Koordinasiya c r yanına (5-14 kA) uy un olan g rginlikdir, kV-la

             
   (13.1.17)
A(x,y) nöqt sind  radial ESG-nin qiym tini n z r  alsaq (13.1.17) 
ifad sini ba qa
kild  yazmaq olar:
dx
dy
r
y
y
U
h
0
ln
 
             
   (13.1.18)
D yi nl rin  ayırdıqdan sonra (13.1.18) ifad si a a ıdakı
kl  dü ür:
 
         
)
/
(
ln
0
r
y
y
dy
E
U
dx
h
           
   (13.1.19)
Izolyasiyanı bircinsli q bul edib (13.1.19) ifad sini inteqralladıqda ab
b rab rl dirici s thinin  yrisi üçün a a ıdakı ifad ni yazmaq olar:
)
/
(
ln
)
/
(
ln
ln
ln
0
0
0
r
R
r
y
E
U
x
r
y
y
dy
E
U
dx
h
R
y
h
x
 
          
   (13.1.20)
B rab rl dirici konusun uzunlu unu  L
ab
=x  t yin etm k üçün (13.1.20) 
ifad sind  cari y koordinatı v zin R
s
 yazmaq kifay tdir:
)
/
(
)
/
(
0
0
r
R
r
R
E
U
L
s
h
ab
ln
ln
ln
        (13.1.21)
g r sar ının izolyasiyası sıxlı ına gör   d r c l nm mi  kabel 
izolyasiyasına uy un olmazsa, x üçün a a ıdakı ifad  alınır:

_________________Milli Kitabxana__________________ 
359 
)
/
(
)
/
(
)
/
(
0
2
1
0
2
r
R
R
y
r
R
E
U
x
r
r
r
h
ln
ln
ln
ln
(13.1.22)
burada 
r1
 – kabel izolyasiyasının dielektrik nüfuzlulu u,
r2
 – sar ının
izolyasiyasının dielektrik nüfuzlulu udur.
g r sar ının izolyasiyası, kabelin d r c l nmi  izolyasiyasının son 
qatının sıxlı ına b rab r ka ızdan hazırlanırsa, (13.1.21) ifad sini a a ıdakı
kild  yazmaq olar: 
)
/
ln(
)
/
ln(
)
/
ln(
/
ln
ln
1
1
0
1
2
1
1
0
1
2
r
R
r
r
r
y
r
r
E
U
x
r
r
r
r
h
(13.1.23)
N hay t, sar ı üçqatlı v  müxt lif sıxlıqlı (
r1,
r2,
r3
) ka ız
izolyasiyasından t kil olunarsa, x üçün a a ıdakı hesabat düsturu alınır:
)
/
(
)
/
(
)
/
(
)
/
(
)
/
(
1
2
3
1
0
1
3
2
2
2
1
1
2
3
1
0
1
3
2
r
r
r
r
r
y
r
r
r
r
E
U
x
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
h
ln
ln
ln
ln
ln
ln
(13.1.24)
g r üçüncü qatın daxili radiusu, kabelin zavod izolyasiyasının xarici 
radiusuna uy un olarsa, (13.1.20) ifad sind  y=R
2
 yazırlar. 
 
13.1.7. Kondensator tipli daxili  izolyasiyasının hesabatı
Sonluq muftasının kondensator tipli daxili izolyasiyasını hesablamaq 
üçün 
k. 13.1.10-da verilmi  elektrik  v z sxemi istifad  edilir. Elektrik 
sah sinin t nziml nm sin  xidm t ed n kondensator köyn kl ri yer , bir-
birin  v  damara n z r n tutumlar yaradır. Alınmı  tutumların k elementi üçün 
a a ıdakı t nlikl ri yazmaq olar:
U
C
C
C
U
U
C
U
U
C
dx
di
C
i
dx
dU
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
0
0
)
1
(
)
1
(
)
1
(
)
(
             (13.1.25)
(13.1.25) sistem t nliyini h ll ed r k, a a ıdakıları alırlar:
A
U
a
dx
U
d
k
k
2
2
2
 
 
             
(13.1.26)

