandi misrliklardan “Bu nima qilganlaring |, odamlaming tug‘ilgan 
va o ‘lgan vaqti bilan k o ‘rgan umri hisobi | bir-biriga sira to‘g ‘ri kelma-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yapti-ku | ?” deb so‘rabdi. // Misrliklar | : “Biz odamning tug4ilganidan 
o ‘lganigacha bo‘lgan vaqtni umr hisoblamaymiz, | balki odamning 
baxtiyor boMgan kunlarining jamiki umr hisoblaymiz //”. Shuning 
uchun ellik yoki oltmishyil yashagan odamninghaqiqiy umri | ko‘pincba 
oy va kunlar bilan hisoblanadi. // deb javob beribdilar. // Afandi ni.':. 
liklarga debdi | : “Agar men sizning shahringizda vafot etsam, | g c ‘ i
ustiga bunday yozuvli tosh qo‘yinglar//”: “Buxorolik X o‘ja Nasriddin | 
tug‘ilmasdan aw al vafot etdi //”.
G ‘oya. Hayot faqat shodligu quvonchlardan iborat emas. Inson 
um rining aksariyat qismi muammoyu tashvishlar girdobida o ‘tib 
ketadi. Lekin inson hayotida shunday lahzalar b o ‘ladiki, butun umr- 
ga tatiydi.
Hayotning mana shunday baxtiyor va mazmunli kechgan lahzalari- 
nigina haqiqiy umr deb atasa boMadi. Latifaning g ‘oyaviy mazmunini 
tashkil etgan hayotiy haqiqat mana shundan iborat. Lekin asar yakuni- 
dagi X o‘ja Nasriddindek xushchaqchaq insonning kutilmagan javobi 
eshituvchida beixtiyor kulgu uyg‘otadi, ayni paytda hayot haqida 
chuqur mushohada yuritishga ham undaydi.
Latifada ifodalangan hayotiy haqiqatni aniqlab olish, uning o ‘qilish 
tempi, ohanggi va intonatsiyasini belgilashda muhim o ‘rin tutadi. Lati­
fada tasvirlangan voqealar o ‘quvchida estetik hissiyot qo‘zg‘otadi. 
Binobarin, uni o'qishda mana shu hissiyot va emotsionallikka alohida 
e ’tibor berish zarur. Latifa yakunidagi qissadan hissa sifatida aytilgan 
oxirgi jumlaning har bir so ‘zi alohida ta’kidlab mantiqiy urg‘u bilan 
o ‘qishni taqozo etadi.
M ashq. Quyidagi hikoyatlami o ‘qib, asosiy g ‘oyani aniqlang. Man­
tiqiy urg‘u tushgan bo‘laklami va pauzali o‘rinlami belgilab, ifodali 
o ‘qishni mashq qiling.
Bir kishi bir hakimning ziyoratiga bordi. U behuda so‘zlam i haddan 
ortiq valdirardi. So‘ng so‘z orasida: “Endi so‘zlashni bas qilay” dedi. 
Hakim unga: “Yo‘q, sen so‘z so‘zlaganing yo‘q!”, - dedi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Afandi bir yalqovdan so‘radi: