Ġzabella qasimova, musa bayramov

Cədvəl 6.4 

Leysan axınlarının əmsalı  (σ

k

) 

 

Torpaq

 

Çöküntü 

qatları, mm

 

       Yamacın dikliyi *

 

2...3 

3...5 

5...6 

8...12 

Çimli-podzol

 

40 

0,22 

0,26 

0,30 

0,35 

Boz meşə  

60 

0,25 

0,30 

0,34 

0,40 

Yuyulmuş 

qaratorpaqlar 

80 

0,28 

0,32 

0,36 

0,44 

100 

0,30 

0,34 

0,38 

0,46 

Qaratorpaqlar   40 

0,08 

0,12 

0,15 

0,20 

60 

0,10 

0,15 

0,19 

0,25 

80 

100 

0,13 

0,17 

0,17 

0,21 

0,22 

0,26 

0,30 

0,35 

 

*  Leysan  yağışlarının  10%-li  təminatı  həcminə  və  ammonyak  azotu-

nun  və  fosfatların  YVQ  həddinə  görə  ―Səth  sularının  çirkab  suları  ilə 

çirklənməsindən  mühafizəsi  qaydalarına‖,  1974  və  ―Səth  sularının  çirklən-

mədən  mühafizəsinin  sanitar  qaydaları  və  normaları‖,  1988  qaydalarına 

uyğun olaraq hesablanır.  

 

507 

 

Cədvəl  6.5 

MeĢə-mühafizə əkinlərində torpaqların su keçiriciliyi, mm/dəq 

 

Torpaq 

Üstünlük təşkil edən ağac cinsləri 

Palıd 

Palıd, 

göyrüş 

Küknar 

Şam 

Enli yar-

paqlı 

Robi-

niya 

Toz 

ağacı 

 

Meşə zolaqları 

Çimli-podzol 

9 

9 

6 

7 

7 

- 

3 

Boz meşə 

11 

14 

7 

6 

5 

- 

4 

Qaratorpaqlar 

14 

16 

8 

6 

6 

5 

5 

Geniş meşə əkinləri 

Çimli-podzol: 

Qumsal 

21 

- 

16 

15 

12 

- 

8 

Gillicəli 

12 

12 

6 

8 

8 

- 

6 

Boz meşə  

15 

16 

8 

8 

7 

- 

5 

Qaratorpaqlar 

17 

17 

10 

- 

- 

- 

- 

Çimli-allüvial 

10 

9 

5 

5 

7 

6 

5 

Inkişaf  etməmiş 

şebnistıye 

- 

- 

14 

15 

- 

10 

- 

 

6.4.  Yamac sürüĢmələrinin qarĢısını almaq üçün EMBS – in 

yaradılmasında çoxillik otların tətbiqi 

 

NH

4 

və  P

2

O

5 

  həll  olmuş  halda  daşınması  aşağıdakı  formula  ilə  təyin 

olunur:  

                     Б

NH4 

=0,01 h

l

 ζ

k  

C

NH4    

                                   (6.10) 

 

                  Б

P2O5

 = 

 

0,01 h

l

 ζ

k  

C

P2O5 

                                 (6.11)  

 

Burada, h

l  

- 10%-li təmin olunmada səthi leysan yağışı axınlarının tə-

bəqəsi,  mm  (eroziyaya  qarşı  tədbirlərin  layihələndirilməsində  hesablama 

hidroloji  xarakteristikanın  təyini  üzrə  instruksiyaya  uyğun  olaraq  BCH  04-

77); C

NH4

  və

  

C

P2O5

  –  uyğun olaraq, leysan  yağışı sularının axınlarında am-

monyak azotu və fosfatların qatılığı (cədvəl 6.6).  

Cədvəl 6.6 

Leysan yağıĢı axınlarının sularında NH

4 

və P

2

O

5 

 qatılığı, mq/l. 

Gübrə dozası, kq t.e.m. 