_________________Milli Kitabxana__________________ 
360 
U
C
C
A
C
C
C
a
k
k
k
k
k
k
)
1
(
)
1
(
0
2
;
k.13.1.10. Kondensator tipli daxili izolyasiyanın tutum elementl ri
k.13.1.11. Kondensator sar ılarının elektrik  v z sxemi. C
0
 – yer
n z r n, C
k
 – damara, C
k(k+1)
 – köyn kl rinin biri-birin  n z r n tutumları
 (13.1.27) differensial t nliyinin h lli a a ıdakı ifad ni verir:
al
sh
C
x
l
a
sh
C
ax
sh
C
al
sh
C
C
U
U
k
k
k
x
)
(
)
(
0
0
          (13.1.27)
(13.1.27) ifad sini x -  n z r n differensialladıqda elektrik sah  g rginliyinin
a a ıdakı x - dan asılılıq funksiyası alınır:
)
(
)
(
)
(
0
0
x
l
a
ch
C
ax
ch
C
al
sh
C
C
aU
x
k
k
(13.1.28)

_________________Milli Kitabxana__________________ 
361 
Axırıncı ifad d n görünür ki, muftanın montajı üçün açılmı  (soyulmu )
kabel damarının uzunlu u boyu ESG-nin b rab r paylanması al
0,5 olduqda 
mümkündür. Do rudan da bu halda  shal 
 al  v
U
x
=
x
l
U
 götürül  bil r. Bu 
rtl rd  is (al
0,5) qiym ti öd nir.
5
.
0
)
1
(
0
k
k
k
C
C
C
l
- alınır                     
 
   (13.1.29) 
v   ya C
k(k+1)
2
0
25
,
0
l   
            
   (13.1.30)
olduqda öd n  bil r: 
Lakin (13.1.30) formulu il  hesablanan tutumlar çox böyük ola bil r.
Kondensatorların tutumunun azaldılması is  muftada uzununa elektrik 
sah sinin t hrif olunmasına s b b olur. Tutumların mü yy n h dl rd
azaldılması zamanı, buraxıla bil n minimal qiymt l ri, torpaqlanmı  sonuncu 
köyn yin k narında yaranan elektrik sah   g rginliyinin maksimal qiym tinin
izolyasiayda ESG-nin tangensial t kiledicisind n böyük olmaması
rtind n
tapılır. (13.1.28) t nliyind n x=0 olduqda E
x
=–aU cthal  v  ya E
x
=aU (al 2,
cthal 1) alınır. 
Onda , 
2
2
0
)
1
(
)
(
E
U
C
C
C
k
k
k
                 
 
   (13.1.31) 
olacaqdır.
Bel likl  kondensatorların tutumları a a ıdakı  kimi seçil  bil r:
25
,
0
)
(
)
(
2
0
)
1
(
2
0
l
C
C
C
E
U
C
C
k
k
k
k
   (13.1.32)
Muftanın uzunlu u boyu ESG-nin b rab rliyini eyni kondensatorların
birl dirilm si il  yana ı, müxt lif kondensatorların tutumlarının mü yy n
qanunauy unluqla d yi dirilm si il  d  almaq olar. 
Do rudan da (13.1.25) t nlikl r sistemind n
E
U
dx
dU
x
rtind x=0
olduqda,

_________________Milli Kitabxana__________________ 
362 
l
C
x
C
C
C
C
C
C
dx
di
x
l
U
U
k
k
k
k
k
k
k
k
x
2
)
(
0
,
2
0
01
)
1
(
01
)
1
(
)
1
(
v
(13.1.33)
v  ya hündürlüyü h, tutumu C
k(k+1)
 olan n element üçün
      
