Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
79 VI bob. IPOTЕKA QIMMATLI QOGʻOZLAR BOZORI 6.1. Ipoteka bozori faoliyatining nazariy jihatlari Mamlakatimizda iqtisodiy islohotlar bilan bir qatorda ijtimoiy sohani rivojlantirish, aholini uy-joy bilan taʼminlash boʻyicha ham qator islohotlar va chora-tadbirlar amalga oshirilib kelinmoqda. Bunda aholini uy-joy bilan taʼminlash maqsadida barcha hududlarda keng miqyosli ishlar davom ettirilayotganligini ham qayd etib oʻtish zarur. Mazkur amaliyotda tijorat banklari faol ishtirok etayotganligi, ipoteka kreditlari taqdim etilayotganligi barchamizga maʼlum. Jahon amaliyotida ipoteka kreditlash amaliyoti bilan bir vaqtda ipoteka qimmatli qogʻozlari muomalasi ham keng doirada qoʻllaniladi. Shundan kelib chiqqan holda quyida ipoteka qimmatli qogʻozlari muomalasi xususida fikr yuritamiz. “Ipoteka – bu real aktiv bilan taʼminlangan uzoq muddatli kreditdir” 24 . Kengroq taʼkidlaydigan boʻlsak, “Ipoteka – majburiyatlarni koʻchmas mulk bilantaʼminlashningbirusuli boʻlib, bunda agar garovga qoʻyuvchi oʻz majburiyatlarinibajarmasa,garovga oluvchi oʻz talablarini garovga qoʻyilgan koʻchmas mulk hisobidanqondirishhuquqiga ega boʻladi” 25 .Ipoteka krediti – banklar tomonidan koʻchmas mulkgaroviasosidakoʻchmas mulkni sotib olish yoki qurish uchun beriladigan uzoq muddatlikredit turidir 26 . Bunda ipoteka krediti sotib olinayotgan koʻchmas mulk orqali beriladi va garov predmeti sifatida koʻchmas mulk amal qiladi 27 . Ipoteka krediti boʻyicha barcha majburiyatlar bajarilgach koʻchmas mulk ipoteka krediti oluvchining toʻliq egaligigiga oʻtadi. Ipoteka va ipoteka kreditlash amaliyotini moliyaviy taʼminlash maqsadida tijorat banklari tomonidan ipoteka qimmatli qogʻozlari muomalaga chiqarilishi mumkin. Bunday amaliyot xalqaro tajribada keng qoʻllaniladi. Ipoteka bozori rivojlanish jarayonida bir nechta muammolarga duch kelingan. Yaʼni “birinchidan, dastlabki vaqtdarda ipoteka miqdori jud past boʻlgan. Natijada koʻplab institutsional investorlar bunday kichik moliyaviy instrument ishlashni lozim tompagan. Ikkinchi muammo ikkilamchi bozorda ipoteka savdolari bilan bogʻliq boʻlib, bunda savdolarning standartlashtirilmaganligi salbiy taʼsir koʻrsatgan. Unda qoplash davrining, foiz stavkalarining, bitim shartlarining turlichaligi amal qilishi ipoyeka bozori kengayishiga toʻsqinlik qilgan. Uchinchidan, ipoteka kreditlari xizmat koʻrsatish nuqtai nazaridan qimmatligi bilan ajralib turgan. Ipoteka kreditlariga xizmat koʻrsatishni korporativ obligatsiyalarga xizmat koʻrsatish bilan solishtirilganda bunga yaqqol guvoh boʻlish mumkin. Kreditor har oylik toʻlovni undirishi, mulk boʻyicha soliqlarni toʻlashi, sugʻurta mukofotlari toʻlab borishi va zahira hisobi boʻyicha xizmatlar koʻrsatishi lozim. Korporativ obligatsiyalar boʻyicha bunday emas. 24 Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins. Financial markets and institutions. – 7th ed. – USA: Pearson, 2012.– P. 324 25 Саттаров Б.К. Ўзбекистонда ипотека қимматли қоғозлари бозорини шакллантириш йўллари. И.ф.н. илмий даражасини олиш тақдим этилган дисс.автореферати. Тошкент – 2012. – Б. 8. 26 Косарева Н.Б. Основы ипотечного кредитования. – М.: ИНФРА-М, 2007.–С.5. 27 Гусева И.А. Финансовые рынки и институты. – М.: Юрайт, 2018. – С. 105. 80 Va nihoyat, toʻrtinchidan, ipoteka boʻyicha noaniq toʻlovga qobiliyatsizlik riski mavjud. Investorlar ipoteka boʻyicha kredit oluvchini baholashga koʻp vaqtlarini sarflashni hohlamaydilar. Bu muammolar ipoteka qimmatli qogʻozlari, shuningdek sekyuritizatsiyalashgan ipoteka yuzaga kelishiga olib keldi” 28 . Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|