/ ha  

Becərilən bitkilər  

Payızlıq dənlilər  

Çoxillik otlar  

azot  

Fosfor  

NH

4 

P

2

O

5 

NH

4

 

P

2

O

5

 

NH

4 

 

P

2

O

5 

 

40...60 

40...60 

2,8 

0,4 

1,9(5,4)  0,3(5,4)  (3,8) 

(1,0)  

60...80 

60...80 

3,9 

0,5 

2,2 

0,4 

(4,5) 

(1,4) 

80...100 

80...100 

4,2 

0,7 

3,1 

0,6 

(5,0) 

(1,8) 

100...150 

100..150 

5,8 

0,9 

3,8 

0,8 

(5,2) 

(2,5) 

150...200 

150..200 

5,2 

1,2 

4,6 

1,0 

(7,4) 

(3,2) 

508 

 

Qeyd: mötərizələrdə gübrələrin səthi verilməsində biogenlərin qatılığı göstərilir. 

 

Yamac  sürüşmələrinin  davam  etməsi  (t)  aşağıdakı  formula  ilə 

hesablanır:            

                             

2

/ i

Lck

az

t





                                            (6.12) 

burada,  a–  təyin  olunan  aqrofonun  əmsalı  (becərilən  bitkilər  üçün  o 

125,  dənlilər  üçün  191-ə  bərabərdir);  z–  leysan  yağışının  intensivliyindən 

asılı  olan  əmsal  (cədvəl  6.7);    L

ck   

–verilmiş  yamacın  uzunluğu,  m;  i  – 

maillik, dərəcələrlə; ζ – axın əmsalı.                                         

               

 

Cədvəl 6.7 

 

Leysan yağıĢının intensivliyindən asılı olan əmsallar (z) 

 

10% təminolmada leysanın 

intensivliyi, mm/dəq 

 

Z 

10% təminolmada leysanın 

intensivliyi, mm/dəq 

 

Z 

1,1 

1,0 

1,6 

0,69 

1,2 

0,92 

1,7 

0,65 

1,3 

0,85 

1,8 

0,61 

1,4 

0,79 

1,9 

0,58 

1,5 

0,73 

2,0 

0,55 

 

(6.5)  formulu  ilə  hesablamalarda  (6.6),  (6.7),  (6.8)  formuluna  görə 

alınan daha yüksək qiymətlərdən istifadə olunur.  

Çay  vadilərinin  ətrafında  çayətrafı  zolağın  eni  qobu  ətrafı  meşə 

zolaqlarının eninə analoji olaraq yaradılır.  

Biogenlərin axınlarının  tənzimlənməsində meşə meliorativ qurğuların 

dərə psevdoniminin yaradılmasının xüsusi əhəmiyyəti var –müvəqqəti ərinti 

axınlarından  yaranan  eroziya-akkumulyativ  fəaliyyətdən  dərənin  dibibndə 

akkumulyasiya yaranır. Qobudan çaya yerli axın sularının əsas miqdarı bio-

gen  elementlərlə  birgə  daxil  olur.  Buna  görə  də  əkinlərə  -  lil  filtrlərinə 

xüsusi  fikir  verilir,  hansı  ki,  çay  yatağının  planlaşdırılmış  vəziyyətinin  də-

yişməsi üçün qobunun dibində lazım olan şəraiti yaradır.  

Əkinlərin akkumulyasiya qabiliyyətini artırmaq üçün onların çətiri al-

tında  hörmə  çəpər  qurğuları  (yan-yana  duran  ağacların  gövdələri  şaxlarla 

1m hündürlüyündə hörülür və su gələn tərəfdən hörgü qruntla örtülür) yara-

dılır (şəkil 6.2).  

 

509 

 

 

 

ġəkil 6.2. a - Periferiyalardan axınları mərkəzə gətirən yarım nohurlar;  

b - psevdopoyma sahəsində aydın talveqalı oxformalı püskürdücü (tozlandırıcı). 

Talveqa – səth relyefinin alçaq yeri.  

      

Vadi meşə əkinlərinin və sadə hidrotexniki qurğuların belə birləşməsi 

davamlı akkumulyasiya formalaşmanın - psevdopoym yaranmasına və yerli 

axın sularının keyfiyyətinin yaxşılaşmasına səbəb olur.  

Çayın  əsas  sahillərində  və  eroziyaya  uğramış  dik  yamaclarda  (diklik 

35

0 

-dək) meşə əkinləri dikliyi 12

0

-dək olan yerlərdə pilləli terraslarda yara-

dılır (şəkil 3). Onlar axınların tənzimlnməsi və onun keyfiyyətinin yaxşılaş-

dırılması, terraslar arası məkanlarda ot bitkiləri senozlarının məhsuldarlığı-

nın artırılması üçün nəzərdə tutulur.  