0
0
01
01
)
1
(
)
1
(
2
0
21
01
)
1
(
,
,
2
)
(
hc
C
hc
C
h
C
C
h
C
C
nh
C
C
C
C
C
el
k
kel
el
k
k
el
k
k
kel
el
k
el
el
k
k
(13.1.34) 
götürülmü dür.
  Tutumlar arasında (13.1.34)-d  alınmı  asılılıqlar kabelin mufta üçün 
t mizl n n uclu unu v   sonluq muftasının h nd si ölçül rini t yin edir. 
Damara gör  olan C
k
 tutumu v  torpa a n z r n C
0
 tutumunu silindrik 
kondensatorlar kimi hesablayırlar. Bu zaman C
0
 tutumu, 300 sm radiusda 
torpaqlanmı  silindrl , damarın bütün uzunlu unda yaratdı ı
rti bir kabel 
tutumu kimi hesablanır. Bu halda C
0
 il  torpaqlanmı  silindr arasında olan ya
qatı v  farfor örtüyün yaratdıqları tutumlar n z r  alınmır. Çünki onların
qiym tl ri n tic ni az d yi dirir.
Kondensator elementl ri olan sonluq muftalarının hesabatlarını a a ıdakı
ardıcıllıqla aparırlar:
1. Kondensator elementl rinin sayının hesablanması:
   
       
el
f
U
U
N
  
            
   (13.1.35)
burada U
f
 – faz g rginliyi, U
el
 – kondensator elementinin g rginliyidir.
2. Açılmı  kabel uclu unun uzunlu unun hesablanması:
L=N·h 
 
           
(13.1.36)
burada h – kondenstator elementl rinin çıxıntı uzunluqlarıdır.
3. Sonluq kabel uclu unun xarici diametrinin D hesablanma-sı: D-nin 
qiym ti sonluq muftasında ionla ma olmaması
rtind n tapılır. D-ni 
yüks k g rginlikli keçid izolyatorları v  transformator giriml rind
elektrik sah sinin empirik düsturlarına gör  hesablamaq olar. Bu 
halda izolyasiyanın iti uclu elektrodlar arasında i l m sini n z r
alaraq a a ıdakı formula istifad  edilir:

_________________Milli Kitabxana__________________ 
363 
   
  
t
f
k
U
  
                          (13.1.37)
burada  k
t
=5,2; U
f
 – faz g rginliyi, kV;   – damar v  torpaqlanmı  köyn k
arasındakı izolyasiyaının qalınlı ıdır.
4. B rab rl dirici konusun uzunlu u v  formasının hesablanması. L
ab
-
nin qiym tinin hesablanmasında (13.1.33) kondenstor elementl ri arasında
olan izolyasiyanın keyfiyy tinin yüks k olması s b bind n, ESG-nin 
tangensial t kiledicisini      E =6 kV/mm  götürm k olar.
0
43
0
6
r
R
r
R
U
L
sar
hes
ab
ln
ln
ln
  
                    
   (13.1.38)
5. C
kel
 – nin tutmlarının hesablanması. C
kel
-in qiymt l rinin hesablanması
(13.1.33) v  (13.1.34) formulaları v
rtl ri il  aparılır.
 
