2-Dünyagörüşü anlayışı, onun məzmunu, strukturu və tipləri
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tommazo Kampanella
olmuşdur. Biz bilirik ki, ədəbiyyatın bir sıra hadisələri dövrün fəlsəfi şüurunun formalaşdırılmasında xüsusi rol oynayır. Orta əsrlərin axırıncı və intibah dövrünün ilk şairi Aliqiyeri Dante "Ziyafət" traktatında fəlsəfəni necə anlamasını şərh edir. Dante fizikadan, astronomiyadan, psixologiyadan, tarixdən çoxlu məlumatları fəlsəfənin təbiətini izah etmək üçün verir. Aqillik - hər şeyin anası və bütün hərəkətin başlanğıcı kimi qəbul olunur. Onun fəlsəfi və poetik əsərlərində yeni mədəni-tarixi gerçəklik tam aydınlığı ilə üzə çıxır. Dantenin dövlətin yaranması, idarə formaları ilə bağlı fikirlərinin xüsusi əhəmiyyəti var. Dante "Monarxiya" əsərində Aristotel və A.Foma kimi dövlətin yaranmasını təbii proses hesab edir. 3-Yeni dövr Avropa fəlsəfəsi XVII–XVIII əsrlər... Fəlsəfə tarixinə “Yeni dövr” kimi daxil olmuş bu əsrləri həm fəlsəfələr əsrləri, həm də rasionalizm əsrləri, həm də ”Əql əsrləri” adlandırırlar. Bu dövrün təfəkkürünün çıxış nöqtəsi F.Bekonun sensualist təlimi oldu. Məhz onun vasitəsi ilə İntibah dövrü XVII–XVIII əsrlərə həm aradan qaldırılacaq, həm də davam etdiriləcək çox şeylər vermişdir. XVII əsrdə Avropa iqtisadi, sosial və mədəni inkişafın yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur və bu dövrü də şərti olaraq Yeni dövr adlandırmaq qəbul olunmuşdur. Həqiqətən də bu dövrdə elə proseslər inkişaf etməyə başlayır ki, - söhbət Avropada burjua munasibətlərinin hökmranlığının özünü təsdiq etməsindən gedir – hal-hazırda belə onu Qərbi Avropa sivilizasiyası kimi xarakterizə edirlər. Dövrün ictimai şüurunu xarakterizə edərkən, ilk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, o, İntibah dövrünün ictimai şüurundan kəskin şəkildə fərqlənirdi. Bu dövrün ictimai şüuru qarşılaşdığı hər hansı şəraitin kəskin daxili ziddiyyətlərini qeyd edirdi. XVII əsrdə yeni növ dünyagörüşü hökmranlıq etməyə başladı. Bu dünyagörüş üçün varlıq heç də donmuş, dəyişməz, “qapalı”, ilahi qüvvə tərəfindən həmişəlik müəyyən olunmuş deyildir, əksinə, dinamikdir, bütün mümkün dəyişkənlik üçün “açıqdır”. Dövrün fəlsəfi dərkolunmasında “iki sahə bir-birindən kəskin şəkildə ayrılır: bir tərəfdən, real, gərçək, gündəlik, konkret – tarixi, sosial varlığı, insanın idrakına və faəliyyətinə aid olan, digər tərəfdən, insanın mahiyyətinə, “təbiətinə”, eyni zamanda insanın idrakının və fəaliyyətinin dərin məğzinə, daxili strukturuna aid olanlar”. Beləliklə, bu dövrün fəlsəfəsi ən kəskin mübarizələrin – ontologiyada idealist və materialist yanaşmanın; metodologiyada sensualizm və rasionalizmin mübarizəsinin; induktiv və deduktiv idrak üsullarının bir-birinə qarşı qoyulmasının; insan psixikasının emosional və intellektual sahələrinin toqquşmasının və s. – ümumi mənzərəsini verir. Son nəticədə bu istiqamətdə fəlsəfi fikrin inkişafı Kantın məşhur antinomiyalarının formalaşmasına gətirib çıxarmışdır. |