Terraslar  arası  məsafəni  yamaclarda  V.M.İvanovuun  formuluna  əsa-

sən təyin edirlər:  

L

t.a. 

 =  

 

 

burada,  L

t.a 

-  terraslar  arasında  məsafə,  m;  H  –terrasda  meşə  əkinlə-

rinin əsas cinsinin hündürlüyü,m; B

T

  - yamacda terrasın yol yatağının hori-

zontal yatağının eni, m; α – yamacın dikliyi, dərəcələr; K

mm.ö. 

– yamacın ter-

raslar arası sahəsində meşə meliorativ örtüyün əmsalı  (K

mm.ö 

= 2).  

Poyma  terraslarının  üstündə  sadə  hidrotexniki  urğularla  birgə  axını 

tənzimləyən  meşə  zolaqları  yaradılır  ki,  bu  da  qobular  arası  yamaclardan 

poymaya daxil olan biogenlərin çox hissəsinin udulmasını və utilizasiyasını 

təmin edir.   

Suvat  meşə  zolaqları  və  meşə  çaylara  daxil  olan  yerli  axın  sularının 

keyfiyyətinin  yaxşılaşdırılması,  meşə  çətirləri  altında  biogen  maddələrin 

uti¬li¬zasiyasının  gücləndirilməsi  və  torpaq  əmələ  gəlməsinə  cəlb  olunan 

allü¬vialın  toplanması  üçün  nəzərdə  tutulur  ki,  bu  da  biogenlərin  birgə 

iştirakında  torpağın  bərk  makrostruktu  runun  formalaşmasına,  aqreqatların 

suya  davam-lılığının,  humusun  miqdarının  və  plastikliyinin  yüksəlməsinə, 

torpağın 0-20 sm qatında optimal sıxlığa malik olmasına  gətirib çıxarır. 

510 

 

 

 

ġəkil 6.3.  Yamacda terrasların əsas xarakteristikaları. 

H – ağacların orta hündürlüyü, m; h – terrasın yol yatağının vertikal kəsiyinin də-

rinliyi, m; B

t 

- terrasın yol yatağının horizontal kəsiyinin eni, m; α – yamacın dikliyi, 

dərəcələrlə; L

k.k.

 – ―külək kölgəsi‖nin uzunluğu, m; L

t.a. 

– terraslar arası məsafə, m.   

    

Suvat terraslarında meşə zolaqları yaradarkən onları elə yerləşdirmək 

lazımdır ki, su axınları çay  yatağında toplanmış lili  yuyub aparsın və nəti-

cədə evtroflaşma prosesinin qarşısı alınsın.   

Sahillərin sanitar-gigiyenik vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, biogenlərin 

utilizasiyası, suyun keyfiyyətinin  yaxşılaşdırılması, sahillərin  yuyulmasının 

qarşısının  alınması  və  sahil  xətti  boyunca  abraziyalar  (çayın  yatağı  və 

yamacın  dikliyi  olduğu  yerin  növündən  asılı  olaraq,  onun  eni  15  metrdən 

100 metrədək dəyişir) üçün çay yatağının hər iki tərəfində məcrasahili meşə 

əkinləri yaradılır. 

Fəaliyyətdə olan tövsiyyələrə uyğun olaraq (―kiçik çayların su müha-

fizə  zonalarının mühafizə  meşə əkinləri sisteminin  yaradılması‖, 1988) çay 

məcrası  əkinləri  məcranın  sahillərinin  vəziyyətindən  asılı  olaraq  formalaş-

dırılır (cədvəl 6.8).  

Beləliklə, biogen elementlərin dağınıq axınlarının sahə mənbələrindən 

tənzimlən məsi və onların utilizasiyası üçün sutoplayıcılarda EMBS yaradıl-

malıdır. Belə sistemlər  meşə əkinlərinin aşağıdakı  növlərini özündə birləş-

dirir:  axını  tənzimləyən,  yarğan-qobu  ətrafı  və  çay  sahili  meşə  zolaqları; 

dərə (qobu) əkinləri; çay vadilərinin ətrafında və çay yatağının üstündə ter-

511 

 

raslarda; çay yatağı meşə zolaqları; meşə və çay məcrası əkinləri. Lazım ol-

duqda onları sadə hidrotexniki qurğularla birlikdə yaradırlar.  