Kondensator tipli sonluq sar ılarının hesabatında m qs d,
b rab rl dirici  ab konusunun uzunlu u v  formasının t yini
k.13.1.9, 
h mçinin sonluq muftasında elekrik sah sinin t nziml nm si üçün olan 
kondensator köyn kl rinin sayı v  yerl dirilm sinin tapılmasıdır.
 Müxt lif hallar üçün b rab rl dirici konusun forma v  ölçül ri 
yuxarıda verilimi  (13.1.21-13.1.24) formulalardan v  daha sad l dirilmi
k.13.1.11  kild  hesablana bil r. 
 Kondensator 
köyn kl rinin seçilm si v  yerl dirilm sind  metallik 
köyn kl rl  damar arasında kondenstor, qatlarının tutumlarının nisb tl ri, 
h mçinin h r bir köyn yin çıxıntıları il  yaratdı ı tutum nisb tl rini n z r
almaq lazımdır. Bu m qs dl  sonluq muftasının kondenstaor sar ılarının sad
v z sxemind n istifad  edirl r. Sxemd  metal köyn kl rin bir-birin  n z r n
yaratdı ı tutumlar C
01
,C
12
,…C
k(k+1)
-l , köyn kl rl  damar arasındakı tutmlar 
is C
1
,C
2
,…C
k
…,C
n
-l  i ar  edilmi dir.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
364 
k. 13.1.11. Kondensator köyn kl rinin sad
v z  sxemi 
g r kabel izolyasiyası üz rin  kondensator köyn yi sarınmı  olarsa, 
kondensator sar ılarının sıfırıncı köyn yi kimi kabelin damarı götürülür. 
Birinci köyn k metalla dırılmı  bakelit üz rind  olarsa onu yen   d  sıfırıncı
kimi q bul edirl r. Axırıncı hal, zavod  raitind  ayrıca hazırlanmı  sonluq 
sar ılarına aiddir. Montaj edildikd  bel  sar ılar bilavasit  kabel izolyasiyası
üz rin  qoyulur v  sıfırıncı köyn k kabel damarı il  elektriki birl dirilir. n-ci 
köyn k kimi, D
sar
 diametrli sonluq sar ısının silindrik hiss si üz rind ki
köyn k q bul edilir.
k.13.1.12. Kondensator köyn kl rinin hesablanması üçün parametrl rin 
izahat sxemi 
k-cı köyn yin uzunlu u l
k
-dır.  k-cı köyn yin k+1-ci köyn kl
m l
g tirdiyi silindrik kondensator hündürlüyün
k-cı köyn yin i çi uzunlu u
deyilir v
k
l -l  i ar  edilir. 
kild n göründüyü kimi 
1
k
k
l
l
, burada 
1
 – 
kondensator lövh sinin xarici çıxıntısıdır. Ad t n
1
 bütün kondensator 
köyn kl ri üçün sabitdir. 
 Köyn kl rin damarla silindrik kondensator  m l  g tir n hiss si daxili 
çıxıntı adlanır v
2
il  i ar  edilir. 
2
 d  bütün köyn kl r üçün sabit götürülür. 
Bunlardan ba qa
k.13.1.12-d d
dam
– kabelin damarının diametri; d
k-1
, d
k
, d
k+1
– uy un olaraq k-1, k, k+1-ci köyn kl rin diametrl ridir.
 Sad
v z sxeminin ( k. 13.1.12) ixtiyari k nöqt si üçün Kirxhov 
qanuna gör  a a ıdakı t nliyi yazmaq olar:
k
k
k
k
k
k
k
k
C
C
)
1
(
1
1
)
1
(
)
(
)
(
(13.1.39)
burada 
k-1
,
k
,
k+1
 – k-1, k v k+1 nöqt l rinin potensiallarıdır. 
 Qatlardakı 
g rginlik paylanmasının b rab r oldu unu  q bul ets k, h r
bir qatın g rginliyi üçün U/n alarıq:

_________________Milli Kitabxana__________________ 
365 
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
C
k
C
C
C
k
n
U
C
n
U
C
n
U
)
1
(
)
1
(
)
1
(
)
1
(
             
(13.1.40)
olar. 
g r (13.1.40) ifad sind C
k(k+1)
, C
k
  v C
k(k-1)
 tutumları hesablanarsa, 
onda kondensator qatlarının h nd si ölçül ri arasında münasib t t yin edilir. 
Bu halda qatlara dü n g rginlikl r b rab r v  mufta izolyasiyası bütün 
aralıqlarda -u eyni olan ka ızdan sarınmı  oldu u n z rd  tutulur: 
dam
k
k
k
k
k
k
d
d
k
d
dk
l
d
d
l
lg
lg
lg
2
1
1
1
 
             
   (13.1.41) 
(13.1.41) ifad sini kondensator köyn kl rinin ölçül rinin v  yerl d rilm sinin
hesabatlar üçün t tbiq etdikd , 6 m chuldan 5-i (d
k
, d
k-1
, l
k-1
,
2
1
,
,
k
k
l
l
)
m lumlar kimi  q bul edilm lidir. 
 Kondensator 
sar ılarının layih l ndirilm sin  keçm zd n vv l, hansı
parametrl rin veril nl r kimi götürül m sini mü yy n-l dirirl r.
g r sar ıların hesabatı ESG-nin qalınlıq üzr  sabit qalması
rti il
aparılarsa, kondensator qatlarının qalınlı ı v  uy un olaraq d
k
, d
k+1
v  s., h r
bir aralıqdakı orta v  ya maksimal sah   g rginlikl rin  gör  asanlıqla
hesablana bil r. Bu halda axtarılan k miyy tl r kondensator köyn kl rinin
uzunluqları olur. Sonluq sar ılarının bu üsulla layih l ndirilm sind  muftanın
diametrini kiçiltm k mümkündür. Lakin muftanın bo alma xarakteristikası bu 
halda bir q d r pisl ir.
 Sonluq 
sar ılarını h mçinin  ESG-nin sar ının s thi üzr  sabitliyi 
rtind n hesablamaq olar. Bu hesabatlarda sar ının radial ölçül ri böyük 
alınsa da, bo alma xarakteristikaları yax ıla ır. Bu halda, bütün kondensator 
köyn kl rinin uzunluqları m lum olur. Sonra is  (13.1.41) t nliyi  d
k+1
-  gör
h ll edilir: 
 