Cədvəl 6.8 

Kiçik çayların su mühafizə zonalarında çay yatağı ətrafındakı meĢə 

zolaqlarının eni, m 

 

Çayın hissəsi, 

onun uzunluğu, km 

Çay yatağı məcrasının vəziyyəti 

Davamlı 

Aşağı hissədə 

yuyulan 

Bütün profil 

boyunca yuyulan 

Yuyutu 

torpaqları 

Mənbə,  10  m-ə 

qədər  

6...10 

4...6 

6...10 

4...6 

6...10 

4...5 

6...10 

4...6 

Yuxarı, 

25m-ə 

qədər 

6...11 

6...7 

11...13 

7...8 

13...15 

8...10 

10...11 

4...6 

Orta, 25...50 m  

12...14 

8...9 

14...17 

9...11 

17...20 

11...13 

12...14 

8...9 

Aşağı,  50  m-dən 

çox  

15...20 

10...18 

22...24 

13...16 

24...30 

16...20 

12...14 

14 

    

Kənd  təsərrüfatı  yerlərində  çoxillik  otların,  heriklərin,  becərilən 

bitkilərin  və  başdan-başa  əkilən  bitkilərin  zolaqlarla  əkilməsi,  kənd 

təsərrüfatı  bitkilərinin  ehtiyat  qoruyucu  texnologiyalarının  tətbiq  olunması 

nəzərə alınmalıdır. 

Suvarılan və qurudulan torpaqlarda magistral kanallar və su hövzələri 

boyunca  şumlanmamış  torpaq  zolaqları  saxlamaq  lazımdır  (0,002-dən  az 

meyllikdə suyun sərhəddindən 30 m-dən, 0,002-dən artıq olduqda isə – 100 

m-dən yaxın olmamaqla).   

Suvat  (poyma)  yerlərin  50-70%-ni  əsasən  biçənəklər  üçün  istifadə 

etmək  lazım  gəlir.  Şum  sahəsi  poymanın  10-15%-dən  çox  olmamalıdır. 

Meşə  zolaqları  və  suvat  meşələri  aqroekosistemin  davamlılığının  və 

məhsuldarlığının  saxlanmasını  təmin  edir,  əgər  onlar  poymanın  ümumi 

sahəsinin 20-25%-ni tutursa.  

Kənd  təsərrüfatı  tarlalarında  mineral  və  üzvi  gübrələrin  verilməsinin 

dozası, müddəti və texnologiyalarına ciddi riayət olunmalıdır, yuxarıda qeyd 

olunduğu  kimi,  qar  örtüyünə  və  donmuş  torpaqlara  gübrə  verilməsi  istisna 

olmaqla.  

Su mühafizə zonaları hüdudlarında qadağan olunur:  

●  zəhərli  kimyəvi  maddələrin  tozlandırılması  və  istənilən  gübrənin 

təyyarədən verilməsi;    

● pestisidlərin və mineral gübrələrin saxlanması üçün anbarların, hey-

vandarlıq  fermalarının  və  komplekslərinin,  peyin  tərkibli  çirkab  sulardan 

istifadə  olunan  suvarma  sisteminin,  peyinin  basdırılması  və  toplanması,  zi-

512 

 

billik  və  tullantıların,  aviasiya-kimyəvi  işlərin  aparılması  üçün  uçuş-eniş 

xətlərinin yerləşirilməsi;  

●  yeni  tikintilərin  aparılması  və  köhnə  müəssisələrin  genişləndiril-

məsi;  

●  dayanacaq,  benzindoldurma,  maşın  yuma  və  avtonəqliyyat  park-

larında təmir.  

Sahil xətlərində əlavə olaraq torpaqların şumlanması, otarılma və hey-

vanlar üçün yaylaqların yaradılması, kimyəvi-zəhərli maddələr və gübrələrin 

tətbiqi, istirahət bazalarının tikilməsi və palatka şəhərciklərinin salınması və 

s. qadağan olunur.  

Su mühafizə zonalarında biogenlərin nöqtəvi mənbələri olduqda (hey-

vandarlıq  kompleksləri  və  s.)  biogen  elementlərin  hidroqrafik  şəbəkələrlə 

daşınması  və  onların  su  obyektlərinə  daxil  olmasının  qarşısını  almaq  üçün 

əlavə tədbirlər həyata keçirirlər.  

Respublika  Prezidenti  cənab  İlham  Əliyevin  2008-ci  ildə  ―Ekoloji 

təmiz  kənd  təsərrüfatı  haqqında‖  Azərbaycan  Respublikası  Qanununun  tət-

biq  edilməsi  barədə  verdiyi  fərman  ölkəmizin  təbii  və  mədəni  yem  sahələ-

rinin məhsuldarlığının və yem keyfiyyətinin artırılması məqsədilə, müxtəlif 

ekoloji-iqlim şəraitinə asanlıqla adaptasiya edərək,  ekoloji sabit məhsuldar-

lığını  və  yem  keyfiyyətini  saxlayan  yem  bitkiləri  sortlarının  yaradılmasını 

qarşıya əsas məqsəd qoydu.   

Bu  məqsədlə  uzun  illərdir  ki,  RF-nin  V.R.Vilyams  adına  Ümum  Ru-

siya  Yemçilik  institutunun  əməkdaşı  V.A.Katkov  tərəfindən  uzaq  çarpaz-

laşma yolu ilə Festuca və Lolium cinslərindən yaradılmış Festulolium hibrid 

bitkiləri müxtəlif ekoloi-iqlim şəraitlərində quru və yaşıl kütlə, toxum  məh-

suldarlığı, yem keyfiyyəti, qışa davamlılıq, tezyetişkınlik kimi bioloji-təsər-

rüfat əhəmiyyətli əlamətlərinə görə tədqiq edilmişdir (Qasımova İ.T., 2012).  

Tədqiqatın  məqsədi  uzaq  çarpazlaşmış  Festulolium  hibridlərindən 

ekoloji sabit məhsuldarlığa və  yem keyfiyyətinə malik olan  sortların  alın-

ması  və  Azərbaycan  Respublikasında  mədəni  otlaq  -  biçənəklərin  yaradıl-

ması  və  təbii  otlaq  -  biçənəklərın  yaxşılaşdırılması  üçün  yeni  sortların  ra-

yonlaşdırılmasından,  eyni  zamanda  EMBS-in  yaradılmasında  əsas  kompo-

nentlərdən biri kimi olunmasından ibarətdir.    

Həmin  bitkilər  tərəfimizdən  2013  -  cü  ilin  sentyabr  ayında  Ismayillı 

rayonu ərazisində 80 m

2

 sahədə dağ-çəmən torpaqlarında, 35 sm cərgəarası, 

2  sm  dərinlikdə,  4  təkrarda  4  Festulolium  bitkiləri:  Sinta,  Aelita,  Debüt, 

İzyumdur  sortları  yerli  taxıl  otları  ilə  müqayisəli  əkilmişdir.  Əkin  11sen-

tyabrda  aparılmış,  19  sentyabrda  yüksək  cücərmə  enerjili  çıxış  alınmışdır. 

Hər  10  gündən  bir  bitkilərin  boyunun  ölçülməsi  göstərdi  ki,  yerli  ekoloji  - 

iqlim şəraitində onlar intensiv boy atır və mühitə asanlıqla adaptasiya edir.    

513 

 

FƏSĠL VII 

 

TƏBĠĠ ƏTRAF MÜHĠTĠN (TƏM)   

ÇĠRKLƏNDĠRĠLMƏSĠNƏ GÖRƏ ÖDƏMƏLƏR 

   

TƏM-in çirkləndirilməsinə görə ödəmələr özlüyündə vergi ödəmənin 

xüsusi növüdür, hansı  ki,  ödəmənin  qiyməti, müəssisənin  təsərrüfat fəaliy-

yətinin digər nəticələrindən asılı olmayaraq, ətraf mühitə düşən  çirklənmə-

nin kütləsidir. Ödəmələrə vurulan ekoloji ziyanın kompensasiyası kimi bax-

maq  düzgün  deyil,  çünki  çirkləndirməyə  görə  ödəmənin  verilməsi  dəyən 

zərərin əvəzini ödəməkdən azad etmir. 

Təbii  ətraf  mühitə  zərərli  təsirin  aşağıdakı  növlərinə  görə  ödəmələr 

nəzərdə tutulur:              

● Sabit və səyyar mənbələrdən çirkləndirici maddələrin atmosferə atıl-

masına görə; 

●  çirkləndirici maddələrin səth və yeraltı sulara atılmasına görə; 

●   tullantıların yerləşdirilməsinə görə; 

●  zərərli təsirlərin digər növlərinə görə. 