k
k
k
k
k
k
k
gd
d
d
g
k
d
d
g
gd
0
2
1
1
1
(13.1.42) 
13.1.8. Kondensator köyn yinin ölçül rinin hesablanması

_________________Milli Kitabxana__________________ 
366 
 Kondensator 
köyn kl rinin sayı buraxıla bil n elektrik sah
g rginliyinin h r bir qatda b rab rliyi
rtind n hesablanır:
or
h
E
U
N
75
,
1
    
          
 (13.1.43)
 Muftaların 
layih l ndirm   t crüb l rin  gör
N-i g rginliy  gör
a a ıdakı kimi seçirl r: 110 kV– 6-8  d d; 220 kV– 14-16- d d; 330 kV – 24 
d d, 500 kV üçün is  30-a q d r götürülür. (13.1.43) ifad sind U
h
 – hesabat 
g rginliyi, kV-la; E
or
 – muftanın orta radial sah   g rginliyi (E
or
=0,9E
r
),
kV/mm; 1,75 – texnoloji s b bl rd n seçilmi , kondensator qatlarının minimal 
qalınlı ıdır. 
ESG-nin tangensial t kiledicisinin sabitliyi  rtind  muftaların
hesabatları aparıldıqda bütün qatlarda daxili v  xarici çıxıntılar eyni olmalıdır, 
lakin müxt lif texnoloji s b bl rd n
1
2
 olur. Ona gör
N-ci lövh nin
uzunlu unu v
1
,
2
- nin qiym tl rini q bul etdikd  a a ıdakı formuladan l
k
-
nı hesablamaq olar:
 
 
)
(
)
(
2
1
k
N
l
l
n
k
  
              
   (13.1.44) 
 Ekranla dırma effekti v  bo alma g rginliyinin artırılması m qs di il
sonuncu kondensator köyn yinin (l
n
-nin) uzunlu u, farfor gövd nin xarici 
armaturundan 15-20 % böyük (0,15 0,2L
bo far
) götürülür ( k.13.1.13,  b
nöqt si). Yen   h min 
rtl r  uy un olaraq, torpaqlanmı
N-ci köyn yin
sonuncu nöqt si ( k. 13.1.13, d-nöqt si) farfor çarxın torpaqlanmı
flanesind n L
bo far
-un 10-15%-i q d r artıq olacaqdır. T crüb l r göst rir ki, 
daxili izolyasiyaının bel  yerl dirilm si bo alma xarakteristikasını yüks ldir.
Daxili elektrik sah sinin t nziml nm sinin bu  rtl ri XLPE izolyasiyalı 110 
kV v  yüks k g rginlikli kabell rin kompozit «RAYXEM» muftalarının
montajında istifad  edilir. Bu mülahiz l rd n sıfırıncı köyn yin sonu damarın
potensialına malik olub ( k. 13.1.13) metallik armatura hiss sind n L
bo far
-un
20-25%-i q d r m saf d  yerl ir. Onda bütün k nar çıxıntıların c min
b rab r olan L
on
 uzunlu u
N
L
L
N
bo far
bo far
on
L
6
,
0
5
,
0
)
6
,
0
5
,
0
(
1
1
(13.1.45) 
olacaqdır. Silindrik kondensator köyn yinin daxili çıxıntısı - 
2
,  a a ıdakı
b rab rlikd n  tapılır. 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
367 
2
=U
hes 
/E N