Ödəmənin baza normativinin iki növü müəyyən olunub: 

a)

 

çirkləndirici  maddələrin  atılmasına,  toplanmasına,  yerləşdirilmə-

sinə və tullantıların təsirlərin digər növlərinə görə yol verilən normativ həd-

dində ödəmələr;  

b)

 

çirkləndirici  maddələrin  atıılmasına,  toplanmasına,  yerləşdirilmə-

sinə və tullantıların  zərərli təsirlərin digər növlərinə görə müəyyən olunmuş 

limitlər (müvəqqəti razılaşdırılmış normativlər) həddində ödəmələr. 

Ödəmənin baza normativi çirkləndirici maddənin hər bir inqridientinə  

görə  (onların  ətraf  mühit  və  insan  sağlamlığına  təhlükəlilik  dərəcəsini  nə-

zərə almaqla) müəyyənləşdirilir. 

Yol  verilən  tullantıların  miqdarına,  tullantıların  yerləşdirilməsinə  və 

digər zərərli təsirin səviyyəsinə görə ödəmələr məhsul istehsalının maya də-

yərinə daxildir, onların normanı keçməsinə görə ödəmələr isə təbiətdən isti-

fadəçinin  hesabında  olan  gəlirdən  çıxılır.  Əgər  göstərilən  ödəmələr  bəra-

bərdirsə  və  ya  gəlirdən  çoxdursa,  onda  təbiəti  mühafizə  komitəsi,  sanitar  - 

epidemioloji  nəzarət  orqanları  və  icra  hakimiyyətinin  uyğun  orqanlarında 

həmin  müəssisənin  fəaliyyətinin  dayandırılmasına  və  ya  son  qoyulmasına 

baxıla bilər.  

 

514 

 

7.1. TƏM-ə çirklənmədən dəyən zərərin ödənilməsinin  

qiymətləndirilməsi 

 

Kimyəvi  maddələrlə  torpağın  çirklənməsindən  dəyən  zərərin  hesab-

lanması ( Zç man) aşağıdakı formula ilə həyata keçirilir. 

 

                            Z

ç

 = N

t

 . F. b

T 

 . C

ç

 .E

c

 .q

t

                                (7.1) 

 

Burada, N

t

 – torpağın dəyərinin normativ, manat/ha; F - kimyəvi mad-

dələrlə çirklənmiş torpağın sahəsi, ha; b

T

 -çirklənmiş torpaqların bərpa olun-

ması  müddətindən  asılı  olan  əmsal;  C

ç

  –torpağın  çirklənmə  dərəcəsini 

xarakterizə  edən  əmsal  (cədvəl  7.1);  E

c 

-ərazinin  ekoloji  situasiya  əmsalı 

(cədvəl  7.2);  q

t 

-torpağın  çirklənməsinin  dərinliyindən  asılı  olan  əmsal 

(cədvəl 7.3).                                                 

Cədvəl 7.1 

ÇirklənmiĢ torpaqların bərpaolunma müddətindən  

asılı olan b

T  

əmsalının qiyməti 

                                                    

                                                   

Bərpa dövrü, illər 

b

T

 

Bərpa dövrü, illər 

b

T

 

1 

0,9 

8 – 10 

5,6 

2 

1,7 

11 – 15 

7 

3 

2,5 

16 – 20 

8,2 

4 

3,2 

21 – 25 

8,9 

5 

3,8 

26 – 30 

9,3 

6 – 7 

4,6 

˃ 30 

10 

   

Cədvəl  7.2 

RF-nın iqtisadi rayonlarında  E

c

  əmsalının qiyməti 

Iqtisadi rayon  

E

c

 

Iqtisadi rayon 

E

c

 

 Şimal  

1,4 

Şimali Qafqaz 

1,9 

 Şimal – qərb  

1,3 

Ural 

1,7 

  Mərkəzi  

1,6 

Qərbi – Sibir 

1,2 

 Volqa – vyatsk  

1,5 

Şərqi – Sibir 

1,1 

 MQT 

2 

Uzaqşərq 

1,1 

  Volqa boyu  

1,9 

Kalininqrad 

1,3